هویت و هویت ملی

هویت از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته و انواع مختلف دارد در این مقاله تنها به موضوع هویت فرهنگی وزیر شاخه آن یعنی« هویت ملی» پرداخته می شود

"احمد اشرف" در تحلیل و تعریف هویت می نویسد: «هویت به معنی هستی و وجود است؛ چیزی که وسیله شناسایی فرد باشد؛ یعنی مجموعه خصایل فردی و خصوصیات رفتاری که از روی آن فرد به عنوان یک گروه اجتماعی شناخته شود و از دیگران متمایز گردد. هویت ملی و قومی از انواع هویت جمعی است و به معنای احساس همبستگی بزرگ ملی و قومی، آگاهی از آن، احساس وفاداری به آن و فداکاری در راه آن است. هویت ملی و قومی مانند هویت فردی جمعی در کشاکش تصور ما از دیگران شکل می گیرد، بنابراین خودآگاهی از "هستی ما" با آگاهی از "هستی دیگران" همراه است. "ما" و " بیگانگان" دو روی یک سکه اند و یکی بدون دیگری بی معنا است.» (فلاحی،۱۳۸۷)

مهمترین کارکرد هویت،ایجاد پیوستگی و همانندی است.در شکل دهی،ساماندهی و سازماندهی هویت هر فرد،دو عنصر دخالت دارد که عبارتند از،تعریف ما از خود و تعریف ما از دیگران.نکته قابل توجه آن است که هویت در هر سطحی در مقابل «غیر» مطرح می شود. ویزگی دیگر هویت چند لایه ای بودن است. برخورداری از هویتی منسجم سبب می شودتا فرد نسبت به وقایع و حوادث اطراف خود موضع واحدی را با دردست داشتن معیارهای واحد،در پیش بگیرد.( حاجیانی،۱۳۷۹: ۱۹۶ ).

هویت از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته و انواع مختلف دارد. در این مقاله تنها به موضوع هویت فرهنگی وزیر شاخه آن یعنی« هویت ملی» پرداخته می شود. فرهنگ بیشتر با فرایندهای ناخودآگاه در ارتباط است اما هویت با هنجاری از تعلق در ارتباط است که الزاما خودآگاه است.زیرا که بر تضادهایی نمادی مبتنی است. هویت فزهنگی،برایند کنش خای متقابل گوناگونی را که بین شخص و محیط اجتماعی دور و نزدیک او صورت می گیرد، نشان می دهد. هویت فرهنگی شکلی از مقوله بندی تمایز« ما-آنان» که بر تفاوت فرهنگی مبتنی است(کوش،دنی،۱۳۸۲: ۱۴ و۲۷) نظام فرهنگی به افراد یک گروه و جامعه، هویت فر هنگی می بخشد و از نظر مکنزی «هویت ملی» یکی از چهار نوع اصلی هویت فرهنگی است که از قرن نوزدهم برجای مانده است و سه نوع دیگر آن هویت نژادی،هویت دینی و هویت طبقه ای هستند( رزازی فر،۱۳۷۹: ۱۰۵) مهمترین نوع از انواع هویت،هویت ملی[۲] است.زیرا در حوزه فرهنگ،اجتماع،سیاست و حتی اقتصاد تقشی تعیین کننده دارد.به عبارت دیگر هویت ملی فراگیرترین و در عین حال مشروع ترین سطح هویت در تمامی نظام های اجتماعی است. اهمیت هویت ملی نسبت به سایر انواع هویت جمعی در تاثیر بسیار آن بر حوزه های متفاوت زندگی در هر نظام اجتماعی است و یا به قدرت حاکم مشروعیت می دهد وبر میزان نفوذ آن می افزاید.

هویت ملی در حوزه های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و حتی اقتصادی جامعه نقش تعیین کننده ای دارد.برخی هویت ملی را با خلق و خوی و طبیعت ثانوی، ویژگی و منش ملی مترادف و یکی می دانند(احمد اشرف،۱۳۷۸: ۵۳۳).

هویت ملی فرآیند پاسخگویی آگاهانه یک ملت به پرسش هایی پیرامون خود،گذشته،کیفیت،زمان،تعلق،خاستگاه اصلی و دائمی،حوزه تمدنی،جایگاه سیاسی،اقتصادی،فرهنگی و ارزش های ملهم از هویت تاریخی خود است.(حاجیانی: ۱۹۷) به عبارتی،جامع ترین هویت جمعی نزد مردم،هویت ملی نامیده می شود و نوعی احساس پایبندی،دلبستگی و تعهد به اجتماع ملی(عام) است و جزیی از هویت فرد است.(رزازی فر،۱۳۷۹: ۱۰۳).

اگر هویت ملی را نوعی احساس ملی یا ناسیونالیسم بنامیم،تعریف ارائه شده ازآن عبارت است از وجود احساس مشترک یا وجدان و شعور جمعی در میان عده ای از انسان ها که یک واحد سیاسی یا ملت را می سازند.این وجدان جمعی است که در دورن شخصیت افراد حاضر درجامعه و بین آنها و گذشتگان و اسلافشان رابطه و دلبستگی هایی ایجاد می کند و روابط و مناسبات آنها را با هم و با سایر ملل رنگ می دهد و آمال و آرمانهای آنان را به هم نزدیک و منطبق می سازد.(هرمیداس باوند،،۱۳۷۷)

صاحب نظرانی مانند منتسکیو و کنت مفاهیم و شاخص هایی مانند «نیروی برتر»،«وحدت و انسجام»،«احساس عاطفی» و«وجوه مشترک» را برای توصیف هویت ملی به کار برده اند. به طوری که منتسکیو با اشاره به «روح کلی» معتقد است که یک نظام اجتماعی پایدار نمی ماند مگر آنکه احساس عاطفی متناسب با آن در نزد مردم وجود داشته باشد(ریمون آرون،۱۳۶۵: ۱۳۱ و ۳۴۸).کنت نیز هویت ملی را نوعی «اجماع اجتماعی» می داند :«آدمیان با پیوند اعتقادات مشترک و از راه هدفی که همگی بدان عشق می ورزند،با هم متحد می گردند»( لوئیس ویرث،۱۳۷۳: ۲۰۱). وبر در تعریف خود از هویت ملی بر« رفتار معطوف به ارزش» تاکید می ورزد و دورکیم «عاطفه جمعی و وجدان جمعی» را مطرح می کند.(وبر،۱۳۶۷: ۷۱)

هویت ملی دارای ابعاد و عناصر متعدد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی،فرهنگی یا میراث فرهنگی و زبانی وادبی است. در واقع این ابعاد پیوندی هویت ملی هستند که موجب شکل گیری و پایداری اشتراکات یک ملت می شود.

هویت ملی به عنوان پدیده ای سیاسی و اجتماعی نوزاد عصر جدید است و به عنوان یک مفهوم علمی،از ساخته های تازه علوم اجتماعی است که از نیمه دوم قرن کنونی به جای مفهوم «خلق و خوی ملی» رواج گرفته است.(تاجیک،۱۳۷۹: ۱۶۱)

توسط منصور ساعی

msaei.blogfa.com