دولت به IT اهمیت نمی دهد

سخن گفتن از نابسامانی حوزه فناوری اطلاعات كشورمان البته چندان مطلوب نیست, اما ضعف و چالشی كه بخصوص از ناحیه مدیریت كلان این بخش مشهود است, به نظر دبیر شورای عالی اطلاع رسانی ایران, می تواند یك فرصت مهم و تاریخی برای توسعه فرهنگی اقتصادی كشور را به باد دهد

سخن گفتن از نابسامانی حوزه فناوری اطلاعات كشورمان البته چندان مطلوب نیست، اما ضعف و چالشی كه بخصوص از ناحیه مدیریت كلان این بخش مشهود است، به نظر دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی ایران، می‌تواند یك فرصت مهم و تاریخی برای توسعه فرهنگی-اقتصادی كشور را به باد دهد. حجت‌الاسلام دكتر حمید شهریاری كه بیش از یك سال از انتصابش به این مقام می‌گذرد، برخلاف پاسخ‌های دیپلماتیك دبیر پیشین این شورا، صریح و شفاف با دنیای كامپیوتر و ارتباطات سخن گفت و به وضوح بر نگرانی جدی خود نسبت به آینده این عرصه پای فشرد.

● جناب آقای شهریاری تا جایی كه در خاطر دارم مدتی است كه گفت‌وگوی تفصیلی نداشتید و از این مسئله پرهیز می‌كردید...

▪ بله مدتی است از گفت‌وگو پرهیز می‌كنم، در مقابل شما هم در محذوریت قرار گرفتم، در یك سال گذشته برخلاف رویه مدیریتی سابقم چند مصاحبه داشتم، خوب دوستان توقعاتی دارند و به شما هم قول داده بودم، به نظرم ما باید بیشتر به برنامه‌ها و مسائل كلان بپردازیم.

در مقایسه با دوره قبل كه شورای عالی اطلاع‌رسانی محور مدیریتی در حوزه IT بود، بعد از ورود شما اساسنامه و اهداف شورا تغییر كرده و بیشتر معطوف به حوزه فرهنگ و محتوا شد، با تاسیس شورای عالی IT هم بخشی از وظایف این شورا در آنجا متمركز شد. قاعدتا نباید آنقدر مشغول باشید كه حتی به اندازه نیمی از دبیر قبلی را هم به ارتباط با رسانه‌ها و گفت‌وشنود اختصاص ندهید.

باید بگویم من به طور كلی طی ارتباطی كه با اصحاب رسانه داشتم اشخاص قوی در این زمینه كمتر دیده‌ام. گاهی اوقات هم صحبت‌های من خلاف واقع برداشت می‌شود. این مسئله یكی از دلایلی است كه باعث كم‌عنایتی من به اصحاب رسانه‌ها شد. همچنین تصورم این است كه نیاز نیست مسئولین خود به مصاحبه بپردازند، مسئولین باید كار بكنند، و این وظیفه باید بر عهده مدیر اطلاع‌رسانی باشد. فكر می‌كنم اگر با كارگروه‌ها تماس حاصل شود می‌توان اخبار دقیق‌تری به دست آورد. این دو دلیل عمده بود. اما مسئله دیگر این است كه چنین امری به روحیات افراد برمی‌گردد. بعضی افراد اهل رسانه هستند و تمایل دارند كه در حوزه حضور داشته باشند كه من چنین روحیاتی ندارم. دیگر این كه گاهی در مصاحبه چیزی گفته می‌شود و چیز دیگری نوشته می‌شود كه این هم مزید بر علت می‌شود.

