سی پله تکامل تا خدا

بررسی جایگاه عید سعید فطر در گفتگو با کارشناسان

در فرهنگ ماه مبارک رمضان، سنتی به نام فطر وجود دارد که در پایان این ماه پربرکت، به عنوان عید، در قاموس فطرتهای جلایافته از رهگذر رمضان مطرح می شود و آنها که به درک حقیقت این ماه رسیده اند، از عید فطر بهره مند می شوند. اما فلسفه وجودی عید فطر از کی نشأت گرفته و چرا این روز را به عنوان جشن یک ماه روزه داری و عبادت پروردگار قرار داده اند؟!

دکتر سیدمحسن میرباقری در این مورد می گوید: «عید در فرهنگ دینی به معنای روزی است که خداوند در آن به بندگانش عنایت ویژه ای دارد.

در فرهنگ تشیع و اسلام ۴ عید مطرح شده است؛ عید قربان که پس از عبادت حج و در خلال اعمال حج می آید، عید غدیر که در پایان آخرین حج پیامبر با انتساب حضرت علی(ع) به امامت مطرح شده، روز جمعه هم با اعمال ویژه اش به عنوان عید مطرح است و در نهایت عید سعید فطر، به عنوان پایان روزه داری مومنان در رمضان آمده است. مرحوم ملکی در کتاب «المراقبات» می گوید: «عید عبارت از وقتی است که خداوند آن وقت را در میان سایر اوقات انتخاب کرده تا به بندگانش عنایت ویژه ای داشته باشد و بندگان رستگار و مؤمن او عطایای خداوند را دریافت کنند.

خداوند اذن داده تا همه مردم در پیشگاه او جمع شوند، چون عید سعید فطر و سایر اعیاد ذکر شده، زمان انتشار رحمت پروردگار است. از بهترین اعمال این روز، این است که بندگان به رحمت و بخشش پروردگارشان حسن ظن داشته باشند.

نقل است که امام حسن(ع) در روز عید فطر از پایان مراسم عید برمی گشتند و عده ای را دیدند که در آن روز مشغول وقت تلف کردن بودند.

به اصحابشان رو کردند و فرمودند: خداوند ماه رمضان را قرار داد تا بندگانش او را اطاعت کنند و در بندگی خداوند سبقت بگیرند. قومی در این ماه رستگار می شوند که به اطاعت خدا مشغولند و عده ای هم که غفلت کردند، از این ماه پر برکت بی بهره می مانند.

بسیار جای شگفت است از کسی که در این روز عید فطر به لهو و لعب مشغول است، در حالی که در این روز نیکوکاران جایزه و پاداش می گیرند.» آن گاه حضرت قسم یاد کردند که اگر پرده ها کنار برود، رستگاران در این روز خوشحالند و گنهکاران غمگینند.»

دکتر میرباقری در ادامه می افزاید: «عید فطر روز جشن عبادت پروردگار در یک ماه روزه داری و بندگی است و جایزه های معنوی نصیب بندگان خالص خدا می شود.

در صحیفه سجادیه، در دعای وداع امام سجاد(ع) می بینیم که ایشان در وداع ماه پربرکت رمضان می فرمایند: «خدایا!کسی که به غیر تو وارد شود زیان می کند و ناامید می شود و آنها که به تو عرض حاجت نکنند، ضایع می شوند. خدایا!در رحمت تو برای اهل رغبت باز است و بخشش تو برای درخواست کنندگان، بخشش مباح است.

آنها را که به تو استغاثه می کنند، در می یابی و امیدواران به تو ناامید نمی شوند. کسانی که به استغفار بپردازند، به شقاوت نمی رسند. خدایا!روزی تو حتی برای معصیت کنندگان گشاده است و بردباری ات برای توجه کنندگان به ساحت قدسی ات آماده است. خدایا!از عادات توست که به بندگان احسان می کنی و سنت و روش تو رحمت است، حتی بر گناهکاران.»

به عقیده من، عید فطر، عید عبادت است و عید دریافت جایزه الهی از پروردگار مهربان در این روز، در اعمالمان مراقبت داشته باشیم و با توجه ویژه به خدا، از او بخواهیم اگر در ماه مبارک رمضان هنوز ما را نبخشیده، در این روز به بزرگواری و کرمش ببخشد.»

اما استاد علی اکبر مظاهری در خصوص فضیلت ماه مبارک رمضان چنین می گوید: «برای انسان گاهی از نظر روانی و اخلاقی حالتی پیش می آید و به روزمرگی و یکنواختی می رسد. این عادت و آفت را خداوند به وسیله روزه از بین می برد، چنانکه ما در ماه مبارک رمضان یکسری برنامه های ویژه را دنبال می کنیم و این تغییرات در روند زندگی مان مشهود است.

ماه رمضان، ماه شکسته شدن عادتهای بد و رسیدن به صیقل روح است. روزه به معنای پرورش جان است برای رسیدن به تقوای الهی. همان طور که در قرآن داریم، (کتب علیکم الصیام، کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون) روزه بر شما و امت های قبل از شما واجب شده تا به وسیله آن به تقوا و رستگاری برسید و شکستن عادتها در این ماه مبارک انسان را به تقوا نزدیک می کند.

