غدیـر خم حقیقتی برگونه ی تاریـخ

حقیقت غدیر خم را باید در پیام حضرت رسول اکرم ص درک کرد

پیامبر اکرم(ص) به محل غدیر خم رسیدند و این همان محل معروف است که پیامبر(ص) امام علی (ع) را به عنوان جانشین خود اعلام کرد و عبارت معروف «پس هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست» را بیان داشتند. این واقعه گذشته از سیر تاریخی آن دارای بطن حقیقی است و آن صحبت از حقیقت غدیر خم است. حقیقتی که باید آن را در پیام حضرت رسول اکرم (ص) ملاحظه کرد

واقعه غدیر خم حقیقتی در تاریخ اسلام است. این حقیقت دارای ابعاد معنوی، سیاسی و دینی است. ما در ابتدا باید از این حقیقت تاریخی مطلع باشیم و بطن این حقیقت را به خوبی دریافت کرده باشیم و تنها به ابعاد ظاهری آن توجه نکرده باشیم. پیامبر اکرم (ص) بنا بر امر الهی وقتی تصمیم به زیارت خانه خدا و به جا آوردن حج گرفتند؛ مردم را از این امر مطلع کردند و حتی برای آگاه‌ کردن اهالی مناطق مختلف، قاصدانی را به آن شهرها گسیل داشتند. فرستادگان حضرت نیز همان‌گونه که وجود مقدس رسول اکرم (ص) خود اعلام کرده بودند، این پیام را به مردم رساندند که این آخرین حج رسول خداست و این سفر دارای اهمیت فراوانی است. هر کس که توانایی و استطاعت آن را دارد، بر او لازم است که پیامبر اکرم (ص) را در این سفر همراهی کند. پس از این اعلام، جمعیت کثیری در مدینه جهت همراهی با رسول خدا (ص) و به جای آوردن اعمال حج، جمع شدند. مورخان از این سفر رسول خدا (ص) با عنوان حجه‌الوداع یاد می‌کنند. سرانجام که اعمال حج پایان یافت و پیامبر اکرم(ص) به همراه جمعیت کثیری که ایشان را همراهی می‌کردند، شهر مکه را ترک کردند و رهسپار مدینه شدند که در بین راه به محل غدیر خم رسیدند و این همان محل معروف است که پیامبر(ص) امام علی (ع) را به عنوان جانشین خود اعلام کرد و عبارت معروف «پس هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست» را بیان داشتند. این واقعه گذشته از سیر تاریخی آن دارای بطن حقیقی است و آن صحبت از حقیقت غدیر خم است. حقیقتی که باید آن را در پیام حضرت رسول اکرم (ص) ملاحظه کرد.

● غدیر خم و حقیقت حاکمیت

این واقعه نشان آشکاری از تبیین حاکمیت و شرایط تحقق آن در اسلام بود. به نظر من خود اسلام عین حکومت است و اسلام برای حاکمیت آمده و این را حضرت امام خمینی (ره) هم بارها گفته‌اند که پیامبران حکومت تشکیل دادند. هر پیامبری که توانسته و قدرتی داشته حکومتی را تشکیل داده است. خود شخص پیامبر (ص) هم برای حکومت به پا خواستند. به طور مثال وقتی که سوره‌های مکی را می‌خوانیم، می‌بینیم که رگه‌هایی از حکومت در آنها دیده می‌شود. هنگامی که صحبت از جهاد می‌شود برای چیست؟ وقتی که صحبت از پرداخت زکات می‌شود به چه معناست؟ و زکات را به چه کسی باید داد؟ اینها سوالاتی هستند که حاکمیت باید پاسخ دهد. تعیین جانشینی برای رهبری امت اسلامی از مهم‌ترین و عمده‏‌ترین مسائلی بود که پیامبر اکرم (ص) در آخرین سال حیات، هنگام بازگشت از حجه‏الوداع، به همراهان خویش ابلاغ کرد. تعیین جانشینی عین حقیقت در اسلام است. اگر چه این اعلام عمومی به فرمان خداوند صورت گرفت ولی صرفنظر از جنبه آن، می‏توانست‏حاکی از دغدغه طبیعی معمار و بنیانگذار مکتب اسلام نسبت‏ به آینده امت ‏باشد، این اقدام یک ضرورت اجتماعی اجتناب‏ناپذیر بود و از انتظارات عقلای عالم به شمار می‏آمد و آن حضرت حتی در زمان حیات خویش از آن مهم غفلت نمی‏ورزید. تبلور حقیقت عینی توصیف شناخت از حاکمیت در اسلام را ما در روز غدیرخم می‌بینیم. این روز پیامبر (ص) ویژگی‌های حاکم اسلامی را تشریح کردند و به امت خود گفتند که چه کسی باید بر امت حکومت کند و آن شخص چه ویژگی‌هایی داشته باشد. اساسا حکومت اسلامی بخشی از دین است و دقیقا در محدوده احکام اسلامی جای دارد؛ اصلا بخشی از رسالت پیامبرصلی‌الله علیه و آله است و همان‌گونه که مشروعیت همه احکام اسلامی و نیز رسالت نبوی مستند به خداوند است، حکومت اسلامی نیز از این قلمرو بیرون نیست.