● لطفا برای خوانندگان ما بفرمائید بعد از گذشت چند سال از گسترش حوزه IT، اكنون از دید شما این حوزه در چه شرایط و وضعیتی به سرمی‌برد؟

▪ معتقدم كه وضعیت ما در این حوزه مطلوب نیست و نگران‌كننده‌تر این است كه دورنمای واضح و روشنی در رسیدن به این مطلوب دیده نمی‌شود. دلایل متعددی وجود دارد كه به بخشی از آن اشاره می‌كنم. یكی از آنها تعدد مراجع تصمیم‌گیری است كه از دو سال پیش تاكنون شاهد آن هستیم. زمانی شورای عالی اطلاع‌رسانی تنها مرجع تصمیم‌گیری در حوزه IT در كشور بود اما این مسئله از ماه چهارم سال ۸۴ منتفی شد. متعاقب آن در سال ۸۵ شورای عالی IT تشكیل و خود این مسئله باعث به وجود آمدن نقطه كانونی جدیدی شد. همچنین شورای عالی انفورماتیك كه حوزه فعالیتش به چند مورد خاص محدود می‌شد یكباره توقع ایجاد می‌شود كه این شورا نیز باید وارد صحنه شود.

از طرف دیگر در ریاست‌جمهوری بخش فناوری تشكیل و مدیری نیز برای آن تعیین ‌شد. به نظر من یكی از مهم‌ترین مسائلی كه باعث تشویش در این حوزه شد همین تفرق و تعدد مراجع تصمیم‌گیری است. البته ما می‌توانیم با تفكیك و تقسیم وظایف به یك شكل منطقی در روند كار برسیم. اما متاسفانه با یك سری چالش‌هایی كه در سال ۸۵ به وجود آمد و شما هم در جریان آن هستید، این اتفاق رخ نداد. یكی از اشكالات، تمامیت‌خواهی بعضی از دوستانی بود كه در این حوزه فعال بودند. این هم به نظر من به كار صدمه زد، و در حالی كه ما واقعا به تنهایی توانایی این را نداریم كه كار را به جلو ببریم، همدلی سازمان مدیریت با مجموعه تصمیم‌سازان حوزه ‏IT نیز خیلی می‌توانست موثر باشد كه این مسئله هم دچار چالش‌هایی شد كه مطرح كردم. شورای عالی اطلاع‌رسانی تا دی ماه گذشته هیچگونه بودجه و امكاناتی برای فعالیت در اختیار نداشت، این یك نمونه از موارد است.

● در مقطعی كه بحث ادغام مطرح بود، بیشتر نوعی مجادله در رسانه‌ها به وجود آمده بود و شما در آن زمان بیشتر اظهارنظر می‌كردید، راهكار شما برای رسیدن به آن تفاهم چگونه بود؟

▪ من تلاش زیادی كردم تا در پشت صحنه به تفاهم و تقسیم كار برسیم ولی متاسفانه نشد. من تصور می‌كنم اگر مدیریت واحد و در جایگاه مناسبی در مملكت داشته باشیم كارها بهتر پیش خواهد رفت. اما در عین حال نگرانی دارم اینكه حوزه فرهنگ اخلاق و دین متولی خاصی خود را دارد، پس نباید این حوزه‌ها را ادغام كنیم. اگر این دو حوزه در هم ادغام شود نه تنها حوزه فرهنگ صدمه خواهد دید، بعدها حوزه فناوری نیز صدمه می‌خورد. ضمن اینكه نهادی كه تشكیل می‌شود باید مركزیت فرانهادی داشته باشد كه این در تمام الگوهای جهانی صادق است.

● واكنش‌ها از طرف مقابلتان چطور بوده است؟

▪ دوستان به شدت دنبال مسئله ادغام بودند و تا یكی دو ماه قبل از عید هم پیگیری می‌كردند كه البته قبل از عید یك استفساریه به شورای عالی انقلاب فرهنگی رفته بود در این مورد كه آیا امكان ادغام بودجه ما در جای دیگر وجود دارد یا نه، كه شورای عالی در پاسخ گفته بود كه با توجه به تفكیك وظایف، تفكیك بودجه نیز منتفی است، پس ادغام منتفی شد، این مسئله به ۲۰ اسفند ۸۵ برمی‌گردد.

