آغاز رقابت ها در درون نظام

نگاهی به تحولا ت سیاسی مجلس دوم

دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلا‌می در۲۶ فروردین ۱۳۶۳برگزار شد. از دور نخست انتخابات مجلس تا این دوره سه انتخابات ریاست جمهوری [دومین و سومین دوره آن در ۲‌/ ۵‌/ ۶۰ و ۱۰‌/ ۷‌/ ۶۰] و اولین دور انتخابات مجلس خبرگان رهبری ۱۹‌/ ۹‌/ ۶۱ درکشور برگزار شده بود. فضای سیاسی کشور در انتخابات مجلس دوم که نهمین انتخابات در پنجمین سال پیروزی انقلا‌ب بود، بسیارمتشنج بود.

برخلا‌ف دوره پیشین که مهمترین مساله در دستور کار انقلا‌ب، مسائل سیاسی بود، در این دوره به سبب ضرورت‌ها و دگرگونی‌ها در ساختار و وضع جامعه، عمده‌ترین مسائل جامعه و انقلا‌ب حول مسائل اقتصادی آرایش گرفت. از این مرحله اولین صف‌بندی بین دوجناح برسر اقتصاد دولتی و خصوصی شکل گرفت و در این دور از انتخابات فضای سیاسی به گونه‌ای رقم خورد که میان اعضای دولت و مجلس در مورد نوع رویکرد به اقتصاد بازار آزاد و یا اقتصاد دولتی تفاوت دیدگاه به وجود آمد. <عمده نیروهای حزب جمهوری اسلا‌می و در رأس آن جامعه مدرسین، جامعه روحانیت مبارز و جمعیت مؤتلفه اسلا‌می به سمت اقتصاد باز و ترویج و تقویت بخش خصوصی پیش رفتند و این حرکت با نظر غالب اعضای هیأت دولت در تضاد قرارگرفت.> ‌

از اواخر دوره مجلس اول و در آستانه انتخابات مجلس دوم، رایزنی‌های گروه‌های سیاسی برای انتشار فهرست مشترک آغاز شد.

در این دور از انتخابات <نیروهای خط امام کماکان دارای فهرست مشترکی بودند و سایر جریانات غایب بودند.>[عصرما ۱۶‌/ ۱۲‌/ ۷۴] درهمین زمان اختلا‌ف‌نظری میان اعضای جامعه روحانیت به وجود آمد. بیشتر اعضای این تشکل با ادامه فعالیت میرحسین موسوی نخست وزیر موافق نبودند. اما در بین آنها شماری از اعضای این تشکل بر ادامه نخست وزیری میرحسین موسوی اصرار ورزیدند. اینگونه مسائل باعث شد تا اختلا‌فات به فهرست‌های انتخاباتی هم کشیده شود. از همین رو در آستانه انتخابات دومین دوره فهرست جامعه روحانیت با اما و اگرهایی منتشرشد. مهدی کروبی می‌گوید: <دراواخر دوران مجلس اول که دیگر مرحوم بهشتی و مطهری نبودند در تعیین افراد برای فهرست انتخاباتی مسائلی به وجود آمد.>[سخنرانی مهدی کروبی درکنگره سراسری مجمع روحانیون ۱۳‌/ ۹‌/ ۸۲.] ‌

از اواخر مجلس اول تحرکاتی صورت گرفت که حضور جریان چپ در مجلس با محدودیت‌هایی مواجه شود.در یکی از جلسات جامعه روحانیت بر سر آمدن نام مهدی کروبی و محمود دعایی از چهره‌های مشهور جریان چپ در فهرست انتخاباتی این تشکل توافق صورت می‌گیرد، اما در جلسه بعدی یکی از اعضای برجسته جامعه روحانیت به قرار گرفتن نام کروبی و دعایی اعتراض می‌کند. بر همین اساس دوباره رای‌گیری می‌شود که مهدی کروبی رای می‌آورد اما دعایی رای نمی‌آورد. در فهرست اولیه به نام فخرالدین حجازی و سیدمحمد موسوی‌خوئینی‌ها هم اشاره‌ای نمی‌شود. فخرالدین حجازی نماینده اول تهران در مجلس اول رای لا‌زم برای قرار گرفتن در فهرست را نمی‌آورد. موسوی‌خوینی‌ها هم که هرچند تمایلی به نامزدی نداشت اما با این حال رای لا‌زم برای قرار گرفتن در فهرست انتخاباتی جامعه روحانیت را به‌دست نمی‌آورد. جلسات جامعه روحانیت و حزب جمهوری اسلا‌می همچنان مستمر و مدام ادامه داشت تا آنجا که نامزدان کل کشور باید به تایید این تشکل‌ها می‌رسید. تعیین نامزدها هم به گونه‌ای بود که به سمت تقویت راست و تضعیف چپ حرکت می‌کرد. ‌