● غدیر و آموزه امام‌شناسی

یکی از دردهای بزرگ جوامع اسلامی این است که بسیاری از مردم در نازل‌ترین مرتبه دین‌پژوهی و دین‌شناسی قرار دارند و به طور طبیعی معرفت‌ها و شناخت‌های آنان نسبت به فرهنگ و تفکر اسلامی بسیار قلیل و ناقص می‌شود و همین مردم در نهایت به عقاید و افکاری درباره دین می‌رسند که واژگون و مغشوش و مبهم است و به هیچ‌وجه نمی‌توان نام اسلام بر آن گذاشت بلکه ظاهری از دین دارد و باطن و محتوای آن در نقطه مقابل و در تضاد و تعارض با دیانت اصیل و آمیخته با تحریف‌های گوناگون است. به همین دلیل است که در واقعه غدیر ما با صرف معنای امام رو به رو نیستیم بلکه امام به معنای واقعی آن در ذهن ما جاری است. همچنین طبیعی است امام به معنای عام و صرفنظر از شخص حضرت امیر (ع)، امام به عنوان رهبر و هدایت‌کننده و جانشین پیامبر (ص) کارش این است که حکومت را در دست بگیرد و به عنوان یک شخص صالح و برتر معرفی می‌شود. پیامبر (ص) در غدیرخم توصیفی از امام را داده‌اند که جانشینش چه کسی باشد و عمل پیامبر (ص) نیز تعیین شایسته‌ترین است. از دیدگاه دین، کسی جز خداوند بزرگ، چه در بعد قانونگذاری برای اداره جامعه بشری و چه در بعد حاکمیت بر انسان، حق حکومت بر مردم را ندارد و این معنای دقیق حکومت دینی است. بر این مبنا، مشروعیت و اعتبار چنین حکومتی نیز باید الهی باشد. پیامبر نیز با حرکت خود نشان دادند که مشروعیت حکومت باید بر چه اساسی صورت گیرد. منشا مشروعیت حکومت اسلامی هم بر اساس امام‌شناسی است که مردم آن جامعه دارند.

● پیام غدیر

هر پیامی صرفنظر از ظاهر پیام دارای بطنی نیز هست. پیام غدیر خم هم این است که جامعه نباید بدون امام باشد و این حرکت پیامبر درس‌آموز است. یکی از ویژگی‌های اساسی امام، بایستگی برتر بودن امام از سایر افراد امت است. شیعه امامیه و برخی ازعلمای اهل سنت افضلیت را از شرایط امامت می‌دانند. افضلیت امام دایره گسترده‌یی دارد که هم شامل کمالات دنیوی و فضایل ظاهری همانند علم، تدبیر، ذکاوت و شجاعت و… و هم در بردارنده سعادت و تعالی معنوی است. به این معنا که ثواب و پاداش و بهره اخروی او از دیگر مردم بیشتر باشد و علاوه برآن تمامی مسوولیت‌های مربوط به امر امامت را شامل می‌شود. تمامی این موارد در شخص حضرت امیر(ع) تجلی داشت. چنین توصیفی را ما باید برای دنیای امروز هم که از وجود و محضر امام محروم هستیم به خوبی دریافت کنیم و بدانیم که امام دارای چه ویژگی‌هایی باید باشد و چگونه رهبری جامعه باید اداره شود. لذا امام باید چنین خصوصیاتی داشته باشد و هنگامی که معصوم نیست باید دارای صفات برترین باشد.

حجت الاسلام ذکتر احمد احمدی