اختر چرخ ادب پروین

پرداختن به شخصیتهای ادبی و فرهنگی, یكی از نكات حائز اهمیت نمایش حال حاضر است زیرا تاكنون آثار اندكی توانسته اند به تصویر چهره های ادبی كشور ما بپردازند و این خلاء همواره در تاریخ ادبیات نمایش این مرز و بوم بسیار مشهود است

پرداختن به شخصیتهای ادبی و فرهنگی، یكی از نكات حائز اهمیت نمایش حال حاضر است. زیرا تاكنون آثار اندكی توانسته‌اند به تصویر چهره‌های ادبی كشور ما بپردازند و این خلاء همواره در تاریخ ادبیات نمایش این مرز و بوم بسیار مشهود است. بروجردی در این نمایش به زندگینامهٔ شاعر معاصر «پروین اعتصامی» می‌پردازد و بخشهایی از زندگی او را به تصویر می‌كشد نمایش فقط به بیان شرح حال این شخصیت اكتفا نمی‌كند بلكه می‌كوشد تا با بازتاب حالات روحی و روانی شاعر، او را بر روی صحنهٔ نمایش و برابر چشم تماشاگران بیاورد و از این رو، نمایش در رسیدن به اهداف خود موفق است. آغاز این نمایش زمانی است كه بیماری حصبه در پروین به اوج رسیده و این امر باعث برهم خوردن تعادل روحی او شده است. در این لحظه، پروین كابوس و واقعیت گذشته و امروز را در كنار یكدیگر می‌بیند زمانی كه تب او به اوج می‌رسد ارتباط او با زمان حال به كوتاه‌ترین مرز ممكن می‌رسد زیرا زندگی برای پروین تیره و تار می‌گردد و ناگزیر حوادث تلخ زندگی در ذهن او پدیدار می‌شود. پروین آینده‌ای را در پیش رو ندارد زیرا بیماری، پ‍ُل رسیدن او را به آینده‌ای روشن نابود می‌سازد، پس فقط گذشته در پیش چشمان او آشكار می‌شود و این آغاز نمایش است. پروین به واگویه گذشتهٔ خود می‌پردازد زیرا تصو‌ر می‌كند حادثه‌ای در گذشته‌های دور در زندگی او اتفاق افتاده كه با نادیده گرفتن آن، زندگی خود را به ویرانی سپرده است. این كشف مهم پروین در لحظهٔ آغاز دیدار مرد ناشناس است؛ مردی كه به تصور پروین بیست‌ سال گذشته او را دیده است. پروین به یاد می‌آورد كه با فردی نظامی پیمان زناشویی بسته است و به تصور آنكه همسرش به هنرش احترام می‌گذارد روزهای خوش را در كنار او گذرانده اما پس از مدتی كوتاه درمی‌یابد كه همسرش دلباختهٔ شهرت پروین بوده است.او زنی می‌خواسته تا به واسطهٔ آن بتواند اعتباری اجتماعی به دست آورد اما اشعار انتقادی پروین باعث شده است تا دیگران او را سرزنش كنند. تیمسار پس از زندگی مشترك با پروین درمی‌یابد كه او زنی خانه‌نشین است و كوچك‌ترین علاقه‌ای به معاشرت با افراد سرشناس صاحب‌نام ندارد. از این رو تفاوت دیدگاه این زن و شوهر سرانجام به جدایی می‌انجامد. پروین دیروز خود را بر پایهٔ انتخابی اشتباه از دست داده و امروز او دستخوش یك بیماری علاج‌ناپذیر است. این امر باعث می‌شود كه او در مرزهای گذشته و امروز، بیماری و كابوس گام بردارد. اما نمایش در ساختار بخشیدن به این وضعیت، دچار نارسایی است. به عنوان نمونه در صحنه‌ای از نمایش پروین دچار توهم شده است و فقط تنها به مرگ می‌اندیشد و تصور می‌كند كه در این لحظه می‌تواند پدرش ـ یوسف‌خان اعتصامی را كه سالها قبل فوت كرده ـ را ببیند. در این لحظه كارگردان با استفاده از تكنیك بازگشت به گذشته ـ‌ فلاش‌بك ـ به نمایش زندگی پروین اعتصامی می‌پردازد، اما انگیزهٔ كارگردان از این بازگشت چیست؟ برای دریافت پاسخ این پرسش، ما ابتدا به مطالعهٔ روحی و روانی كاراكتر پروین می‌پردازیم تا بتوانیم پاسخگوی این پرسش باشیم پروین در یك لحظه روحی به این نقطه می‌رسد كه پدر خود را ببیند. این دیدار فقط با مرگ پروین امكان‌پذیر است اما اگر پروین بتواند با جادوی خیال حركت خطی زمان را متوقف كند و به گونه‌ای سیر طبیعی حوادث را از گذشته، حال، آینده به آینده، حال، گذشته تبدیل سازد در این صورت می‌تواند گذشتهٔ خود را بببند و در این دیدار با گذشته، با پدرش به گفت‌وگو بپردازد، اما زمانی كه كارگردان بخواهد این اندیشه را به تصویر تبدیل كند می‌تواند از تكنیك بازگشت به گذشته ـ فلاش‌بك ـ سود ببرد. اما كارگردان نمایش نماهای زیر را در هنگام بازگشت به گذشته به نمایش می‌گذارد: ۱ـ‌ نمایش مقدمات خواستگاری، در این صحنه پدر و مادر پروین پیرامون موضوع خواستگاری تیمسار ـ شوهر پروین‌‌ ـ‌ به گفت‌وگو می‌پردازد. پدر پروین با این ازدواج نامناسب مخالفت می‌كند اما مادر او بر این وصلت اصرار دارد. در این صحنه تماشاگر با برخی از ویژگیهای اخلاقی اعتقادی و فرهنگی پدر پروین ـ‌ یوسف خان اعتصامی ـ‌ آشنا می‌شود ۲ـ نمایش صحنه خواستگاری تیمسار ۳ـ نمایش صحنه‌ای كه بیانگر گذشت مدت زمان زیادی از ازدواج پروین و تیمسار است و آن دو با یكدیگر به مشاجره می‌پردازند.صحنه‌های فوق در نمایش كاركردی اساسی دارند اما نحوهٔ چیدمان آنها در ساختار نمایش نامناسب است و این مسئله باعث به‌هم‌ریختگی ساختار نمایش گردیده است. كارگردان در نمایش «اختر چرخ ادب پروین» به چارچوب روایت پای‌بند است از این رو، نمایش بر اساس مقتضیات روحی و جسمی كاراكتر شكل می‌گیرد. او فقط برای تنو‌ّع و گذراندن زمان به تصویرپردازی نمایش شاعرانه [تنها هدف از این واژه نمایشهایی است كه بر پایهٔ شعر و زندگی شاعران شكل می‌گیرد. توضیح اینكه واژهٔ مناسب‌تری برای ادای مقصودم نیافتم‌] از آسیبهای این نوع نمایشها، در امان است زیرا اولین خطری كه یك نمایشگر را تهدید می‌كند شیفتگی به سروده‌های شاعر است كه ناگزیر برای بیان احساسات فرد به خواندن پیاپی اشعار شاعر دست می‌زند بی‌آنكه منطق دراماتیك مناسب آن را در متن نمایش بیابد.

هومن نجفیان

---