اهمیت نمازجمعه در اسلام

اولین نماز جمعه از طرف حضرت پیامبراکرم ص در روز اول ماه ربیع الاول, در پایان هجرت, از مکه به مدینه برگزار گردید, و مکان آن در وادی «رامونا» بود که بعدها مسجدی به نام «جمعه» در آنجا ساخته شد

پنجم مرداد، سالروز برگزاری اولین نمازجمعه توسط مرحوم آیت الله طالقانی است.

به مناسبت فرا رسیدن این مناسبت مطلب حاضر از مجله فرهنگ جمعه شماره۹۲ انتخاب شده است که اینک باهم آن را ازنظر می گذرانیم:

● تاریخ نمازجمعه

اولین نماز جمعه از طرف حضرت پیامبراکرم(ص) در روز اول ماه ربیع الاول، در پایان هجرت، از مکه به مدینه برگزار گردید، و مکان آن در وادی «رامونا» بود که بعدها مسجدی به نام «جمعه» در آنجا ساخته شد. این مطلب که اولین نماز جمعه اسلام از طرف پیامبراکرم(ص) در آستانه تأسیس اولین دولت اسلامی برگزار شد، برای ما بسیار اهمیت دارد و پیوند نزدیک و عمیق بین نماز جمعه با امور سیاسی و حاکمیت اسلام را به خوبی نشان می دهد و می توان گفت برگزاری نمازجمعه، تجلی مهمی از حاکمیت اسلام بوده است. نظر به این که حکومت و ولایت، از دیدگاه شیعه، حق ائمه اطهار(ع) است، برگزاری نمازجمعه به عنوان تجلی حاکمیت مشروع در اسلام نیز از حقوق و وظایف ائمه اطهار(ع) می باشد، اما در طول تاریخ، به علت تحولات نامطلوبی که در حکومت اسلامی بوقوع پیوست، اکثر ائمه(ع) به استثناء مولای متقیان حضرت علی(ع)، از برگزاری نمازجمعه محروم شدند.

● نمازجمعه در ایران

این سنت اسلامی، قبل از انقلاب اسلامی، در دوره صفویان، که نخستین حکومت مستقل و منظم شیعی است، از بیشترین رونق ظاهری برخوردار بود و یکی از مهم ترین عوامل آن، توجه جدی فقیه بزرگ مرحوم محقق کرکی، به نماز جمعه بود. پس از صفویان، نمازجمعه اهمیت خود را از دست داد و این روند ادامه داشت تا اینکه در دوره پهلوی، نه تنها نماز جمعه به فراموشی سپرده شد، بلکه با آن به مخالفت برخاستند. با ظهور انقلاب اسلامی، این سنت دیرپای محمدی(ص) احیا و جایگاه ویژه خود را پیدا کرد.

احیای واقعی نمازجمعه در ایران، یکی از دست آوردهای عظیم انقلاب کبیر اسلامی ایران است و ما آن را مانند بسیاری از برکات، مدیون حضرت امام(ره) هستیم. حضرت امام(ره) در کتاب «کشف الاسرار» که در اولین سال های سلطنت محمدرضا شاه انتشار یافت، اشاره کوتاهی به مسأله نمازجمعه کردند، ولی در کتاب «تحریرالوسیله» که در زمان تبعید به ترکیه تألیف فرمودند، به طور مشروح پیرامون آن مسایلی را ذکر کردند.

البته بعضی از مسائل مربوط به نمازجمعه که در این کتاب آمده است، در اکثر کتب فقهی شیعه و حتی غیرشیعه به چشم می خورد؛ مانند: مسائل مربوط به محل برگزاری نماز، تعداد شرکت کنندگان و... ولی یکی از مسایل مربوط به نمازجمعه، در کتاب تحریرالوسیله حضرت امام(ره) مسأله ای است که نسبت به آن دوران، کاملاً تازگی داشت. ایشان در آنجا می فرمایند: «نماز جمعه از اهمیت سیاسی فوق العاده ای برخوردار است»، و تأکید می کنند که اسلام، دین سیاست است و هرکس خیال کند که اسلام منفک از سیاست است، جاهل بوده و از اسلام و سیاست اطلاع ندارد.

این بیان واضح و قاطع حضرت امام(ره) از چند منظر دارای اهمیت می باشد، ولی در احیای نماز جمعه، به عنوان تجلی ترکیب اسلام و سیاست، نقش فوق العاده مهمی داشته است.

قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، در بعضی از شهرهای ایران، از جمله: قم و اصفهان، از طرف روحانیت انقلابی و مردم، نمازجمعه اقامه و مسایل روز، خیانت و وابستگی رژیم منفور سلطنتی، جنایات آمریکا و صهیونیسم مطرح می شد، ولی برگزاری رسمی نمازجمعه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در اولین تابستان آغاز شد و مرحوم آیت الله طالقانی(ره) در این امر نقش مؤثری داشتند و برخی از علما در تماس با حضرت امام(ره) پیشنهاد کردند که برای تعیین امام جمعه در اکثر شهرهای ایران اقدام نمایند. حضرت امام(ره) به عنوان رهبر جمهوری اسلامی و ولی امر مسلمین، امام جمعه اکثر شهرهای مهم ایران را تعیین کردند. در کنگره جهانی ائمه جمعه و جماعات، که شرکت کنندگان آن به محضر حضرت امام(ره) رسیدند، ایشان در بیاناتی گهربار اشاره فرمودند:

«نمازجمعه یکی از بزرگ ترین پدیده های اسلامی و یکی از مهم ترین ره آوردهای انقلاب اسلامی ما است. اگر این انقلاب اسلامی جز این نماز جمعه به ما چیز دیگری نداده بود، برای ملت ما و مسلمین کافی بود.»