● به نظرتان دلیل اصرار بر ادغام چه بود؟

▪ همه بر این اصل كه مدیریت در یك نقطه متمركز باشد اتفاق نظر دارند، اما بر سر اینكه این تمركز كجا باشد اختلاف نظر هست. البته ما علاقه نداریم كه همه حوزه‌ها به ما منتقل شود، اما معتقدیم حوزه فرهنگ باید مدیریت مستقل داشته باشد چون كشور ما در این حوزه‌ها چالش‌های زیادی را تحمل كرده است. برای مثال یكدفعه مسئله‌ای را متوقف می‌كنند بدون دلیل كافی و مسئله‌ای را گسترش می‌دهند، بدلیل اینكه آگاهی لازم وجود ندارد. حساسیت‌های فرهنگی هم در كشور ما زیاد است. یكدفعه می‌بینید اصل فناوری زیر سؤال می‌رود مثل مشكلی كه در مورد ماهواره داریم.

● ظاهرا باید آقای جهانگرد را به دلیل مدیریت این همه مشكلات تحسین كرد، یا اصلا این مشكلات آن زمان وجود نداشت؟

▪ خیر، در آن زمان دبیرخانه واجد ویژگی‌هایی بود كه در حال حاضر نیست. یكی این ‌كه آقای جهانگرد قرار بود وزیر آقای خاتمی بشود و چون نشد، آقای خاتمی مجبور شدند جایگاهی برای ایشان بسازند كه در قواره ایشان باشد، یعنی دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی ساخته شد تا وزیری كه رای نیاورده بتواند فعالیت وزارتخانه‌ای داشته باشد و واقعا این امكان را به ایشان دادند.

با اینكه شورای عالی IT وجود داشت ولی تشكیل نمی‌شد، چون آقای خاتمی می‌خواست تمركز مدیریتی اینجا باشد، شورای عالی انفورماتیك هم زیرچتر اینجا بود، عملا این شورا معارضی نداشت و در هر حوزه‌ای وارد می‌شد كسی مخالفت نمی‌كرد. دلیل بعدی پست «نمایندگی ویژه» ایشان بود، دلیل دیگر ارتباط عمیقی بود كه با ریاست‌جمهوری وقت داشت، شما وقتی با راس یك مملكت در تماس هستید می‌توانید همه مشكلات را آنجا حل ‌كنید. آقای خاتمی خودشان می‌گفتند من هر هفته یكبار در جلسات می‌پرسیدم: «آقایان این IT چه شد؟» از طرفی دیگر آقای جهانگرد با آقای ستاری‌فر رییس سازمان مدیریت یك ارتباط بسیار وسیعی داشتند (و به تعبیر بعضی از دوستان، هر دو در یك كاسه آبگوشت تیلیت می‌كردند!) البته قصد من كم كردن شان آقای جهانگرد نیست، من به ایشان بسیار ارادت دارم اما شخص نبود كه كارها را پیش می‌برد، ارتباطات سازمانی و پیشینه تاریخی، ارتباط با ریاست جمهوری مركز امور اجرایی كشور همه اینها كارها را پیش می‌برد، اما در حال حاضر تمام اینها تقریبا مفقود است و همین مسئله مشكل ایجاد می‌كند. البته از این موضوع نیز نباید گذشت كه آقای جهانگرد انصافا انسان جامع‌الاطرافی است.

شما به نكته خوبی اشاره كردید، یعنی اراده‌ای كه در دولت باید باشد؛ همانطور كه دولت قبلی با ساز‌وكارهایی این مسائل را حل می‌كرد، چون مصمم بود كه كشور در حوزه IT پیشرفت كند. بعنوان یك كارشناس، وجود و یا عدم وجود دیدگاه مناسب در دولت را به عنوان عامل اصلی می‌دانم. ما كه نظر آقای احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور را نمی‌دانیم و شخصا ندیده‌ام كه ایشان تابحال از این فناوری نام برده باشند، شاید در سایه مسائل مهم‌تری مانند انرژی هسته‌ای بوده كه ایشان برای این فناوری وقت نمی‌گذارند.

