سلامت سازمانی لازمه توسعه و رشد جامعه

پیشرفت و تکامل دانش بشری از جمله رشد سریع رشته مدیریت در جهان امروز اذهان اکثر مردم به ویژه اندیشمندان را متوجه اهمیت سازمان و عوامل مربوط به آن ساخته است

پیشرفت و تکامل دانش بشری از جمله رشد سریع رشته مدیریت در جهان امروز اذهان اکثر مردم به‌ویژه اندیشمندان را متوجه اهمیت سازمان و عوامل مربوط به آن ساخته است. انسان امروزی در جامعه‌ای زندگی می‌کند که تحت سیطره سازمان‌ها است. به‌عبارتی انسان در سازمان متولد می‌شود و در طول زندگی یا سازمان‌های مختلف سروکار دارد لازمه توسعه و رشد هر جامعه داشتن سازمان‌های سالم و پویا است. هر جامعه‌ای اگر به‌عنوان یک سیستم کلی نگریسته شود و درون خودداری سازمان‌ها و ارگان‌هائی است که به‌عنوان خرده سیستم وظایفی بر عهده دارند که می‌بایست توانائی این را داشته باشد که در کنار دیگر سیستم و همگام و هماهنگ با آنها در جهت تحقیق هدف سیستم بزرگتر گام بردارند. شرط همگام بودن و هماهنگ عمل کردن سازمان با سیستم این است که ویژگی‌های لازم و کافی یک سازمان سالم برخوردار باشد. چنانچه خرده سیستم‌ها از ویژگی‌های یک سازمان سالم برخوردار نباشد نه تنها نمی‌توانند به وظایف خود به‌خوبی عمل کند بلکه در انجام وظایف سیستم‌های دیگر و جامعه اثر منفی خواهد گذاشت. یکی از سازمان‌های جامعه نظام آموزشی است که به اکثر قریب به اتفاق سازمان‌ها و شاید همه آنها مربوط است، سلامت سازمان نظام آموزشی در سازمان‌های دیگر جامعه اثر می‌گذارد. بنارسائی‌ها و کمبودها در برنامه‌ریزی و اجراء و تأمین منابع نظام آموزشی اثرات زیان‌باری در دیگر بخش‌ها دارد.

● مفهوم سازمان

در اثر گسترش تمدن و توسعه اجتماعات زندگی جمعی موجب شد که انسان‌ها جهت رفع نیازهای خود دست به دست هم دهند و با همیاری یکدیگر در مسیر رسیدن به خواسته‌های مشترک کوشش نمایند. گردهمائی انسان‌ها موجب گردید که با اهتمام متعارف، حداکثر رضایت شخص به‌وجود آید. در نتیجه فعالیت گروهی شکل گیرد و موجب پیدایش سازمان‌ها شود.

پس سازمان زائیده فعالیت گروهی است که افراد گروه برای رسیدن به یک هدف معین و مشترک دور هم جمع می‌شوند. این فعالیت انسانی با به‌کارگیری تأسیسات و تجهیزات مادی کامل می‌شود بدین ترتیب سازمان‌ها ضمن تأثیر از یک سلسله‌مراتب مسئولیتی، با به‌کارگیری امکانات ذهنی، جسمی و مادی برای رسیدن به هدف واحد معین و مشترک مربوط به فعالیت‌های تولیدی، تربیتی یا خدمتی مورد نیاز جامعه، طبق اصول و تشکیلات خاصی شکل می‌گیرند. هر سازمان و اجزائی تشکیل شده است که واحدهای سازمانی نامیده می‌شود واحدهای یک سازمان با توجه به نوع مسئولیت، مرتبه‌ای را به خود اختصاص می‌دهند که از نظر سلسله‌مراتب وجه تشابهی دارند. در درون سازمان‌های رسمی در اثر مجاورت محل اشتغال اعضاء، این سازمان‌ها، گردهمائی‌های غیررسمی به‌وجود می‌آیند که فاقد هدف معین از قبل می‌باشند. نظر به اینکه این گردهمائی‌ها می‌توانند در مدیریت سازمان‌های رسمی دخالت کنند. لذا در علم مدیریت به‌عنوان سازمان‌های غیررسمی مورد توجه می‌باشند. مجموعه واحدهای هر راه سازمانی همردیف‌های سازمان نامیده می‌شوند. همردیف‌های سازمانی با روابط مابین خود که از اختیارات مدیریت کل سازمان نشئت می‌گیرد در ارتباط با وظایف، اختیارات قانونی و سیستم راهبردی، رتکیب سازمان را به‌وجود می‌آورند. چون تعداد مشاغل در واحدهای بالای سازمان کمتر از واحدهای پائین است لذا ترکیب سازمانی به‌صورت هرم نشان داده می‌شود.

مشاغل و پست‌های سازمانی شبکه‌ای از روابط را به‌وجود می‌آورند که ساخت سازمان را ایجاد می‌کند. استحکام ترکیب سازمان در گرو تثبیت ساخت سازمانی است روی این اصل لازم است سازمان در وضع قوانین، تنظیم اساسنامه و مقررات، تنظیم راهنما، تنظیم شرح وظایف، تنظیم دستورالعمل‌های اجرائی، تقسیم کار و رسم نمودار تشکیلاتی خود اقدام کند.

