نقد عملكرد دولت اصلاحات در قبال CTBT

اگر چه فلسفه وجودی معاهدات خلع سلاحی مبتنی بر کاهش میزان تسلیحات کشتار جمعی و کمک به رفاه حال بشریت بود, اما واقعیت دهه های گذشته نشان داد که مجامع خلع سلاحی به ابزاری در دست قدرت های تدوین کننده این معاهدات تبدیل شدند تا با ایجاد فضایی تبعیض آمیز, جهان در عرصه تکنولوژی های نو و توانمندی های پیشرفته نظامی, به دو بخش دارا و ندار تقسیم شود

اگر چه فلسفه وجودی معاهدات خلع سلاحی مبتنی بر کاهش میزان تسلیحات کشتار جمعی و کمک به رفاه حال بشریت بود، اما واقعیت دهه‌های گذشته نشان داد که مجامع خلع سلاحی به ابزاری در دست قدرت‌های تدوین کننده این معاهدات تبدیل شدند تا با ایجاد فضایی تبعیض آمیز، جهان در عرصه تکنولوژی‌های نو و توانمندی‌های پیشرفته نظامی، به دو بخش دارا و ندار تقسیم شود.

اما برخی دیپلمات‌های ایرانی دستگاه سیاست خارجی در دولت قبل، چنین دیدگاهی در قبال این معاهدات نداشتند و بعضاً بواسطه گذراندن سطوح عالی تحصیلات حقوق و روابط بین‌الملل در كشورهای غربی، تحت تاثیر مطالعات خود، از رویکرد لیبرال در روابط بین‌الملل و نه رئال و واقع‌گرا، در خصوص مواجهه ایران با معاهدات خلع‌سلاحی تصمیم‌گیری می‌نمودند.

برای اثبات این مدعا، نمونه‌ای از نوع عملكرد دیپلمات‌های دوره اصلاحات در یك معاهده خاص مورد بررسی قرار می‌گیرد. معاهده منع جامع آزمایشات هسته­ای CTBT به عنوان یكی از مهمترین معاهدات خلع سلاحی،‌ در مهرماه سال ۱۳۷۵ در نیویورک برای امضای کشورها گشوده شد. متن این معاهده حاصل حدود دو سال و نیم مذاکره در کنفرانس خلع سلاح در ژنو بود و روند مذاکرات آن با فرازهای مخالف حقوق بین الملل و حقوق معاهدات توام بود.

انگیزه اصلی طراحان این معاهده، نگرانی ناشی از خاتمه عمر ۲۵ ساله معاهده NTP در سال ۱۳۷۴ و عدم اطمینان از تمدید این معاهده توسط کشورهای متعاهد بود. بدیهی است که خاتمه عمر NTP و عدم تمدید آن غرب را از مهمترین ابزار حقوقی سلطه نظامی هسته­ای در جهان و نیز انحصار دانش و تکنولوژی هستهای برای خود، محروم می­ساخت. بنابراین CTBT با ظاهری فریبنده به وجود آمد تا ابزار حقوقی دیگری برای تداوم سلطه نظامی هسته­ای ابرقدرت‌ها بر جهان و همچنین تداوم انحصار دانش و تکنولوژی هسته­ای در اختیار ابرقدرت‌ها باشد.

به جرات می‌توان گفت در زمره معاهدات خلع سلاحی، معاهده‌ای مداخله جویانه‌تر و به لحاظ حفظ استقلال ملی مخرب‌تر از CTBT وجود ندارد . در جریان ایجاد این معاهده ابتدا پیش‌نویس مورد دلخواه غرب تهیه شد و در فضایی آکنده از فریب و نسبت دادن اهمیت آن به وجدان بشری، تطمیع برخی دولت‌ها و معاملات پنهان از جمله اعطای پست‌های شغلی در سازمان کیمسیون مقدماتی معاهده به برخی دیپلمات‌ها از کشورهای مختلف که در پیشبرد تدوین معاهده نقش ایفا کرده بودند، معاهده در تاریخ ۱۹/۶/۱۳۷۵ در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید و در تاریخ سوم ماه بعد، جهت امضا در نیویورک گشوده شد.

حامیان معاهده در اولین سوءاستفاده از CTBT، از این معاهده در جهت کسب شناسایی برای رژیم صیونیستی و وارد کردن این رژیم در زمره کشورهای عضو گروه جغرافیایی خاورمیانه و جنوب آسیا (MESA) استفاده نمودند.

عضویت رژیم صهیونیستی در یک گروه جغرافیایی در رویاهای ۵۰ سال گذشته این رژیم بود چراکه تا آن تاریخ در هیچ گروه جغرافیایی پذیرفته نشده بود. اما به دلیل عدم توجه، خوش‌بینی یا نقطه نظرات متفاوت دیپلمات‌های موثر در جریان امضای CTBT، ایران با روی گشاده خود را به این معاهده متعهد نمود. مشکل دیگر غیر قابل تحفظ بودن معاهده CTBT بود. یعنی کشورهای عضو نمیتوانستند از شناسایی رژیم صهیونیستی به عنوان یک کشور دارای رسمیت خودداری کنند.