● از نظر سازمانی شما و آقای ریاضی هستید كه دیدگاه رئیس‌جمهور را می‌دانید. آیا می‌توانید تصویری از ذهنیت ایشان در مورد این حوزه بدهید؟

▪ البته من به دلیل اینكه ارتباط خاصی با رئیس‌جمهور نداشتم و یا حتی آمدنم هم از كانال ایشان نبوده است، طبیعتا از ذهنیت ایشان هم خبر ندارم.

جلسات شورای عالی اطلاع‌رسانی مطابق قانون تشكیل می‌شود؟ نه تشكیل نمی‌شود. به این حوزه آنطور كه باید و شاید توجه نمی‌شود، و من تصور می‌كنم یكی از صدمات جدی كه به این حوزه وارد می‌شود از این بابت است. من شخصا اعتقاد دارم كه فناوری اطلاعات كمتر از انرژی هسته‌ای نیست. این را به این دلیل نمی‌گویم كه چون ۱۵ سال است در این حوزه فعالیت دارم نه، به این دلیل كه آن چیزی كه در سند چشم‌انداز به عنوان جامعه دانایی‌‌محور تعریف شده است بدون دستیابی به جامعه اطلاعاتی و توجه به IT امكان‌پذیر نیست.

● پس شكل معمول ارتباطات شما چگونه است؟

▪ ما از كانال شورای عالی انقلاب فرهنگی وارد این حوزه شدیم نه از كانال ریاست‌جمهوری، یعنی ما از كانال اجرا و اداره وارد این حوزه نشدیم...

● تصور بر این بود كه رئیس‌جمهور شما را می‌شناختند و جایگزین دبیر قبلی كردند...

▪ نه هیچ شناختی وجود ندارد. حتی چند ماه پیش كه در مجلسی ایشان را دیدم چون ایشان حتی چهره من را نیز نمی‌شناختند مجبور شدم خودم را معرفی كنم و گفتم كه مایلم ۲۰ دقیقه‌ای با شما صحبت كنم، كه هنوز این اتفاق نیفتاده است. علت خاصی هم هست، وقتی شما مجبور باشید هفته‌ای چند روز به سفر بروید سخنرانی كنید، به پروژه‌ها و طرح‌ها سركشی كنید، طبیعتا وقتتان را برای اموری كه در اولویت بالایی قرار ندارند صرف نخواهید كرد. من فكر می‌كنم دولت آقای احمدی‌نژاد بنا دارد كه با شورای عالی IT كار خود را پیش ببرند و تا حدود زیادی هم با آن حوزه كار خود را پیش می‌برند.

● ولی آیا از آن شورا اثر‌بخشی دیده شده؟

▪ اینكه چرا در آنجا هم اثربخشی نمی‌بینم مربوط به اتفاقات دو سال گذشته است كه باعث شده رییس جمهور از این حوزه ناامید شود.

● آیا این انتقاد به شما وارد است كه تلاشی برای نشان دادن اهمیت حوزه IT نمی‌كنید؟

▪ من تصور نمی‌كنم بنده فرد مناسبی برای این كار باشم، كسی كه رییس‌جمهور او را به عنوان نماینده خود در این حوزه انتخاب كرده بهترین فردی است كه می‌تواند این تصویر را ایجاد كند، اما متاسفانه نه تنها این فضا ایجاد نشده بلكه به علت حركت‌های نامناسب شاهد ذهنیت بد رییس‌جمهور به این حوزه هستیم.

پس می‌توان به این نكته رسید كه اراده جدی در راس دولت برای توسعه این حوزه دیده نمی‌شود؛ آقای رییس جمهور در بیشتر زمینه‌ها مشاور مشخصی دارند، در حوزه IT كسی نیست كه به ایشان مشاوره بدهد؟من اطلاعی ندارم. من فكر می‌كنم دولت به این حوزه اهمیت لازم را نمی‌دهد شاید می‌بینند فرد قابل اتكا در این حوزه پیدا نكردند كه بخواهند به او فضا و امكانات بدهند.

محمود اروج‌زاده

---