بیست هزار فرسنگ زیر دریا, از تخیل تا واقعیت

برای سفر به عمیق ترین نقطه زمین, دانش و فناوری باید در کنار شور و اشتیاق قرار گیرد

نام و شهرت ریچارد برنسون، میلیاردر بریتانیایی بیش از همه با حوزه فضا و بویژه برنامه‌های فضایی خصوصی و گردشگری فضایی عجین شده است و اخبار فعالیت‌ها و برنامه‌های بلندپروازانه و آینده‌نگرانه تحت سرپرستی وی درخصوص واقعیت‌بخشی به سفرهای فضایی خصوصی و ارائه ابزارهای لازم جهت روانه‌سازی مسافران فضا به مقاصد تحت مداری و فراتر، جای ثابتی در میان اخبار حوزه هوافضا پیدا کرده است. اما بهار سال گذشته بود که این پیشگام توریسم فضایی از سفینه متفاوتی رونمایی کرد که از قرار معلوم مقصدی متفاوت از فضای ماورای جو داشت.

کشتی زیبا و جدید ریچارد برنسون که «اقیانوس‌پیمای ویرجین» نام گرفته است، می‌رود تا همچون یک زیردریایی پرنده به دل آب‌های جهان زده و ژرفای اقیانوس‌ها را بپیماید.

این اقیانوس‌پیمای تک‌سرنشین نوعی مینی زیردریایی پرنده با بال‌های منحصربه‌فرد است و طبق اهداف و مأموریت‌های پیش‌بینی‌شده قصد دارد برای رسیدن به عمیق‌ترین نقاط اقیانوس‌های پنجگانه جهان، دل به دریا بزند. اما انجام این مأموریت خطیر اگر انجام شود افتخار اولین بودن را نصیب ویرجین اوشنیک خواهد کرد. این روزها در آستانه نخستین آزمایش‌ این زیردریایی تاریخ‌ساز قرار داریم و به همین دلیل دوباره اخبار مربوط به این سفر شگفت‌انگیز به ژرف‌ترین نقطه اقیانوس‌ها بر سرزبان‌ها افتاده است.

در این میان و برای علاقه‌مندان برنامه‌های آینده نگر و بویژه فضا دوستانی که بی‌صبرانه نتایج پروژه ویرجین گلکتیک و گردشگری فضایی برنسون را انتظار می‌کشند، شاید واقعیت حضور وی در مکانی به کلی متفاوت و عکس مدار زمین موضوعی غافلگیرکننده به نظر برسد اما خود برنسون نظر دیگری دارد.

وی معتقد است با توجه به این مهم که عرصه فضا از مدت‌ها پیش هدف دسترسی بشر واقع شده و پرواز فضایی تجاری به طرز وسوسه‌انگیزی قریب‌الوقوع نشان می‌دهد، آخرین چالش بزرگ برای بشر، دستیابی و اکتشاف اقیانوس‌های سیاره محسوب می‌شود.

پیمایش ژرفای آب‌های جهان در حالی از سوی برنسون به عنوان چالش بزرگ پیش‌روی انسان مطرح می‌شود که وی از برنامه اعزام زیردریایی پرنده اقیانوس پیمای ویرجین اوشنیک با عنوان پروژه‌ای به سبک «بیست هزار فرسنگ زیر دریا»ی ژول ورن یاد می‌کند و معتقد است شمار افرادی که به ماه رفته‌اند بیشتر از کسانی است که پایین تر از ۲۰ هزار پایی (۶هزار متری) را تجربه کرده‌اند.

برنسون وظایف و امور ناوبری این پروژه را با یکی از بهترین‌های ناوبری سامانه‌های زیردریایی به شراکت گذاشته است؛ کریس ولش، دریانورد و کاشف آمریکایی طی یک دوره ۲ ساله و در ۵ غوص برنامه‌ریزی شده مسوولیت مهم ناخدایی و فرمانده ناوبری این زیردریایی بالدار را که شباهتی هم به شاتل‌های فضایی دارد به عهده داشته است.

قرار بود اوایل سال ۲۰۱۲ چنانچه برنامه‌های پروژه خوب پیش برود و مینی زیردریایی از آزمون فشار سربلند بیرون بیاید، با هدایت ارشد ولش برای نخستین مأموریت خود به گودال ماریانا در اقیانوس آرام برده شود؛ یکی از عمیق‌ترین نقاط زمین که تا مرز ۱۱۰۳۳ متری پایین می‌رود. البته برنسون در نخستین سفر زیردریایی پرنده در نقش سرنشین مکمل ظاهر می‌شود ولی قرار است بعدا خودش این زیردریایی زیبا و جمع و جور را به مقصد گودال پورتو ریکوی اقیانوس اطلس هدایت کند که با عمقی معادل ۸۶۵۰ متر تاکنون هدف اکتشاف و جستجو قرار نگرفته است.