‌ لذا رایزنی‌ها و چالش‌ها ادامه یافت تا اینکه سرانجام نام مهدی کروبی در فهرست جای گرفت و نام دعایی حذف شد. این مسأله نارضایتی مهدی کروبی و طرفداران میرحسین موسوی را برانگیخت و منجر به ارسال نامه‌ای ازسوی کروبی به مهدوی کنی شد. کروبی از ادامه فعالیت در تشکل روحانیت مبارزه کناره‌گیری کرد.

با این حال، بعدها در رأی‌گیری دوباره نام سیدمحمود دعایی نیز در فهرست جامعه روحانیت مبارز گنجانده شد. در مورد فخرالدین حجازی هم همین وضعیت به گونه‌ای دیگر تکرار شد. او در مرحله اول رای نیاورد تا در فهرست بیاید اما در مرحله دوم رای لا‌زم را آورد.در نهایت، فهرست نامزدهای جامعه روحانیت به شرح ذیل تنظیم شد:

اکبر‌هاشمی رفسنجانی، محمدمهدی ربانی املشی، محمدعلی موحدی کرمانی، عباس شیبانی، مهدی شاه آبادی، محمد باقر محی‌الدین انواری، محمد یزدی، مهدی کروبی، حبیب‌ا... عسگر اولا‌دی مسلمان، قربانعلی دری نجف‌آبادی، سیدمحمد اصغری، سیدرضا زواره‌ای، جلا‌ل‌الدین فارسی، حسن روحانی، سعید امانی، محسن مجتهد شبستری، سیدمحمود دعایی، ابراهیم اسرافیلیان، حسین کمالی، فخرالدین حجازی، محمدهاشم رهبری، سیدعلی غیوری، محمد‌علی‌هادی نجف‌آبادی، فضل‌ا... مهدیزاده محلا‌تی، محسن لبانی، کمال‌الدین نیک روش، حسین موسویانی، گوهرالشریعه دستغیب، عائقه صدیقی و مرضیه حدیده‌یچی(دباغ.) حزب جمهوری اسلا‌می نیز در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلا‌می فهرستی مستقل ارائه کرد اما ۲۵ نامزد این فهرست با نامزدهای جامعه روحانیت مبارز مشترک بود و در مورد ۵ نامزد باقیمانده به جای افرادی چون سید محمد اصغری، فخرالدین حجازی، فضل‌ا... مهدیزاده محلا‌تی، حسین موسویانی و سیدعلی غیوری، نام موسی زرگر، اسدا... بادامچیان،‌هادی غفاری، محمدحسن اصغرنیا و مریم بهروزی را جایگزین کرد

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در این انتخابات، پس از کسب اجازه از امام (ره)، تصمیم گرفت که به صورت فعال در انتخابات شرکت کند. این تشکل فعالیت‌های انتخاباتی خود را با تشکیل ستاد انتخابات و تهیه فهرست نامزدان آغاز کرد اما در بهمن ماه ۱۳۶۲ شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورد، امام حضور و دخالت در انتخابات مجلس توسط جامعه مدرسین و جامعه روحانیت را تایید نکردند.

...< نظر امام در مورد انتخابات آینده این است که نباید جامعه روحانیت مبارز، جامعه مدرسین، ائمه جمعه و...برای سراسر کشور کاندیدا معین کنند. می‌گویند، اینگونه حرکت‌ها، آزادی انتخابات را مخدوش می‌کند و انحصارطلبی روحانیت را در امری که مربوط به مردم است می‌رساند...>[اکبر‌هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ص۴۶۵]

