چهارشنبه, ۱۰ بهمن, ۱۴۰۳ / 29 January, 2025
آزادی مطبوعات بعد از انقلاب , فرازها و فرودها
در هر كشوری یكی از شاخصهای توسعه را رشد مطبوعات مستقل، آزاد و كثرت‌گرا می‌دانند. هرچند پدیده مطبوعات مستقل و كثرت‌گرا محصول غرب است، اما این الگو در ممالك شرقی نیز مورد توجه قرار گرفت. ورود مطبوعات به كشورهای جهان سوم و از جمله ایران همزمان بود با افول مطبوعات استبدادی غرب و آغاز و پیدایش مطبوعات آزادی‌گرا و روزنامه‌های تجاری و خبری. اولین روزنامه‌های شكل گرفته در ایران مشی استبدادی داشتند چرا كه صنعت چاپ و مسائل مربوط به آن زمانی به صحنه ایران آمدند كه ایران هنوز تحت حاكمیت پادشاهان خودكامه و اقتدارگرا قرار داشت. در نتیجه طبیعی بود كه مطبوعات تحت كنترل قدرت دولت و در جهت حفظ منافع طبقه حاكم باشد. لذا تعجبی ندارد كه نخستین روزنامه‌ها در ایران روزنامه‌هایی بودند كه پشتیبان سیاست‌های حاكم و در خدمت قدرت دولت بودند.
با انقلاب مشروطه و نهضت آزادیخواهی، مردم ایران خواستار اصلاحات عمیق سیاسی،فرهنگی و... شدند كه یكی از پیامدهای این نهضت، تبلور مطبوعات مردمی،كثرت‌گرا و طرفداران قانون بود. با پشت سر گذاشتن حكومت‌های وابسته به استعمار و امپریالیسم قاجار و پهلوی، به انقلاب سال ۱۳۵۷ می‌رسیم.در مدت این ۱۴۲ سال روزنامه‌نگاری كشور ما تابع روزنامه‌نگاری غرب بود و آن را تجربه كرد. این مقاله سعی دارد تا با تحلیل تاریخی آزادی مطبوعات در بعد از انقلاب اسلامی فرازها و فرودهای آن را در طول ۲۶ سال در معرض دید افكار عمومی قرار دهد.
۱. مطبوعات در دوره بهار آزادی
در بهار آزادی سال ۵۷ كه تمام اركان رژیم سلطنتی پهلوی از هم گسست،تیغ سانسور نیز برندگی خود را از دست داد و به دنبال آن شاهد حضور نشریات متعدد با مضامین مختلف سیاسی،اجتماعی و... بودیم كه اغلب آنها یا صاحب امتیاز و مدیرمسوول نداشتند و یا حتی بعضی از آنها تاریخ انتشار هم نداشتند و از روزانه گرفته تا هفته‌یی یكبار، دو هفته یكبار و چند ماه یكبار و سالی یكبار متغییر بود.
براساس یك گزارش مستند تنها در ۵ ماهه اول انقلاب تعداد ۶۷ عنوان روزنامه یومیه، هفتگی و ماهانه در تهران و شهرستان‌ها منتشر شد. با استقرار نظام اسلامی، تمام بنیان‌های وابستگی فرو ریخت و همگان، از جمله روزنامه‌نگاران،فرصت یافتند دوران جدیدی را تجربه كنند. گفتنی است كه بیش از ۱۲۰۰ نشریه كه از اولین ماه‌های پیروزی انقلاب تا پایان ۶ ماهه اول سال ۶۴ منتشر می‌شدند نزدیك به ۸۰۰ نشریه به علل گوناگون تعطیل یا توقیف شدند. یكبار در مرداد سال ۵۸ قریب به ۲۲ روزنامه و مجله توقیف شدند كه تعدادی از این نشریات مربوط به سازمان‌ها و احزاب سیاسی بودند. اسامی برخی نشریات به شرح زیر است: پیكار، كار، مردم، جوان، كارگر، بهلول، حاجی‌بابا، امید ایران، تهران مصور، یولداش، تهران، آزاد، آزادی،گزارش روز و...
