بخشش لازم نیست اعدامش کنید

نگاهی به ماجرای آنها که بخشیدند و آنها که نبخشیدند

«بخشش لازم نیست، اعدامش کنید،» این عبارت را در دبیرستان و هنگامی که شیوه نگارش فارسی را می آموختیم خوانده بودیم. آن موقع و در درس دستور زبان نشان می دادند که چگونه با جابه جایی یک کاما معنای جمله دیگرگون می شود؛ «بخشش، لازم نیست اعدامش کنید،» این روزها حکایت پرونده های جنایی و غیرجنایی ما بیشتر به عبارت اول با کامای پس از نیست شبیه است. اگر باور نمی کنید کافی است نگاهی به درخواست احکام قصاص از سوی طرفین بیندازیم.

نام های آشنایی در این مدت طناب دار را بر گردن خود تجربه کردند و فرصت بازگشت دوباره به جامعه را از دست دادند؛ کسانی که انتظار می رفت بخشش یا بازنگری در ماجرای ارتکاب جرم آنان این فرصت را به آنها اعطا کند. «فاطمه پژوه» زنی که در دفاع از دخترش در برابر تجاوز شوهر صیغه یی خود را به قتل رسانده بود، «فاخته صمدی» دختر جوان و تحصیلکرده یی که او نیز از خود دفاع کرده و مردی را به قتل رسانده بود و انتظار می رفت با بخشش اولیای دم زندگی دوباره یی بیابد و نوجوان هایی که قبل از ۱۸سالگی جرائمی مرتکب شده و اینک به ۱۸سالگی رسیده بودند از این دست بودند. گویی این روزها دیگر کمتر کسی به فکر جلب بخشش و کسب رضایت اولیای دم برای محکومان به اعدام است و همه بیشتر به سوی روحیه اجرای تنبیه و انتقام جویی گرایش پیدا کرده اند.

«طیبه» دیگر زن جوانی بود که متهم به قتل دختر شوهرش بود حکم اعدامش به اجرا درآمد. این در حالی است که در همین روزها دوباره قانون مجازات اسلامی باز هم به شکل آزمایشی برای پنج سال دیگر به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید. این قانون که مجازات ها را براساس قوانین اسلامی تدوین کرده است بر مجازات قصاص تاکید دارد با این مبنا که در جرم قتل نفس، اولیای دم می توانند ببخشند یا نبخشند. اما در مدتی که قانون مجازات اسلامی به اجرا درآمده کمتر از آنی که بر اجرای احکام تاکید شده و به اجرا درآمده بر بخشش و گذشت تاکید شده است.شاید تا به حال «کبری رحمانپور» معروف به عروس ۲۰ساله و «شهلا جاهد» بخت بسیار خوبی داشته اند که اجرای بدون خبر اعدام ها گریبان آنها را در زندان نگرفته است. اما شاید بتوان به شیوه یی دیگر این موضوع را ملموس کرد؛ بررسی اخباری که از درخواست قصاص و بخشش منتشر شده است. اخبار اعدام و بخشش حکم دماسنجی از جامعه را دارند که نشان می دهند رفتار ما در این زمینه چگونه بوده است. ماجرا از آن جهت جالب تر می شود که بدانیم دست کم کمتر از یک دهه است که در قوه قضائیه واحدی به نام واحد «صلح و سازش» راه اندازی شده و به فعالیت مشغول است اما باز هم اخبار نمودار موضوع و روند دیگری است.

● خبرها از بی علاقگی به بخشش می گویند

بررسی اخبار دو خبرگزاری رسمی کشور در فاصله پنج ساله اخیر می تواند توجه ما را به شیوه معمول و جاری جلب کند. سه موضوع «بخشش»، «قصاص» و «صلح و سازش» از طریق جست وجو در اخبار این دو خبرگزاری مورد بررسی قرار گرفت. بر همین اساس در فاصله پنج سال اخیر ایسنا ۵۴۱ خبر با عنوان درخواست قصاص، ۱۰۹ خبر با عنوان بخشش و ۳۷ خبر با عنوان صلح و سازش منتشر کرده بود. اما جالب اینجاست که در میان همین ۱۰۹ خبری که در آن از بخشش سخن به میان آمده تنها چهار خبر مربوط به بخشش در پرونده قتل و پیگیری چنین اقدامی است. خبرگزاری فارس در پنج سال اخیر ۴۰۳ خبر با عنوان درخواست قصاص، ۲۱۳ خبر با عنوان بخشش و ۱۴۹ خبر با عنوان صلح و سازش منتشر کرده است. متاسفانه بیشتر اخباری که در جست وجو با عنوان بخشش در نتیجه حاصل شد اخبار مربوط به بخشش مالیاتی و بخشش جریمه های فوتبالیست ها بود و در حوزه اخبار جرائم خبری از بخشش نبود. اما در بررسی اخبار مربوط به صلح و سازش بیشترین خبر از شهر قزوین منتشر شده بود که گویی نشان از فعالیت چشمگیر در این شهر برای جلب رضایت و بخشش و ختم پرونده های قضایی به شیوه یی دیگر داشت.