در پی این تصمیم، جامعه مدرسین از امام درخواست ملا‌قات می‌کنند،امام نیز سردی هوا و بارش برف را بهانه کرده و این ملا‌قات را نمی‌پذیرند....<با احمد آقا تلفنی صحبت کردم.گفت امام به آقای مهدوی کنی و نامه جامعه مدرسین قم که خواهان اجازه دخالت در انتخابات سراسر کشور بودند جواب رد داده‌اند و تقاضای ملا‌قات جامعه مدرسین را هم نپذیرفته‌اند.گفته‌اند اینجا برف آمده و هوا خیلی سرد است، معلوم است که امام تصمیم دارند یک طرف را که دست بالا‌ در انتخابات دارند،محدود کنند تا طرف دیگر با امید فعال شود...>[اکبر‌هاشمی رفسنجانی، آرامش و چالش، ص۴۶۵]

هرچند جامعه مدرسین تصمیم می‌گیرد، پس از گذشت زمان و فروکش کردن التهابات، خدمت امام رسیده و مطالب خود را با ایشان درمیان بگذارد اما در نهایت در برابر نظرامام سر تسلیم فرود آورده و در این دوره از انتخابات نامزدی معرفی نکردند.

جامعه ‌اسلا‌می اصناف و بازار تهران نیز که از جمله گروه‌های همسو با جامعه روحانیت مبارز و حزب جمهوری اسلا‌می بود فهرست نامزدهای مورد نظر خود را منتشر کرد که بر اساس آن در ۹ مورد با جامعه روحانیت مبارز مشترک بود. همین‌طور نام اسدا... بادامچیان، مریم بهروزی و موسی زرگر مشترکا در فهرست جامعه اسلا‌می اصناف و بازار تهران و حزب جمهوری اسلا‌می قید شده بود. احمد توکلی، ابوالفضل حیدری، مصطفی حائری‌زاده، سیدنقی خاموشی، اصغر رخ‌صفت، محمدکاظم سیفیان، حبیب‌ا... شفیق و محمد کریمی نوری از جمله افرادی بودند که جزو نامزدهای مستقل فهرست جامعه‌اسلا‌می اصناف و بازار تهران محسوب می‌شدند. ‌

سازمان مجاهدین انقلا‌ب اسلا‌می نیز از جمله تشکل‌های متحد حزب جمهوری اسلا‌می در اولین دوره مجلس شورای اسلا‌می بود اما با توجه به حضور ۷ گروه تشکیل‌دهنده که بر حسب ضرورت در اوایل پیروزی انقلا‌ب با یکدیگر متحد شده بودند اختلا‌ف آرایی که بین آنها وجود داشت مشکلا‌ت زیادی را برای ادامه همکاری آنها به‌وجود آورد. چالش میان اعضای سازمان مجاهدین انقلا‌ب اسلا‌می بعد از حضور آیت‌ا... <راستی کاشانی> به عنوان نماینده امام(ره) به اوج خود رسید و بعدها کسانی که با مواضع راستی‌کاشانی همخوانی نداشتند و به لحاظ مشی سیاسی و اقتصادی معتقد به استمرار و ادامه فعالیت‌های میرحسین موسوی و کابینه او بودند از ادامه همکاری با راستی کاشانی و هواداران وی در سازمان مجاهدین انقلا‌ب اسلا‌می خودداری و استعفا کردند. در یک گروه چهره‌هایی چون احمد توکلی، محمدباقر ذوالقدر، محسن رضایی، علیرضا افشار و در گروه دیگر بهزاد نبوی و سلا‌متی قرار گرفتند. گروه باقیمانده از این پس مواضعی مشابه نظرات حزب جمهوری اسلا‌می و جامعه روحانیت مبارز اتخاذ می‌کرد و بنابراین در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلا‌می فهرستی ۲۲ نفره از نامزدهای پیشنهادی خود منتشر کرد که در ۱۸ مورد با فهرست جامعه ‌اسلا‌می اصناف و بازاریان و ۱۷ مورد با نامزدهای حزب جمهوری اسلا‌می مشترک بود. سازمان فجر اسلا‌می نیز اعلا‌م کرد که از نامزدهای حزب جمهوری اسلا‌می و جامعه روحانیت مبارز در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلا‌می حمایت می‌کند. با تشدید رقابت‌های انتخاباتی، گروه‌های چپ نیز برای حضور فعال در انتخابات تدابیر خاصی‌اندیشیدند، بخصوص دانشجویان پیرو خط امام(ره) که تسخیر سفارت آمریکا را رقم زده بودند و همچنین دفتر تحکیم وحدت به‌عنوان یکی از تشکل‌های موثر دانشجویی در آن زمان که در آن ایام با برخی از نیروهای هوادار دولت پیوندهایی برقرار کرده بود. این گروه دانشجویی با توجه به توصیه‌های امام خمینی(ره) و آیت‌ا... منتظری مبنی بر حضور فعال در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلا‌می، برای موفقیت نامزدهای مورد نظر خود تدارک وسیعی دید. این نامزدها تحت عنوان کاندیداهای انجمن اسلا‌می دانشجویان دانشگاه‌های تهران به شرح ذیل معرفی شدند: ‌