بنابراین، برقراری نمازجمعه از نظر حضرت امام(ره) فوق العاده اهمیت داشت، نه تنها به این خاطر که نمازجمعه به منزله حج کوچکی است و توده های مسلمان در یک شهر گرد هم جمع می شوند، بلکه مهم آن است که بعد از شرکت در نمازجمعه، از خطیب دانشمند و عالمی که نماز جمعه را برگزار می کند، چه مطالبی را می شنوند. لذا امام(ره) فرمودند:

«در خطبه نمازجمعه، مقدرات مملکت باید بیان شود، مسایل سیاسی مملکت جریان باید پیدا کند، مسایل اجتماعی در مملکت باید جریان پیدا کند، گرفتاری ها و اختلافات مسلمان ها در آن خطبه ها باید حل شود و رفع شود. نمازجمعه عبادت است، لیکن عبادتی که مدغم در سیاست است، سیاست مدغم در عبادت است.»

● اولین نمازجمعه

اولین امام جمعه ای که از طرف حضرت امام(ره) تعیین شد، مرحوم آیت الله طالقانی(ره) بودند و اولین خطبه ای که ایشان ایراد فرمودند، در روز ۵ مرداد ۱۳۵۸ هـ.ش و یا ۲۷ جولای ۱۹۷۹ میلادی بود. متن خطبه مرحوم آیت الله طالقانی(ره) اهمیت فوق العاده نمازجمعه را در جمهوری اسلامی ایران کاملا نشان می دهد. ایشان در آن خطبه، بعد از خواندن آیه ای از سوره مبارکه جمعه، درباره نمازجمعه فرمودند:

«این آیه، دستور اجتماع توحیدی و عظیم جمعه است؛ همین اجتماعی که سال ها در متن ما مسلمانان ایران، به صورت نیمه تعطیل درآمده بود. امروز طلیعه انجام این فریضه بزرگ الهی، این صف بزرگ توحید و جهاد است.»

مسئله دیگری که اشاره نمودند این بود که:

«با توجه به این که شرکت کنندگان در نمازجمعه جمعیت محدودی هستند، ولی این را نباید فراموش کرد که در همان اوقات، در سراسر جهان اسلام، مسلمین برای برگزاری نمازجمعه جمع شده اند و یک نوع اتصال بین این جماعات وجود دارد. بنابراین، می توان گفت که نمازجمعه نه تنها مظهر وحدت نمازگزاران است، بلکه مظهری است برای وحدت تمام مسلمین.»

یکی از مهم ترین جنبه های مبارک انقلاب اسلامی ایران، این است که نه تنها در جغرافیای کشور ایران به پیروزی رسید، بلکه یک انقلاب عظیم جهانی اسلامی به وجود آورد. ایران تا حدود زیادی بعد از پیروزی انقلاب، با وجود پشتیبانی وسیع مردم در سراسر کشورهای اسلامی، از حمایت دولتی سایر کشورها محروم ماند و مجبور شد از حاکمیت خود دفاع کند. ارزش و اهمیت جهانی انقلاب اسلامی ایران در این است که نه تنها در ایران، بلکه در تمام کشورهای اسلامی، به عنوان الگویی درآمده است که کفار را به رعب می اندازد.

گرچه ایران، یک کشور بزرگ و تاریخی، با توانایی بالایی است، لیکن سبب خصومت آمریکا و اسرائیل با ایران، تنها انقلاب اسلامی ایران نیست، بلکه عامل نگرانی و وحشت کفار این است که در ایران اسلامی، حرکتی پیروز شده که می تواند تمام مسلمین را به سوی رهایی، آزادی، استقلال، شرف و کرامت رهنمون کند. نماز جمعه ای که مرحوم طالقانی(ره) به دستور حضرت امام(ره) برگزار نمود، تجلی خوبی از همین مسئله بود. اهمیت انقلاب اسلامی ایران، منحصر به خاک ایران نیست آن را نوعا، ذاتا و ماهیتا نمی توان در کشوری خاص، محدود کرد.

● حضور زنان در نمازجمعه

نکته جالب این است که حضرت امام(ره) تمام اقشار ملت، از جمله «زنان» را هم به شرکت در نمازجمعه تشویق فرمودند. یکی از استفتائاتی که بعد از پیروزی انقلاب، از ایشان شده، این است که: آیا شرکت بانوان در نمازهای جماعت یومیه و نمازجمعه کراهت دارد یا خیر؟

حضرت امام(ره) در جواب فرمودند: «کراهت ندارد، بلکه در بعضی موارد، مطلوب است.»

یعنی حضور خواهران محترم در نمازجمعه مطلوب است و در آنجا با مسایل روز آشنایی پیدا می کنند.

احیای نمازجمعه در ایران مانند اکثر جنبه های انقلاب، انعکاس وسیعی در سایر کشورهای اسلامی داشته است، یکی از میهمانان خارجی می گوید: وقتی برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب به ایران مسافرت کردم، وقتی در نمازجمعه ای که در دانشگاه تهران برگزار می شد، شرکت کردم، جنب وجوش نمازگزاران مرا به یاد حج می انداخت؛ زیرا نمازهای جمعه در ایران، با الهام از تعالیم حضرت امام(ره) برگزار می شود. متأسفانه در بسیاری از کشورهای اسلامی، متن خطبه از طرف دولت تدوین و طراحی شده و برای قرائت به امام جمعه تحویل داده می شود و سرپیچی از دستورات دولت، عواقب بدی را به دنبال خواهد داشت.