● انتقام آسان است و بخشیدن سخت

قتل در جرائم از جایگاه ویژه یی برخوردار است زیرا سلب حیات از انسان ها که نخستین حق طبیعی آنها هم همین حیات و زندگی است با واکنش های شدیدی مواجه است. در هیچ جامعه یی نیست که قتل را مذموم نشمارند و نسبت به این سلب حیات از انسانی برخورد نداشته باشند اما مجازات اعدام را هم برای هر نوع قتلی مجاز نمی دانند. در جوامع دیگر تفاوت بسیاری بین قتل برنامه ریزی شده و قتل اتفاقی قائل می شوند. قتل هایی که یک فرد عادی بر اساس شرایطی نامناسب که در آن قرار می گیرد نیز از این دست محسوب می شوند.

افرادی که از جهت شرایط روحی در موقعیت نامناسبی قرار دارند نیز در صورت ارتکاب جرم قتل مورد توجه قرار می گیرند که مبادا در برخورد قضایی به آنها با بی عدالتی برخورد شود.حتی در زمستان ۱۳۸۶ سریالی در ایران به همین موضوع اختصاص یافت و با جنبه های دراماتیک سعی بر به تصویر کشیدن این نوع قتل ها داشت. سریال «لبه تیغ» که در آن «پرویز پرستویی» به عنوان دوستی چندین ساله دوست دیگر خود را در یک نزاع لفظی هل داد و او هم تعادلش را از دست داد و سرش در این ماجرا ضربه خورد و جان سپرد. شاید در بسیاری از قتل هایی که موضوع به اعدام و چوبه دار ختم می شود داستان با اندکی جابه جایی شبیه همین سریال «لبه تیغ» باشد. در ماجرای «فاخته صمدی» که شاهد اعدامش در سالگرد ۳۰ سالگی اش هم بودیم او پرستار مردی ۸۲ساله بود و مرد از او خواسته بود که به عقدش درآید.

فاخته نمی پذیرد و همین سبب می شود مرد او را در خانه محبوس کند و حتی قرص های او را پنهان کند و فاخته را در شرایط نامناسب قرار دهد. هنگامی که فاخته می خواست از خانه بگریزد درگیری میان آنها رخ داد و ضربه یی نه چندان سنگین منجر به اتفاقی ناخواسته می شود و... این وضع وضعی نیست که کسی در آن نقشه قتل انسان دیگری را طراحی کرده باشد. به عبارت دیگر در رسیدگی به قتل و همین طور از نگاه بیرونی به قتل هیچ کس به این موضوع نمی نگرد که مرتکب چه نیتی داشته است. برای همین کمتر کسی از اولیای دم می تواند با موضوع بخشش کنار بیاید. موضوع بخشش ضمن آنکه سخت و سخت تر می شود، میان اولیای دم، مثلاً خانواده یی چون خانواده شوهر کبری رحمانپور، یا همان عروس ۲۰ساله، شکلی انتقامجویانه تر به خود می گیرد زیرا همه از جمله مطبوعات به این خانواده هجوم آورده اند که از مرگ مادر خود گذشته و دختر جوان را ببخشند ولی آنها راضی به اعدام نیستند اما این هجوم برای جلب رضایت نزد افکار خانواده اولیای دم به بی گناه بودن دختر جوان تشبیه می شود. به هر حال اینک هنوز تلاش های «عبدالصمد خرمشاهی» کارگشا بوده و کبری به سرنوشت فاطمه پژوه و دیگرانی مثل او ختم نشده است.

● بخشش، تنبیه نشدن مجرم نیست

بخشش برخلاف توصیه های اسلامی و مبناهایی که در قرآن برای درخواست قصاص و بخشش در نظر گرفته شده است اینک در کشور ما به سمت و سویی ناخواسته هم کشانده می شود. در تابستان ۱۳۸۳ قتل هایی در شهرک غرب تهران رخ داد. جلب رضایت در این پرونده ها تا به آنجا پیش رفت که رقمی حدود ۵۰۰ تا ۷۵۰ میلیون تومان بین خانواده مقتول و خانواده اولیای دم رد و بدل شد تا رضایت اعلام شود و موضوع به اجرای حکم ختم نشود. در مورد یکی از پرونده های قتل نوجوانان نیز رقم قابل توجهی برای بخشش رد و بدل شد تا رضایت اعلام شود. البته گذشت اولیای دم به این معنا نیست که فرد مجرم بعد از اینکه مورد گذشت قرار گرفت، آزاد شود بلکه قانون به لحاظ جنبه عمومی جرم به این مساله رسیدگی می کند و حداقل به سه تا ۱۰ سال حبس می توان فرد قاتل را محکوم کرد که البته در موارد قتل های فجیع و به تشخیص قاضی پرونده، قانون اجازه می دهد فرد قاتل علاوه بر مجازات حبس تا ۱۰ سال نیز تبعید شود. بنابراین گذشت از قصاص یک فرد قاتل به شرط انجام یک عمل خیر به معنای تنبیه نشدن او نیست و قانون او را مجازات خواهد کرد.

سینا قنبرپور