اکبر‌هاشمی رفسنجانی، مهدی کروبی، محمد مهدی ربانی‌املشی، سیدمحمود دعایی،‌هادی غفاری، مهدی شاه‌آبادی، قربانعلی دری‌نجف‌آبادی، محمد‌علی موحدی‌کرمانی، نجفقلی حبیبی، مصطفی معین، حسین موسویان، محسن میردامادی‌نجف‌آبادی، محمدابراهیم اصغرزاده، حسین مظفر، محمد حسین رفیعی‌طاری، محمدجعفر نجفی علمی، مرتضی کتیرایی، مرضیه حدیده‌چی (دباغ)، عائقه صدیقی، گوهرالشریعه دستغیب، ربابه رفیعی طاری (فیاض‌بخش)، فخرالدین حجازی، محمد علی‌هادی، حسن نبوی‌منش، حسین کمالی، محمدعلی عربی، محمد پنبه‌کار، عباس دوزدوزانی، سیدمحمد اصغری و محمد میرمحمدصادقی. ‌

کانون الهادی نیز از جمله گروه‌های همسو با حزب جمهوری اسلا‌می بود اما در دومین دوره انتخابات مجلس از فهرست نامزدهای انجمن اسلا‌می دانشجویان دانشگاه‌های تهران حمایت کرد. در همان ایام یک روحانی سرشناس که یکی از نمایندگان آیت‌ا... منتظری در دانشگاه بود هنگام سخنرانی در دانشگاه مطرح کرد که دخالت در سیاست حق مجتهدان است و دانشجویان حق ندارند که در چنین اموری وارد شوند. رواج این سخنان در هماهنگی گروه‌های دانشجویی به‌خصوص تشکل‌های هوادار دولت بسیار موثر بود. در بسیاری از نشست‌ها و مراسم سخنرانی و میتینگ‌های انتخاباتی پیرامون این موضوع بحث و بررسی‌های فراوانی صورت گرفت. زمانی که این مطلب به امام(ره) هم رسانده می‌شود، ایشان نسبت به چنین القائاتی واکنش نشان دادند و فرمودند: <از قراری که من شنیده‌ام در دانشگاه بعضی از اشخاص رفته و گفته‌اند که دخالت در انتخابات، دخالت در سیاست است و این حق مجتهدین است. دانشگاهیان بدانند این را همانطوری که یک مجتهدی در سرنوشت خودش باید دخالت کند یک دانشجوی جوان هم باید در سرنوشت خودش دخالت کند.>

این بیانات، شور و هیجانی در دانشجویان ایجاد نمود و آنان را برای حضور فعالا‌نه‌تر در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلا‌می مصمم‌تر کرد. این اقدامات پایانی نداشت، بین برخی جریانات سیاسی بر سر حضور زنان اختلا‌ف بود و برخی بر این حضور تاکید و برخی مخالفت می‌کنند، در نتیجه امام وارد صحنه می‌شوند و می‌فرمایند:

...< خانم‌ها همان طوری که مردها فعالیت می‌کنند برای انتخابات، خانم‌ها هم باید فعالیت بکنند، برای اینکه فرقی بین ما و شما زنان و دیگران در سرنوشتشان نیست... حفظ اسلا‌م به این است که این انتخابات که می‌خواهد مجلس دوم را محقق کند، بدانید که انتخابات از اموری است که در سرنوشت شما و سرنوشت ما نقش مهمی دارد.>[صحیفه امام، چاپ موسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره)، جلد ۱۸، ص۴۰۳]

فضای انتخاباتی دومین دوره مجلس شورای اسلا‌می به‌خصوص در تهران با توجه به رقابت گروه‌ها و جریان‌های سیاسی نسبتا آرام و بدون تنش اما هیجانی بود، ولی در شهرستان‌ها وضعیت به‌گونه‌ای دیگر بود. در اصفهان جو ناسالم انتخاباتی حاکم بود و در شهرهای شمالی کشور با توجه به وجود طوایف و عشیره‌های مختلف، رقابت نامزدهای انتخاباتی که عمدتا منفرد بودند بیشتر بر سر تزاحم منافع جریان‌های قومی و قبیله‌ای صورت می‌گرفت.

