سیستم های پرداخت الكترونیكی و كارت های اعتباری در ایران و جهان

برپایی بانكداری الكترونیكی, بدون به كارگیری سیستم های پرداخت و كارت های الكترونیكی امكان پذیر نیست اما كاربرد این ابزارها در جهان شیوه ای ویژه دارد و در كشور ما مشكلاتی نیز بدان ها افزوده شده است در این نوشتار كوشش شده است تا به كوتاهی, مسایل پیرامون به كارگیری این روش های نوین بررسی شود سیستم های پرداخت الكترونیكی, یكی از بخش های بنیادین تجارت الكترونیكی است كه نقش تامین اعتبار و جابه جایی وجه را بر عهده دارد همچنین, گونه های جدید این سیستم ها توان جابه جایی وجه نقد از یك كاربر به كاربر دیگر و بازاریابی و فروش را نیز دارد

برپایی بانكداری الكترونیكی، بدون به‌كارگیری سیستم‌های پرداخت و كارت‌های الكترونیكی امكان‌پذیر نیست. اما كاربرد این ابزارها در جهان شیوه‌ای ویژه دارد و در كشور ما مشكلاتی نیز بدان‌ها افزوده شده است. در این نوشتار كوشش شده است تا به‌كوتاهی، مسایل پیرامون به‌كارگیری این روش‌های نوین بررسی شود.

سیستم‌های پرداخت الكترونیكی، یكی از بخش‌های بنیادین تجارت الكترونیكی است كه نقش تامین اعتبار و جابه‌جایی وجه را بر عهده دارد. همچنین، گونه‌های جدید این سیستم‌ها توان جابه‌جایی وجه نقد از یك كاربر به كاربر دیگر و بازاریابی و فروش را نیز دارد. از آنجا كه قوانین حاكم بر این سیستم‌ها با قوانین و روش‌های متعارف در بانكداری سنتی تفاوت‌های بنیادین دارد، در این مقاله روش‌ها و شیوه كاركرد این سیستم‌ها شناخته می‌شود؛ تا راه برای شناخت بانكداری الكترونیكی و به‌دنبال آن تجارت الكترونیكی، هموار گردد.

● كارت‌های الكترونیكی

به‌طور كلی، كارت‌هایی كه به‌جای پول به‌كار می‌روند، به ۳ دسته بخش می‌شود:

۱. كارت اعتباری۱:

بانك یا موسسه صادركننده این كارت، اعتبار آن‌ را - بسته به نوع - تا نزدیك به ۵۰،۰۰۰ دلار تایید می‌كند. حتی اگر دارندگان این كارت در حسابشان پولی نداشته باشند، می‌توانند تا اعتباری مشخص، خرید كرده یا وجه دریافت كنند؛ اما بایدتا زمانی مشخص تسویه حساب کند. به‌طور معمول مشتری باید بهره‌ای نزدیك به ۲ درصد در ماه نیز برای اعتبار خرج‌شده پرداخت كند.

ثمین كارت یكی از گونه‌های كارت اعتباری در ایران است كه چندان با پذیرش مردم روبرو نشده است و اعتبار آن با تضمینی كه در بانك گذاشته می‌شود، تامین می‌گردد.

۲. كارت بدهی۲:

این كارت، اعتبار خودبه‌خود ندارد، بلكه همانند حساب جاری، دارنده آن، مبلغ موجود در حسابش را از راه‌های گوناگون - مانند دستگاه‌های خودپرداز یا فروشگاه‌های الكترونیكی - خرج می‌كند. مشتری پس از استفاده از موجودی می‌تواند با واریز وجه به حساب خود، دوباره از كارتش استفاده کند.

ملی كارت یا دیگر كارت‌هایی كه بانك‌های ایرانی صادر می‌كنند، از این گونه هستند كه البته تنها در دستگاه‌های خودپرداز یا شعبه‌های ویژه پذیرفته می‌شوند. به تازگی، سیستم پرداخت ایران نیز اقدام به ارایه سرویس پرداخت ریالی كرده است كه توانایی‌های دیگری هم داشته باشد.۳

۳. كارت از پیش پرداخت شده۴:

این كارت هم مانند كارت بدهی است؛ با این تفاوت كه دیگر امكان شارژ آن وجود ندارد. در واقع همانند كارت تلفن، می‌توان از آنها برای خرید در اینترنت یا موارد دیگر استفاده كرد.

در ایران نیز، چند شركت این كارت‌ها را ارایه کرده‌اند.۵

● فرایند پرداخت

با توجه به انبوه شركت‌های صادر كننده كارت و پرشماری كارت‌های صادر شده و مراكز پذیرش آن‌ها و نیز اهمیت مسایل امنیتی، شبكه‌ای كه به مبادله اطلاعات بانكی در جهان بپردازد، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در گذشته، بانك‌ها و دیگر موسسات - با توجه به نبود سیستم‌ها و روش‌های امنیتی - ناگزیر از ایجاد ارتباطی محرمانه و اختصاصی میان مراكزشان بودند و این كار، افزون بر هزینه بالا، مشكلات ویژه خود را به‌همراه داشت. با پیشرفت اینترنت و پیدایش روش‌های رمزنگاری و رفع مشكلات متداول مربوط به IP (همچون IPSec) و به‌كارگیری ۶VPN، از اینترنت به‌عنوان بستری برای انتقال اطلاعات بانكی نیز استفاده شد. در سیستم‌های كنونی، شركت‌های مطرح همچون ویزا۷ و مستركارد۸ نیز با معرفی دروازه‌های جدید و مبتنی بر اینترنت، سرویس‌های خود - كه بیشتر در اختیار پایانه‌های پرداخت۹ قرار می‌گیرد - را بر بستر اینترنت و با پروتكل‌های استاندارد ارایه می‌كنند.

● فرایند پرداخت به چند بخش اصلی تقسیم می‌گردد:

۱. دریافت اطلاعات كارت و مشتری

دریافت اطلاعات بسته به‌نوع پایانه و تراكنش انجام می‌گیرد. اطلاعات كه - شماره كارت، نام دارنده و تاریخ انقضا را در بر دارد - توسط كاربر یا دستگاه كارت‌خوان وارد چرخه می‌گردد.

۲. بررسی وضعیت حساب مشتری

اطلاعات دریافت‌شده به پایانه پرداخت فرستاده می‌شود و پایانه پس از یافتن موسسه یا بانك صادركننده، درستی اطلاعات و وضعیت حساب مشتری را بررسی می‌كند.

۳. تكمیل فرآیند فروش

نتیجه بررسی به فروشنده، سیستم الكترونیكی فروش و یا دستگاه خودپرداز باز گشته، عمل مناسب انجام می‌گیرد.

● پایانه پرداخت

به طور كلی، كارت‌ها در سه بخش گوناگون به‌كار می‌روند:

۱. سیستم‌های POS۱۰:

دستگاه‌های متداول پردازش كارت اعتباری با نام POS - كه شامل دستگاه كارت‌خوان، چاپگر و نمایشگری كوچك است - به‌طور اختصاصی برای كار در فروشگاه‌ها طراحی و ساخته شده است. این دستگاه‌ها، پس از دریافت اطلاعات كارت از كارت‌خوان، از طریق خطوط تلفن یا اینترنت با مركز مشخص ارتباط برقرار كرده، اطلاعات مشتری و وضعیت حساب وی را بررسی و در صورت لزوم فاكتور یا رسیدی برای تایید تراكنش چاپ می‌كنند. مشكلات استفاده از این دستگاه‌ها، اختصاصی بودن و هزینه بالای تهیه و نگهداری آنها است.

در روش دیگر، پردازش به‌كمك یك دستگاه كامپیوتر معمولی - به‌همراه یك دستگاه كارتخوان - بر بستر اینترنت انجام می‌شود و اطلاعات از كارت‌خوان دریافت شده، به برنامه‌ای ویژه فرستاده می‌شود. این برنامه نیز اطلاعات كارت را از طریق اینترنت به پایانه پرداخت می‌فرستد و پس از دریافت فرمان‌های مورد نیاز را اجرا می‌كند.

نمونه ایرانی این برنامه‌ها نیز ساخته شده است۱۱

۲. دستگاه خودکار پرداخت:

این دستگاه‌ها نیز پس از دریافت اطلاعات کارت از دستگاه کارت‌خوان داخلی، اطلاعات کارت و شماره رمز دریافت شده را توسط شبکه اختصاصی به بانک صادرکننده می‌فرستد و در صورت تایید، مبلغ را به مشتری می‌پردازد.

۳. فروشگاه‌های الکترونیکی:

فروشگاه‌های الکترونیکی، بر پایه شیوه دریافت و ارتباط با پایانه پرداخت، به دو دسته بخش می‌‌شوند که می‌توان آن‌ها را ارتباط میان سروری و ارتباط وبی نام‌ گذاری کرد.