توقیف یكباره مطبوعات در این سال‌ها به دلیل التهاب‌ها، بحران‌ها و تنگناهای سیاسی كه انقلاب با آن روبرو بود،می‌توانست این جو ملتهب را آرام كند. البته این مساله از طرفی آزادی مطبوعات را كه انقلاب نوید آن را داده بود،مخدوش ساخت.
در زمینه سانسور مطبوعات در ابتدای انقلاب محسنیان‌راد می‌نویسد: ۱۴۲ سال مطبوعات زیر سلطه سانسور،فرزندانی خواهد داشت كه نخواهند آموخت در شرایط بدون سانسور چگونه عمل كنند و شاید همین امر باعث شده كه هر گاه شرایط آزادی مطبوعات شكل گرفته، مطبوعات فحاش متولد شده‌اند زیرا انتقاد بدون فحاشی و مستدل و آگاه كننده نیاز به تخصا،تجربه، آگاهی و توانایی‌های فكری مختلفی دارد كه برای روزنامه‌نگاران ما چنین فرصتی به صورت مستمر هرگز به وجود نیامده است.
به نظر می‌رسد عدم آشنایی با شیوه‌های معقول انتقاد و نقد سازنده، یكی از عواملی باشد كه باعث توقیف مطبوعات در اوایل انقلاب شد، در حالی كه این توقیف‌ها و پایمال كردن آزادی بیان در این دوره بیشتر ناشی از شرایط انقلاب و فضای حاكم بر آن زمان بود.
بعد از انقلاب سال ۵۷ مطبوعاتی كه در قبل از انقلاب توقیف شده بودند، دوباره منتشر شدند. سال ۵۸ اوج انتشار مجلات تجدید چاپ شده بود. در این سال ۲۰ روزنامه و نشریه كه قبلا منتشر می‌شدند دوباره قدم به عرصه مطبوعات گذاشتند این در حالی بود كه در سال ۵۷ تنها ۷ یا ۸ نشریه مجددا انتشار یافته بودند. اكثر این نشریات تا پایان سال ۵۹ و اواسط ۶۰ به تدریج توقیف یا تعطیل شدند.
انقلاب در حالی كه تنها ۴ روزنامه مطرح در كشور وجود داشت، به پیروزی رسید. كیهان و اطلاعات كه به ترتیب به مصباح‌زاده و مسعودی تعلق داشتند، بعد از انقلاب تحت نظارت رهبری درآمدند. رستاخیر منحل و آیندگان هم بعد از مدتی تعطیل شد كه بعدها روزنامه‌های صبح آزادگان و ابرار و بشیر و جهان اسلام در آنها به فعالیت پرداختند. سال ۵۸ الی ۶۰ عرصه فعالیت مطبوعات كشور شاهد حضور نشریات افراد مسوول در نظام مانند نشریه انقلاب اسلامی متعلق به بنی‌صدر و نشریه میزان و دیگر نشریات گروه‌های سیاسی موجود در جامعه بود.
از ویژگی‌های عام مطبوعات در این دوره می‌توان حذف عملی نظام امتیازدهی نشریات بود. این در حالی بود كه شورای نگهبان در سال ۵۸ درباره مطبوعات، قانونی را به تصویب رسانده بود كه عملا این قانون اجرا نمی‌شد و همانطور كه قبلا گفته شد نشریات متعددی بدون مجوز و امتیاز منتشر می‌شدند. در این دوره ما شاهد بودیم كه مطبوعات دولتی یا شبه دولتی چون كیهان و اطلاعات از تیراژ بالایی برخوردار بودند و به دلیل فضای خاص این دوره نقش بسیار فعالی را ایفا كردند و در زمانی كه ۴۸ درصد مردم بی‌سواد بودند و جمعیت كشور نصف جمعیت امروز بود و آموزش عالی نیز در سطح پایین قرار داشت روزنامه‌یی چون كیهان به تیراژ نیم میلیونی رسید. كه حتی به استناد بعضی مدارك، روزنامه كیهان در اوج انقلاب به تیراژ یك میلیونی نیز رسیده بود كه این مساله برآیند پیروزی انقلاب و فضای سیاسی حاكم بود.