انتخابات دومین دوره مجلس در ۲۶ /۱ /۶۳ با حضور ۱۵۵۰نفر داوطلب نمایندگی برگزار شد که از این تعداد ۲۴۳ نفر داوطلب حوزه نمایندگی تهران بودند. انتخابات در ۱۹۳ حوزه برگزار شد. ‌

در مرحله اول این دوره از انتخابات ۱۵میلیون و ۸۱۵ هزار و ۹۸۶ نفر و در مرحله دوم یک میلیون و۲۵۱ هزار و ۱۶۰ نفر شرکت کردند.در مرحله اول ۱۲۱ نفر از نمایندگان با کسب حایزین‌اکثریت آرا به مجلس شورای اسلا‌می راه یافتند. مرحله دوم انتخابات نیز برای انتخاب ۱۳۰ نماینده در ۹۴ حوزه انتخاباتی برگزار شد. درمرحله اول درتهران دو میلیون و ۳۰۸ هزار و ۳۱۹ نفر و درمرحله دوم یک میلیون و ۲۵۱هزار و ۱۶۰نفر شرکت کردند.درمرحله دوم نیز شش میلیون و ۶۷۹هزار و ۳۲۴ نفر شرکت کردند.

به هرحال در این انتخابات، در تهران، اکبر‌هاشمی رفسنجانی نفر اول تهران شد و پس از او، مهدی کروبی، گوهرالشریعه دستغیب، محمدمهدی ربانی املشی، عباس شیبانی، عاتقه صدیقی (رجایی)، محمدعلی موحدی کرمانی، جلا‌ل‌الدین فارسی، فخرالدین حجازی،‌هادی غفاری، سیدمحمود دعایی، مهدی شاه‌آبادی، قربانعلی دری‌نجف‌آبادی و محسن مجتهدشبستری درمرحله اول به مجلس راه یافتند.

بلا‌فاصله چند روز پس از اعلا‌م نتیجه مرحله اول انتخابات‌ مهدی شاه‌آبادی نماینده منتخب مردم تهران در مجلس در تاریخ ششم اردیبهشت ۱۳۶۳ هنگام بازدید از جبهه‌های جنگ تحمیلی در جزیره مجنون به شهادت رسید و رقابت فشرده‌ای برای انتخاب ۱۶ نماینده دیگر تهران بین ۳۲ نفر از داوطلبین نمایندگی شامل محمد یزدی، مرضیه حدیده‌چی، حسین کمالی،‌هادی نجف‌آبادی، حسن روحانی، محمدباقر محی‌الدین انواری، سیدرضا زواره‌ای، فضل‌ا... مهدیزاده محلا‌تی، سیدمحمد اصغری، ابراهیم اسرافیلیان، سعید امانی، سیدحسین موسویان، مریم بهروزی، موسی زرگر، حبیب‌ا... عسگراولا‌دی، سیدکمال‌الدین نیک روش، اسدا... بادامچیان، محمد‌هاشم رهبری، عباس دوزدوزانی، محسن لبانی، محسن میردامادی، محمدابراهیم اصغرزاده، مصطفی معین، نجفقلی حبیبی، علی‌محمد عرب، اعظم علا‌یی طالقانی، مرتضی کتیرایی، حسین مظفری‌نژاد، ربابه رفیعی طاری، محمد میرمحمد صادقی، محمدحسن اصغرنیا، محمدحسین رفیعی طاری، احمد توکلی و حسن نبوی‌منش در تاریخ۲۷ /۲/ ۶۳ با حضور ۶۶۷۹۳۲۴ نفر رای دهنده برگزار شد.از بین این نامزدان، درمرحله دوم نیز محمدعلی ‌هادی‌نجف‌آبادی، حسین کمالی، محمدیزدی، حسن روحانی، مرضیه حدیدچی دباغ، موسی زرگر، محمدباقر محی‌الدین انواری، ابراهیم اسرافیلیان، سیدرضا زواره‌ای، سیدمحمد اصغری، مریم زعفرانی (بهروز)، محمدهاشم رهبری، سیدحسین موسویان، سعید امانی‌همدانی، عباس دوزدوزانی و اسدا... بادمچیان رأی آوردند. علی‌اکبر ناطق‌نوری نیز در میان‌دوره‌ای به جای ربانی املشی وارد مجلس شد. علی‌اکبر ناطق نوری پیش از آن، یعنی در مرحله اول انتخابات عنوان وزیر کشور را داشت. از این تعداد فقط دوزدوزانی نامزد مستقل بود. ‌