در ارتباط میان سروری، اطلاعات کارت در سایت فروشگاه دریافت شده، برای تایید به پایانه فرستاده می‌شود، در حالی‌که در ارتباط وبی، اطلاعات مشتری در هنگام تسویه حساب به سایت پایانه منتقل شده، پس از انجام تراکنش، نتیجه - برای ادامه روند خرید - به سایت فروشگاه باز می‌گردد.

شركت‌هایی كه این سرویس‌ها را اریه می‌دهند.۱۲

● تراکنش‌هایی که انجام می گیرد

از آنجاکه کاربران گوناگونی، سیستم‌های پرداخت الکترونیکی را به‌كار می‌برند، این سیستم‌ها استاندارهای جهانی و پذیرفته شده‌ای دارد و همه بانک‌ها، موسسات مالی، پایانه‌های پرداخت - با آن‌که سرویس‌های گوناگونی ارایه می‌دهند - از روندی یکسان پیروی می‌کنند. صادرکننده در این سیستم‌ها، همواره حساب خریدار را زیر نظر دارد و در هنگام خرید، اعتبار وی را تایید یا رد می‌کند. در واقع طرف حساب فروشنده، پایانه پرداخت و طرف حساب پایانه پرداخت، صادرکننده کارت است. ممکن است كه بانک اعتبار کسی که در حسابش موجودی کافی ندارد را تایید کند، در این صورت، آن بانک موظف به تسویه حساب در مهلت مقرر است و سپس صادرکننده با قوانین داخلی خود با مشتریش طرف حساب خواهد بود.

به‌طبع، كارهایی که بر روی حساب‌ها انجام می‌گیرد نیز تراکنش‌هایی مشخص، استاندارد و از پیش تعریف شده است.

۱. تایید هویت۱۳:

نخستین تراكنش از فرآیند پردازش، تایید هویت است. در این بخش، پایانه پرداخت، پس از تشخیص صادركننده كارت - برپایه شماره آن - اطلاعات دریافت شده را به آن می‌فرستد و همچنین، اقدام به ثبت اولیه عمل برداشت می‌كند.

۲. ابطال۱۴:

اگر به‌هر دلیل لازم باشد كه ثبت اولیه باطل گردد، از این تراكنش استفاده می‌شود.

۳. تسویه۱۵ :

این تراكنش برای تكمیل تراكنش پیشین انجام می‌شود. در اینجا تراكنشی كه ثبت اولیه شده، تبدیل به ثبت نهایی می‌؛ردد و مبلغی - پس از كسر از حساب مشتری - به حساب بازرگانی فروشگاه واریز می‌شود.

۴. استرداد۱۶:

پس از ثبت نهایی یك تراكنش، شاید نیاز باشد كه - به‌دلیل باز گرداندن كالا - وجه به‌حساب مشتری بازگردد. این تراكنش، می‌تواند مبلغی را - حداكثر تا مبلغ تراكنش ثبت‌شده اولیه - از حساب بازرگانی فروشگاه كسر كرده، به حساب مشتری واریز كند.

در پاسخ به هر كدام از این تراكنش‌ها، پایانه جواب‌هایی باز می‌گرداند كه با توجه به‌نوع پایانه متفاوت هستند.

● هرینه‌ها

برخلاف سیستم‌های سنتی بانكداری،‌ با توجه به هزینه‌های شبكه‌های ایمن بین‌المللی و ایجاد ارتباط دایمی میان مراكز صدور و پردازش، اغلب‌ هزینه‌های استفاده از این روش پرداخت، بالاتر از روش‌های دیگر است.

به طور كلی هزینه‌های به‌كارگیری این سیستم، این بخش‌ها را در بر دارد:

▪ جریمه۱۷: اگر صاحب‌حساب نسبت به‌یك پرداخت اعتراض داشته باشد و فروشگاه مدرك كافی برای درستی آن ارایه نكند، بانك صادر كننده مجاز است كه مبلغ برداشت شده را از حساب فروشگاه كم كند. در این حالت، برای جریمه‌كردن فروشگاه و نیز تسویه هزینه‌های تراكنش‌های انجام شده،‌ مبلغی نه‌چندان بالا از فروشگاه دریافت می‌گردد.

▪ نرخ كارمزد۱۸: برای هر مبادله انجام شده، درصدی از آن به‌عنوان هزینه تراكنش كم شده، در اختیار پایانه پرداخت قرار می‌گیرد.

---