در این دوره مطبوعات فاقد استانداردهای حرفه‌یی بودند و اندك مطبوعاتی كه قواعد حرفه‌یی تا حدودی در آنها رعایت می‌شد به جریان لاییك تعلق داشت. همچنین در این دوره رژیم حقوقی خاصی به اجرا گذارده نمی‌شد یعنی می‌توان گفت اساسا دادگستری وارد حوزه مطبوعات نمی‌شد و كار رسیدگی در شعب عادی صورت می‌پذیرفت.
شایان ذكر است كه در این دوره به دلیل اهمیت مطبوعات و فقدان ساختارهای حقوقی لازم از یكسو و شكل‌گیری انواع توطئه‌های شیطانی از سوی دیگر اجازه نمی‌داد به انتظار تدوین قانون و تشكیل قوه مقننه نشست. از این رو تنها شش ماه پس از پیروزی انقلاب در تاریخ بیستم مردادماه ۵۸، نخستین مقررات مطبوعاتی در نظام جدید به تصویب شورای انقلاب رسید. با نگاهی به این لایحه، تاثیر شرایط انقلاب و همچنین شتابزدگی در تدوین آن بخوبی مشهود است كه از جمله می‌توان به ممنوعیت مقامات رژیم پیشین از انتشار نشریه، تكمیل اعضای هیات نظارت بر مطبوعات، جرم شناختن سانسور و تعیین مجازات برای آن و به رسمیت شناختن انجمن‌های صنفی روزنامه‌نگاری و بالاخره توجه به هیات منصفه و نحوه انتخاب آن برای حضور در دادرسی‌های مطبوعاتی از ویژگی‌های آن مصوبه است. گرچه این لایحه برخی از اصول آزادی مطبوعات را در خود آورده است، اما به دلیل روشن نبودن جایگاه مطبوعات در جامعه و مبهم بودن چگونگی طرح مسائل اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و غیره از یكسو و نبودن شخصیت حقوقی مدافع خبرنگاران و روزنامه‌نگاران و نداشتن جایگاه مناسب روزنامه‌نگاری و نبود نظام مطبوعاتی در جامعه و بین مردم از دیگر سو باعث ایجاد دیدگاه‌های سلیقه‌یی در پاره‌یی موارد و برخوردهای تنگ‌نظرانه با مقوله مطبوعات و آزادی آنها گردید كه نهایتا به سانسور و توقیف منجر شد.
۲. مطبوعات در دوران ۸ سال دفاع مقدس
از پاییز ۵۹ تا تابستان ۶۷ در این دوره به دلیل شرایط ویژه جنگ عراق علیه ایران، روند محدودیت‌های مطبوعاتی،شدت بیشتری یافت. در مهرماه و سپس اسفندماه سال ۱۳۵۹ تعدادی نشریات سازمان‌های سیاسی و چند روزنامه تعطیل شدند. به دنبال آن،وزارت ارشاد در فروردین ۱۳۶۰،براساس اطلاعیه‌یی مدیران مطبوعات را به تجدید اجازه انتشار آنها ملزم كرد. در ۱۶ خرداد ۶۰ نیز به توصیه شورای میانجیگری مطبوعات و حكم دادستانی انقلاب ۶ روزنامه و نشریه هفتگی وابسته به گروه‌های مخالف تعطیل شدند و بر همین اساس در اواخر بهار ۱۳۶۰، تعداد نشریات به ۶۲ عنوان كاهش پیدا كرد. از آن پس در تهران چهار روزنامه روزانه فارسی شامل دو روزنامه عصرأ اطلاعات و كیهان و دو روزنامه صبح‌أ جمهوری اسلامی و صبح آزادگان به انتشار خود ادامه دادند. در این زمان در كنار روزنامه‌های روزانه،فقط ۸ نشریه هفتگی شامل سروش، جوانان امروز، اطلاعات هفتگی و راه زینب و زن روز و همچنین امت،اتحاد و اتحاد مردم منتشر می‌شدند كه سه نشریه اخیر هم چند ماه بعد تعطیل گردیدند. از آن پس شاهد كاهش تیراژ روزنامه بودیم بطوری كه تیراژ روزنامه‌های اطلاعات و كیهان، كه پس از پیروزی انقلاب هر كدام مدتی بیش
از یك میلیون نسخه، به چاپ می‌رساندند، به یك پنجم و حتی كمتر از آن تقلیل پیدا كرد.
منصور ساعی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست