نقش بازیهای آموزشی پنج دقیقه ای در یادگیری

انسانها, چه در جایگاه فردی و چه در جایگاه سازمانی, برای نیل به تعالی, نیازمند آموزش هستند در این میان, ابزارهای سنتی آموزش مانند کلاس درس, رابطه شاگرد و استادی و کتاب و جزوه همچنان در راس توجهات قرار دارد هر چند در سالهای اخیر, با وارد شدن ابزارهای جدید رسانه ای مانند شبکه های آموزشی یا آموزش از راه دور در بستر فضای الکترونیکی, فضاهای سنتی آموزش متحول شده است, اما همچنان رویکردهای سنتی برتری خاص خود را حفظ کرده اند

انسانها، چه در جایگاه فردی و چه در جایگاه سازمانی، برای نیل به تعالی، نیازمند آموزش هستند. در این میان، ابزارهای سنتی آموزش مانند کلاس درس، رابطه شاگرد و استادی و کتاب و جزوه همچنان در راس توجهات قرار دارد. هر چند در سالهای اخیر، با وارد شدن ابزارهای جدید رسانه‌ای مانند شبکه‌های آموزشی یا آموزش از راه دور در بستر فضای الکترونیکی، فضاهای سنتی آموزش متحول شده است، اما همچنان رویکردهای سنتی برتری خاص خود را حفظ کرده‌اند.

اما بی‌تردید روش آموزش مخزنی، در کنار مزایایش که منجر به فراگیری این شیوه شده است، با نقطه‌ضعف‌های اساسی روبروست. از جمله اینکه تحقیقات نشان داده است که حداکثر زمان بهینه یادگیری در کلاسهای آموزشی تنها بین ۲۰-۴۵دقیقه است و پس از آن میزان یادگیری افراد به شدت روبه کاهش می‌گذارد. از سوی دیگر روش آموزش مخزنی به دلیل اینکه دارای چارچوب‌های مشخص است و در این چارچوب مشخص به همگان ارائه می‌شود، کمترین میزان خلاقیت را در درون خود به همراه دارد و البته همگان به این امر مستحضریم که امروز با پاک کردن عامل خلاقیت، طی کردن مسیر رشد بسیار مشکل می‌شود.

شیوه آموزش مخزنی، بر پایه رابطه شاگرد و استاد، هر چند به نماد غالب آموزش تبدیل شده است، اما در کنار آن سایر شیوه‌های آموزشی نیز وجود دارند که می‌توانند آموزش را توام با خلاقیت بیشتری به مخاطبان ارائه کنند. هر یک از ما، بسیاری از آموخته‌های‌مان، آنچه که در اذهان و اعماق وجودمان ثبت و ضبط شده است، ناشی از دوران کودکی‌مان بوده است و شاید بازیهایی که در آن دوران انجام داده‌اید، آثار آن هنوز در روحیات و نحوه زندگی ما برجاست.

برهمین اساس، استفاده از بازیهای آمــوزشی، امروز بیش از گذشته مدنظر قـــرار گرفته است. این دوره‌های آمـــوزشی در قالب کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌شــود و فضایی را فراهم می‌آورد که مخاطبان آموزشی می‌توانند با مشارکت در آن علاوه بر محک زدن مهارتهای خود و آموزش درسهای جدید، درسهای مشارکت با سایرین را نیز بیاموزند.

کارگاه «نقش بازیهای آموزشی در پنج‌دقیقه در یادگیری» از موضوعات جدیدی است که توسط دکتر قاسم انصاری رنانی از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی مورد نظر قرار گرفته است و بناست که این کارگاه آموزشی به مدت دو روز ویژه اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های تهران در دانشگاه علامه‌طباطبایی برگزار شود. وی در گفتگویی اختصاصی با ماهنامه تدبیر در ارتباط با این کارگاه گفت: مدت بیست است که روی موضوع بازیهای آموزشی متمرکز بوده‌ام و در این دو سال اخیر به صورت خاص روی «نقش بازیهای آموزشی در یادگیری و آموزش» کارکرده‌ام. از سوی دیگر در همه این سالها متوجه شده‌ام که کلاسهای آموزشی از انعطاف لازم برخوردار نیستند و مخاطبان را خسته می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه در همین ارتباط گفت: برخی از معلمان یا استادان برای ارضای حس مسئولیت خودشان فکر می‌کنند که تمام وقت‌شان را باید صرف تدریس کنند و همین امر منجر به خستگی دانشجویان و دانش‌طلبان می‌شود.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه از چه زمانی ایده بازی‌های آموزشی در ذهن شما شکل گرفته است، گفت: از دوره تحصیلم در آمریکا متوجه شدم که می‌توان از شیوه‌های دیگری برای باطراوت کردن و ایجاد خلاقیت در کلاس درس بهره گرفت، از دو سال پیش هم تلاش کردم که این کار را به شکل آکادمیک دربیاورم و همواره بر این اعتقاد بوده‌ام که ارائه مطالب آموزشی در قالب بازیهای آموزشی می‌تواند از عمق و اعتبار بیشتری برخوردار باشد و این کارگاه آموزشی در واقع،‌ محک و آزمونی برای این ایده است تا در بین اعضای هیئت‌علمی دانشگاههای تهران، به این نتیجه برسیم که عمق یادگیری این بازیها تا چه حد است.