البته این پایان ماجرا نبوده است چرا که خود معاهده نیز دارای مفادی بدشگون و زیر سوال برنده حاکمیت و استقلال کشورها می‌باشد. معاهده CTBT، کشورهای عضو را مجبور می‌سازد امکان بازرسی از «هر مکانی» در کشور را برای سازمان‌های بازرسی این معاهده، ظرف «۴۸ ساعت» فراهم کنند؛ آن هم بازرسی‌هایی که ممکن است ماه‌ها به طول انجامد.

دیپلمات‌های دولت اصلاحات موظف بودند در اسرع وقت مقدمات تصویب پیوستن ایران به معاهده مذکور را در کشور فراهم نمایند و درحالی که پیش‌نویس تصویب قانونی در خصوص پذیرش ایران به CTBT آماده می‌شد، برخی دیپلمات‌ها و کارشناسان امور خلع سلاح نسبت به این مسئله اعتراض نمودند و به روشنگری نمایندگان مجلس ششم پرداختند که در نهایت از تصویب این قانون جلوگیری شد. در غیر این صورت تعهدی حقوقی-بین‌المللی به مثابه یک فاجعه برای مدتی نامحدود برای کشور رقم می‌خورد.

معاهده منع جامع آزمایشات هسته­ای به طور ویژه موجب تحمیل شناسایی اسرائیل، تحمیل همکاری دو جانبه با این رژیم از جمله تبادل اطلاعات، اعطای حق به اسراییل برای درخواست بازرسی خاک ایران، گشودن راه اسرائیل برای عضویت ادواری در شورای امنیت و سایر ارگان­های مهم بین‌المللی و ارتقاع موقعیت حقوقی سیاسی و بین المللی این رژیم می­گردد.

این دیپلمات‌ها که طی آن سال­ها خواسته یا ناخواسته با روند شکل­گیری این معاهده همکاری کردند یکی از بزرگترین مشکلات را برای سیاست خارجی و روابط بین المللی ایران بوجود آوردند زیرا بعد از امضای این معاهده سطح انتظارات غرب از کشورمان برای صرف نظر از حقوق کشورمان بی‌نهایت بالا رفت. به نظر می‌رسد یکی از مهمترین دلایلی اکنون نیز در ارتباط با پرونده هسته­ای با درخواست­های شدیداً غیرمنطقی و غیرحقوقی مواجهیم، بالا رفتن سطح توقعات غرب از ایران در خصوص این پرونده می‌باشد.

محور دیگری از مضرات عمده این معاهده سلب صلاحیت از قوه قضائیه و قوه مقننه و تجویز مداخلات بی حد و حصر در امور داخلی و در یک نادیده گرفتن استقلال و حاکمیت ایران است. این مسئله نیز موجب تغییر برخورد طرف­های خارجی با ایران شده است چرا که می­پندارند تحمیل چنین مسائلی به جمهوری اسلامی ایران امکان پذیر است.

در ۹ آبان ۱۳۸۵ حسن روحانی عضو ارشد سابق پرونده هسته­ای و عضو اصلی تیمی که در جریان روند شکل گیری این معاهده قرار داشته و سپس زمینه امضای آن در سال ۷۵ را فراهم نموده و بعد از آن نیز کار تاسیس یا استقرار ایستگاه­های مخابره اطلاعات از ایران به خارج را پیگیری نموده ، در حاشیه مراسم گردهمایی مسئولان شعب سیاسی ارتش، در پاسخ به سوال نگارنده این نوشتار که در کسوت خبرنگار در این مراسم حاضر شده بود، مبنی بر این‌که امضای معاهده CTBT توسط وزارت امور خارجه و تائید شورای عالی امنیت ملی در دولت سابق که به مشروعیت‌بخشی به اسرائیل به مثابه یک دولت کمک کرده، چه نفعی برای ایران داشته است، گفت: «امضایCTBT توسط ایران با هدف انتقال تکنولوژی و دانش به کشورمان انجام شده است.»

وی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر این‌که دستگاه‌های لرزه‌نگار مورد نظر CTBT كه با عنوان تکنولوژی نو از آن‌ها یاد می‌‌‌کنید، آیا کارویژه‌ای جز انتقال اطلاعات مربوط لرزه‌های هسته‌ای را دارند، اظهار داشت: « اگر این دستگاه‌ها نیز نبودند، دستگاه‌های مستقر در پاکستان و دیگر کشورهای همسایه این اطلاعات را منتقل می‌کردند!».

این گفت‌وگو اگر چه برای ساعاتی بر روی تلکس خبرگزاری فارس قرار گرفت، اما بعد از چند ساعت با واکنش آقای روحانی به مسئولان خبرگزاری از روی تلکس برداشته شد.

امام خمینی(ره) در مورد مشابه این مسئله، یعنی انعقاد پیمان کمپ دیوید چنین فرمود: «... اگر هیچ نقطه­ای در این نبود جز این که اسرائیل به رسمیت شناخته شود... و تامین داده شود به اسرائیل، اگر هیچ نبود الی این و تمام نقاط دیگر نقاط مثبت بودند، آن نقاط مثبت همه بر خلاف بود.» ( صحیفه نور ، جلد ۱۵، ص ۲۲۴، ۲۲۵)

محمد محمود رضاپور