در مجموع دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلا‌می در شرایطی برگزار شد که ۲۴۱۴۳۴۹۸ نفر واجد شرایط برای حضور پای صندوق‌های رای داشت و از این تعداد ۱۵۶۰۷۳۰۶ نفردر سراسر کشور شرکت کردند که شامل ۶۴/۶۴ درصد از واجدان شرایط بود.در اولین مرحله انتخابات، هیات نظارت بر انتخابات شورای نگهبان آرای ماخوذه در حوزه‌های انتخاباتی اصفهان، شیراز، بهشهر، آمل، داراب، جیرفت، کوهدشت، فریدن، شهریار، قائم‌شهر و خمینی شهر را به دلیل سوء‌استفاده‌های مقام اجرایی، قضایی و نظامی، ناسالم بودن فضای انتخاباتی، عملکرد نادرست هیات‌های اجرایی و تخلفات متعدد انتخاباتی ابطال اعلا‌م کرد. ‌

در همین ایام شماری از چهره‌های سیاسی و نمایندگان مجلس نامه‌ای به امام می‌نویسند و نسبت به روند ابطال انتخابات و عدم رعایت بی‌طرفی شورای نگهبان ابراز نگرانی می‌کنند که امام نیز تذکر لا‌زم را می‌دهند.‌

آیت ا... محمد امامی کاشانی رئیس هیات نظارت بر شورای نگهبان در گفت وگویی می‌گوید: <همانطوری که مردم در صحنه حاضر بودند و پای صندوق آمدند، انتخابات هم باید از خدشه مصون باشد و چنین بود.اما چند حوزه انتخابیه از مسیر طبیعی خود خارج شد و در بعضی از حوزه‌ها تخلفاتی وجود داشت اما نه آنکه انتخابات را از مسیر و روال خودش بیرون کند. لذا این انتخابات را سالم دانستیم و تایید نمودیم و آن چند حوزه را ابطال کردیم...> وی همچنین علت ابطال انتخابات اصفهان را فضای ناسالم انتخاباتی عنوان کرد. در پی انتشار این مصاحبه، استانداری اصفهان که آن زمان در اختیار غلا‌محسین کرباسچی بود پاسخ داد: <در رابطه با جو ناسالم انتخابات بنا بر مشاهده همه امت مسلمان اصفهان، آزادی کامل در شهر اصفهان وجود داشته،... و هیچگونه اختناق و جبر و ارعابی که خدای نکرده سلا‌مت و آزادی مورد نظر حضرت امام را از بین ببرند، وجود نداشته و چنانچه چنین مساله‌ای بود، خوب است چگونگی آن و مسوولا‌ن آن مشخص شوند که حداقل از تکرار آن جلوگیری شود.>

حواشی ابطال انتخابات کار را به جایی می‌رساند که حضرت امام (ره) در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۶۳ در پیامی در این خصوص فرمودند: ...< من هشدار می‌دهم که تضعیف و توهین به فقهای شورای نگهبان امری خطرناک برای کشور و اسلا‌م است.> ‌

در این دوره آیت ا... صافی، آیت‌ا... ابوالقاسم خزعلی، آیت ا... احمدجنتی، آیت‌ا... محمدامامی کاشانی، آیت ا... مؤمن و آیت ا... محمدی گیلا‌نی به عنوان فقیه و آقایان حسین مهرپور، محمد صالحی، علی آراد، سیدجلا‌ل‌الدین مدنی، افتخارجهرمی ]به جای علی آراد ۲۶‌/ ۴‌/ ۶۵[ خسرو بیژنی، حسن خاطری و محمدرضا علیزاده ]به جای صالحی در ۲۶‌/ ۴‌/ ۶۵[ به عنوان حقوقدانان شورای نگهبان ایفای نقش کردند.

این انتخابات آغاز رقابت بین نیروهای انقلا‌ب بود و سرآغازی برای ارائه دیدگاه‌ها و فهرست‌های فرعی از چپ و راست و بروز تمایلا‌ت تمایزطلبانه‌ای بود که در انتخابات‌های بعد به شکل آشکارتری خود را نشان داد.

جواد دلیری