نکته دیگر این که اشاره کردم، روزه در سایر ادیان الهی بوده، نه به استناد تعالیم ادیان مسیحیت و یهود، بلکه به استناد احادیث و روایات قدسی پیامبر و سایر ائمه(ع)، اشاره شده که روزه در این ادیان الهی آمده است. اما در اسلام شرافت و تکامل بیشتری پیدا کرده که یکی از نشانه های این تکامل نزول قرآن در این ماه است؛ در حالی که سایر کتابهای آسمانی در این شرایط ارسال نشده اند.

نکته دیگر در شرافت و بزرگی ماه رمضان، لیلة القدر در این ماه است. ما در قرآن هم داریم که «لیلة القدر خیر من الف شهر» شب قدر برتر از هزار ماه است.

در این شرایط، به جایگاه ویژه عید سعید فطر بیشتر پی می بریم.» مظاهری در ادامه، به تعریف عید فطر اشاره کرده، می افزاید: «فطر از فطرت می آید و رمضان جایگاه شکوفا شدن فطرت الهی در بندگان مؤمن است؛ چنانکه اگر در شرایطی فطرت انسانها نمایان شود، اعمالشان بهتر می شود و کسانی که فطرت زنده ای دارند کردار خدایی خواهند داشت و عید فطر این فطرت پاک الهی را یادآوری می کند.

عید فطر، روز دریافت پاداش برای انسانی است که ۳۰ پله را به طرف خدا بالا رفته است که ما از آن به پله های تکامل یاد می کنیم.

انسان پله پله هر روز به سمت خدا حرکت کرده تا به مکان ارجمند تقواپیشگان رسیده و آن وقت، همان طور که در مسابقه ها برای یک برنده جایزه تعیین می کنند، در عید فطر از کسانی که با طی کردن این پله ها به قله و اوج رسیده باشند، تقدیر می شود و چه کسی و پاداشی بهتر از خشنودی وجود حضرت حق و ارزش ویژه عید فطر به قبولی بنده در پیشگاه خداست.»

مظاهری در ادامه به آموزه های اسلام در این مورد اشاره می کند و می افزاید: «در صحیفه سجادیه و در دعای وداع ماه رمضان از قول حضرت سجاد(ع) داریم که ایشان از ماه مبارک رمضان تجلیل می کند و در خداحافظی و وداع از این ماه می نالد. و به قول شاعر که می گوید: «عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت/ صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت» آن حضرت هم از آمدن عید شادمان است و هم از بابت رفتن رمضان اندوهناک.

در سخن جامعی هم از قول مولای متقیان حضرت علی(ع) در خطبه هایی که در عید فطر داشته اند، داریم: «انما هو عید لمن قبل ا... صیامه و قیامه...» «این عید فطر برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازهایش را پذیرفته باشد و هر روزی که در آن معصیت خدا نباشد، عید است».

و نکته پایانی این که در اعمال شب عید دعایی مطرح شده به این شرح که: خدایا!اگر ما را در ماه رمضان نبخشیده ای در این لحظات باقی مانده ببخش و همچنین در اعمال نماز عید فطر هم تأکید شده پس از اتمام نماز، سجده کنیم و با هر زبان از خدا طلب بخشش و رضایت کنیم، تا مورد رحمت بی انتهای خالق شکست ناپذیر قرار بگیریم.»

دکتر محمدرضا جباری ضمن اشاره به فلسفه وجودی عید فطر می گوید: «عید فطر رابطه مستقیمی با ماه رمضان دارد و علت وجوب روزه بر مؤمنان در قرآن مطرح شده است و ثمره مهم روزه تقوا و اوج گیری در ساحت قرب الهی است، چون بندگان خدا در درجات تقوا تفاوت دارند و باید از راههای متفاوتی در جهت رسیدن به تقوا بهره بگیرند و روزه مهمترین اصل در تقوا و پاکی درون است؛حال آنکه می بینیم شخصیت بزرگی مثل پیامبر فقط به ماه رمضان بسنده نمی کند و نقل شده که ایشان سه روز را در ماه های سال همیشه روزه می گرفتند و بر ماههای رجب و شعبان توجه ویژه ای داشتند و به قولی «صم الدهر» بودند یعنی تمام روزگار، روزه بودند.

با این توضیح، می بینیم که عید سعید فطر هم از ثمرات روزه داری است، چنان که در دعای عید سعید فطر می خوانیم: «خدایا!تو این روز را برای مسلمین عید قرار دادی.» روشن است که مسیر حرکت به رستگاری آن هم از طریق روزه داری در یک ماه، جشن گرفتنی است. عید فطر، روز اظهار شادی اولیای خدا و مؤمنان است. بنابراین، جشن واقعی، جشن رستگار شدن و رسیدن به تقوای الهی است؛ نه این جشنهای ظاهری و مادی دنیا. عید فطر مراتب ویژه ای دارد و مؤمنان روزه داری که به درک ماه رمضان رسیده باشند، از این جشن بزرگ بهره بیشتری می برند.»

ملیحه پژمان