یک سازمان همواره برای بقای خود با مشکلات موجود، چه در ارتباط با محیط و چه در درون سازمان‌ مبارزه می‌کند. لازمه مبارزه با مشکلات شناختن مشکل و ابعاد مختلف آن می‌باشد. سازمان سالم سازمانی است که برای ادامه حیات خود قادر باشد. به هدف‌ها و مقاصد انسانی خود دست یابد. موانعی را که در دستیابی به هدف‌هایش با آن مواجه می‌شود بشناسد و این موانع را از پیش پای خود بردارند. سازمانی سالم است که درباره خود و موقعیتی که در آن قرار گرفته است واقع‌بین باشد. قابلیت انعطاف داشته و قادر باشد. برای مقابله با هر مشکلی بهترین منابع خود را به‌کار گیرد.

برای سازمان تعارفی ارائه شده که تعدادی از آنها بدین شرح است:

۱) ”سازمان عبارت است از یک رشته روابط منظم و عقلانی که بین افرادی که وظایف پیچیده و متعددی را انجام می‌دهند و کثرت تعداد آنان به‌قدری است که نمی‌توانند با هم در تماس نزدیک باشند، به‌منظور تأمین‌ هدف‌های مشترک خاص برقرار می‌گردد“.

۲) ”سازمان عبارت است از دسته‌بندی و گروه‌بندی افراد در قالب‌های نظام‌یافته به‌گونه‌ای که مساعی هماهنگ شده آنها در محیط متغیر، به‌صورت وسیله برای نیل به هدف‌های سازمانی درآید“.

به این ترتیب می‌توان گفت که فضای سازمان عبارت از روابطی است که در بین کارکنان همه سازمان وجود دارد ممکن است انسان قادر به دیدن یا لمس کردن فضای سازمان نباشد ولی به هر حال چنین فضائی در سرتاسر هر سازمانی وجود دارد و تقریباً هر چیزی را که در درون سازمان باشد، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

۳) اصول عمده یک سازمان شامل

▪ یگانگی هدف سازمانی برای اینکه از فعالیتش نتیجه بگیرد لازم است که هدف واحد را دنبال کند.

▪ وحدت مدیریت و رهبری در هر سازمانی ایجاب می‌کند که یک فرد در رأس مدیریت و رهبری قرار گرفته و تمام مسئولین را درانجام امور یاری کند، این امر بدین معنی نیست که فرد واحدی در سازمان تام‌الاختیار تصمیم بگیرد.

▪ هماهنگ ساختن اجزاء برای اینکه سازمان نافع باشد هماهنگی بین اجزاء آن یک الزام اصلی است، هماهنگی بین واحدهای مختلف اجزائی نمی‌تواند به‌عمل آید مگر اینکه بین فعالیت‌های مختلف مؤسسه هماهنگی موجود باشد.

● مفهوم سلامت

سلامت به معنی فقدان بیماری و نارسائی در ارگانیسم می‌باشد. ماتیو مایلز معتقد است صرف‌نظر و اشکالاتی که مفهوم ارگانیسم پنداری سازمان، ”نوع آرمانب“ بودن مفهوم ”سلامت سازمانی“ از لحاظ فهم پویائی‌های سازمان‌ها و پژوهش و کوشش جهت بهسازی آنها، مزایای علمی قابل ملاحظه‌ای دارد.

● تاریخچه سلامت سازمانی

سلامت سازمانی را مایلز در سال ۱۹۶۹ تعریف کرد و با تضمین پیشنهادها طرحی برای سنجش سلامت سازمان‌ها، خاطرنشان کرد که سازمان هیمشه سالم نخواهد بود. به‌نظر او سلامت سازمانی اشاره می‌کند نه تنها در محیط خود دوام می‌آورد بلکه در یک برهه زمانی طولانی نیز به‌طور کافی سازش کرده و توانائی‌های بقا و سازش خود را به‌طور مداوم توسعه و گسترش می‌دهد.

از دیدگاه کمیت دیویس زمانی سازمان سالم است که کارکنان احساس می‌کنند کاری سودمند به‌جای می‌آورند و به احساس کنند کاری سودمند به‌جای می‌آورند و به احساس رشد و پرورش شخصی دست می‌یابند.

از دیدگاه هوی و میکسل ویژگی‌های سازمانی که دارای جو سالم می‌باشد به‌شرح زیر بیان می‌باشد:

۱) در مبادله اطلاعات قابل اعتماد باشد.

۲) دارای قابلیت انعطاف و خلاقیت برای ایجاد تغییرات لازم بر حسب اطلاعات به‌دست آمده باشد.

۳) نسبت به اهداف سازمان دارای یگانگی و تعهد باشد.

۴) حمایت داخلی و آزادی از ترس و تهدید را فراهم کند زیرا که تهدید به ارتباط خوب و سالم آسیب می‌رساند، قابلیت انعطاف را کاهش می‌دهد، و به‌جای علاقه به کل نظام حفاظت از خود را تحریک می‌کند.

حق‌رضا عیوضی