اهمیت تحقق برنامه نخستین سفر این سفینه ژرفا یاب در حالی خودنمایی می‌کند که چنانچه در رسیدن به کف گودال ماریانا با موفقیت همراه شود، پس از نیم قرن خاطره نخستین یورش جسورانه به این ژرفای چالش برانگیز را زنده کرده و دنباله روی خط سیر شناور زیرآبی «تریست» خواهد شد که در ۳ بهمن ۱۳۴۰(۱۹۶۰) به این کار بزرگ مبادرت کرد. در آن زمان به رغم شکستن دریچه دیده‌بانی‌تریست براثر فشار بسیار زیاد آب در عمق ۹۶۵۰ متری، کاوشگران ـ ژاک پیکارد و دونالد والش ـ موفق شدند تا عمق ۱۰۹۱۴ متری اعماق اقیانوس پایین روند.

جالب اینجاست که از آن تاریخ تاکنون نه آن رویداد تاریخی تکرار شده و نه کسی توانسته رکورد بر جای گذاشته شده نیم قرنی را بشکند. اما از قرار معلوم این زیردریایی نسبتا کوچک می‌تواند با وجود یک بال پروازی کاملا منحصربه‌فرد تا مرز ۱۰ کیلومتری در کف اقیانوس شنا کند و با بهره‌مندی از سامانه عملیاتی خودکارش قادر است تا سقف ۲۴ ساعت ضمن ژرفاپیمایی، از حیات دریایی تاکنون نادیده آب‌های عمیق جهان فیلمبرداری کرده و پرده از رازهای سر به مهر آن کنار بزند.

البته چنین سفری خالی از دغدغه و مخاطرات نیست و فرمانده ناوبری آن از ریسک‌های بالقوه بزرگ این ماجراجویی خبر ‌دارد. به عنوان نمونه و در جایی که صحبت از ایستادگی و تاب آوردن فشارهایی معادل ۱۰۰۰ برابر فشار طبیعی اتمسفر است، گفته می‌شود که زیر دریایی ویرجین از حدود ۳۶۰۰ کیلوگرم الیاف کربنی و تیتانیوم به همراه یک کلاهک دیده بانی کوارتزی بسیار سخت و انحصاری ساخته و پرداخته شده است.

مسأله نشت‌کردن از جمله موارد بسیار مهم در طراحی و ساخت چنین سامانه‌های زیردریایی است که قرار است به عمق زیاد فرو روند. از همین‌رو در محیط مخاطره‌انگیز و پر فشاری که قرار است ویرجین اوشنیک حضور یابد، تراوش و نشتی صفر تنها وضعیت قابل قبول و مورد اعتماد از دیدگاه سرنشینانش تلقی می‌شود. چرا که وقوع یک نشتی قادر است فولاد ضدزنگ را شکافته و چنین وضعیتی به معنای مرگ حتمی سرنشینان است.

نکته: برنسون، پیشگام توریسم فضایی از زیردریایی پیشرفته‌ای به نام « اقیانوس‌پیمای ویرجین» رونمایی کرده که از قرار معلوم و برخلاف برنامه‌های جاه‌طلبانه او برای سفر تجاری به فضا مقصدی متفاوت از مدار زمین خواهد داشت

نفوذناپذیری و ایمنی زیردریایی در شرایط فشارهای خردکننده عمق چند هزار متری آب از جمله موارد حیاتی است که راه هرگونه اغماض و خطا را سد می‌کند تا جایی که فرمانده ناوبری زیردریایی ویرجین نیز لب به اعتراف گشوده و با اشاره به این مهم که شیرجه زدن به چنین عمقی فراتر از ظرفیت و توانمندی‌ هر زیردریایی دیگری است، ترس از غوص زدن در چنین عمقی را همانند بودن در قسمت تاریک ماه توصیف می‌کند. در این میان اما متولی بلندپرواز و ماجراجوی سفر به اعماق آب‌های جهان نگاه امیدوارانه‌تری نسبت به این سفر و مخاطرات بالقوه آن دارد. برنسون که در مقابل عنوان فضانوردان (astronauts) واژه «آب‌نوردان» (aquanauts) را در مورد کسانی که از عمق ۶۰۰۰ متری بگذرند ابداع کرده است، نحوه نگرش افراد نسبت به ماجراجویی‌ها و اتفاقات پیرو آن را بسیار با اهمیت و راهگشای اکتشافات تعیین‌کننده ذکر می‌کند. وی معتقد است چنانچه ماجراجویی‌ها با اندیشیدن به‌وقوع بدترین احتمالات ممکن همراه باشد، نه‌تنها روند ماجراجویی‌های اکتشافی از پیش نمی‌رود، بلکه پیوسته بر وخامت اوضاع افزوده می‌شود.

برنامه‌های آبی ریچارد برنسون از قرار معلوم از روندی مشابه پروژه‌های فضایی‌اش پیروی می‌کند و در حالی که پروژه عمق‌نوردی ویرجین اوشنیک وی در اصل یک زیردریایی تک‌سرنشین است، اما به تصریح خودش راهی همانند پروژه خبرساز ویرجین گلکتیک در پیش خواهد گرفت که برنامه‌ریزی آن با هدف ارائه فضاپیمایی ۸ سرنشینه کلید خورده است.

وی بر این باور است که از رهگذر پروژه‌های از این دست می‌توان برشمار افراد علاقه‌مند به کشف و جستجوی اقیانوس‌ها و بدل شدن به آب‌نوردان آینده افزود. این پروژه اقیانوسی به تعبیر و تأکید متولی‌اش از یک هدف علمی جدی برخوردار است که به‌طور نمونه می‌توان به حضور شرکای نامداری از جمله موسسه اقیانوس‌شناسی اسکریپس در زمره مشاوران علمی مهم و کلیدی پروژه اشاره کرد. در این میان برخی صاحبنظران و محققان نیز همسو با برنسون چنین پروژه‌ای را از نقطه‌نظر علمی با کشف آمازون برای نخستین بار برابر و قیاس می‌کنند و معتقدند حد و اندازه اکتشافاتی که قرار است با رفتن به آن اعماق رقم بخورد غیرقابل تخمین و نامعلوم است.

ریچارد برنسون ۶۰ ساله که بابت ماجراجویی‌های گذشته‌اش از جمله تلاش برای بالن پیمایی دور دنیا و امروز نیز برای برنامه گردشگری فضایی و فضاپیمای ۸ نفره‌اش مشهور است، امید دارد پروژه زیر دریایی ویرجین اوشنیک ۳۰ رکورد جهانی گینس را بشکند. موفقیت پروژه عمق‌نوردی اقیانوس و چشم‌انداز نوید‌بخش تجارب و نتایج آن در حالی یک بار دیگر نام این مرد ماجراجو را بر سر زبان‌ها می‌اندازد که پروژه فضایی ویرجین گلکتیک وی نیز با هدف پیشکش کردن سفر فضایی تجاری قرار است بزودی عملیاتی شود.

البته ناگفته نماند که ریچارد برنسون تنها ماجراجوی مشهوری نیست که سودای پیمودن اعماق آب‌های جهان و رسیدن به ژرف‌ترین نقطه آن را در سر می‌پروراند و برای مشاهده و رازگشایی از مخفی‌ترین شکل حیات سیاره و مخلوقات آن بی‌تابی می‌کند. رقیب جدی وی که از قضا برنامه سفر و مقصد مشابهی را دنبال می‌کند نیز از آوازه و شهرت کم ندارد؛ صحبت از جیمز کامرون خالق آواتار افسانه‌ای است که پیش از این و با بهره‌گیری از جلوه‌های بدیع و الهام‌بخش طبیعت بکر سیاره و همچنین فناوری‌های برتر توانسته مرزهای جدیدی از واقعیت و تخیل را با عنایت خاص به جنبه‌های گوناگون دانش بنیان رقم زده و ضمن جلب رضایت و انگیزش سینما دوستان، تحسین اصحاب دانش را نیز برانگیزد.

این ماجراجو نیز قصد دارد با اتکا به نبوغ و نوآوری خود و صد البته بهره گیری از دانش و فناوری‌های برتر، برای پیگیری ماجراجویی مشابه و منحصربه‌فردی دیگر وارد گود شده و مشابه ریچارد برنسون عرصه کاوشگری ماجراجویانه را این بار در هیأتی متفاوت و با شیرجه به اعماق ناشناخته آب‌های سیاره تجربه کند.

با این اوصاف به نظر می‌رسد با عنایت به پشتیبانی و مشاوره مراکز و سازمان‌های تحقیقات اقیانوسی و ترویج برنامه‌های تشویقی نظیر جایزه معتبر ایکس پرایز در شاخه اقیانوسی و همچنین حضور پررنگ و دلگرم‌کننده افراد مشهور و توانمندی همچون برنسون و کامرون در بطن ماجراجویی‌های اکتشافی تحت البحری، از این پس عرصه آب‌های جهان آبستن تحولات و رویدادهای نوید بخش شده و با ورود آب‌نوردان با تجربه و تجهیزات فناورانه به اعماق خاموش و دست نیافته حیات آبی زمین، فصل نوینی از اکتشافات و دستاوردهای ارزشمند بشری ورق بخورد.

شاید یادی از نابغه علمی استفن هاوکینگ در این خصوص خالی از لطف نباشد که می‌گوید: «...فرستادن آدم‌ها به‌جای ربات‌ها به کف اقیانوس؟ نوع بشر اصولا گونه ماجراجویی است. ما دوست داریم دست به سیاحت و اکتشاف بزنیم و از سفر به ناشناخته‌ها و مجهولات الهام بگیریم. علم صرفا یک مرید و پیرو دلیل و منطق نیست، بلکه هواخواه و پیرو عشق و اشتیاق و هوس هم هست. اکتشاف توسط افراد واقعی به ما الهام می‌بخشد. تصورش را بکنید اگر شما بتوانید یک زیردریایی را به هر جایی در اقیانوس برانید، فشارهای خردکننده و دماهای منجمدکننده به هیچ‌وجه مانع سفر شما نیستند. تا کجا پیش خواهید رفت؟ چه چیزها که امید و آرزوی دیدنش را خواهید داشت؟ امکانات و احتمالات بی‌حد و مرزند.

منابع: Discovery

Virgin oceanic

Oceanservice

مهریار میرنیا