انصاری رنانی در پاسخ به سوال دیگری، مبنی بر تاکید بر بازیهای آموزشی پنج‌دقیقه‌ای به ماهنامه تدبیر گفت: پیش از این موضوع بازیهای آموزشی با شیوه‌های مختلف موردتوجه بوده است، به عنوان نمونه آمریکایی‌ها از بازیهای آموزشی خیلی استفاده می‌کنند، اما این بازیها گاهی اوقات یک ترم، یا چندین ساعت زمان می‌طلبد که همین امر از اثربخشی این شیوه آموزشی می‌کاهد؛ برای رفع این نقیصه در این کارگاه آموزشی ما تنها ۵دقیقه به هر بازی آموزشی اختصاص می‌دهیم و به این ترتیب می‌توانیم در زمان محدودتری مفاهیم موردنظرمان را به مخاطبان‌مان ارائه کنیم.

در پرسش دیگری از استاد رنانی، در ارتباط با مفاهیم قابل‌انتقال به وسیله این بازیها پرسش کردیم، وی در پاسخ گفت: بازیهای آموزشی در تمام رشته‌ها جایگاه خاص خود را دارد و در بیشتر رشته‌ها قابل استفاده است؛ اما در این کارگاه‌ها بر مفاهیم مرتبط با حوزه‌های مدیریت، اقتصاد، جامعه‌شناسی و.... متمرکز می‌شویم، اما این بازیها در رشته‌هایی مانند پزشکی و مهندسی نیز می‌تواند آثار بسیار خوبی برجای بگذارد.

وی در همین ارتباط ادامه داد: من این بازیها را روی افراد مختلف جامعه از جمله دانشجویان، کارمندان دانشگاه و حتی افراد کم سواد، کارگران و خدمه آزمایش کرده‌ام و نتایج بسیار مثبتی دریافت کرده‌ام، از جمله اینکه این بازیها منجر به خلاقیت، اعتمادبه نفس، افزایش اثربخشی و برون‌گرایی و مشارکت بیشتر افراد شده است. مدلی را هم برای افراد تحصیلکرده یا سایر گروههای اجتماعی طراحی کرده‌ام که هر یک از آنها نتایج مختلفی می‌تواند در پی داشته باشد. چوب، طناب، کبریت، کاغذ، استفاده از معما، فیلم و... از جمله ابزارهایی است که در این کارگاه آموزشی موردتوجه قرار می‌گیرد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر قابلیت‌های بازیهای آموزشی پنج‌دقیقه‌ای گفت: بازیهای مدیریتی در پنج دقیقه، ابزاری ساده برای درک مفاهیمی پیجیده با صرف هزینه و وقت بسیار کم محسوب می‌شود.

وی در پایان درباره نتایج احتمالی این کارگاه گفت: من دوازده نتیجه برای این کارگاه می‌توانم برشمرم. این نتایج عبارتند از:

۱) استفاده از بازی به عنوان یک شیوه ساده آموزش در حوزه شبیه سازی

۲) یادگیری در سطح دانش، فهمیدن و به کار بستن

۳) یادگیری همراه با عمل کردن

۴) انتقال سریع مفهوم در برخی از مفاهیم پیچیده

۵) ماندگاری مفاهیم انتقال‌یافته به دلیل استفاده از «عمل‌کردن» و «دیدن» در کنار «شنیدن»

۶) قابلیت انتقال مفاهیم در مجموعه‌های همگن و غیرهمگن

۷) یادگیری و مهارت‌آموزی «بازی» و «بازی‌کردن»

۸) زمینه‌سازی وتمرین خلاقیت و نوآوری با صرف هزینه و وقت کم

۹) ایجاد نشاط و رفع خستگی همراه با آموزش

۱۰) جلب توجه حضار در فضای آموزشی وغیرآموزشی

۱۱) رفع نیاز مطرح شدن برای افراد درگیر با بازیها

۱۲) ایجاد احساس خوب در خود ودیگران و آمادگی برای یادگیری بهتر و بیشتر.

در هر صورت، بازیهای آموزشی امروزه در کنار سایر شیوه‌های آموزشی، می‌تواند ضمن تقویت خلاقیت افراد، مبانی مشارکت و مشارکت‌پذیری را نیز به مخاطبان منتقل کند. برگزاری کارگاه آموزشی مستقل در این زمینه گام مثبتی در این مسیر برای نهادینه کردن جایگاه این شیوه آموزشی تلقی می‌شود، امیدواریم که سایر نهادهای آموزشی با حمایت و تقویت این شیوه‌های آموزشی به گسترش کاربرد این بازی‌ها کمک کنند.

مریم چهاربالش

[e-mail]