کودک و جنسیت

گفت وگو با دکتر غلامحسین قائدی درباره رفتارهای جنسی در دوران کودکی

مطالعه‌ها و پژوهش‌های مختلف در طول چند دهه اخیر به خوبی نشان داده دامنه متنوعی از رفتارهای جنسی و کارکردهای فیزیولوژیک در دوران بزرگسالی مانند تمایلات جنسی، در روند رشد و تکامل در دوران نوباوگی و کودکی ریشه دارند...

شناخت و تحلیل رفتارهای جنسی در دوران کودکی از آن جهت بسیار مهم است که بسیاری از رفتارهای جنسی در دوران بزرگسالی از همان سال‌های اولیه زندگی ریشه می‌گیرد. در «سلامت جنسی» این هفته در گفت‌وگو با دکتر غلامحسین قائدی، روان‌پزشک و دانشیار دانشگاه شاهد و عضو گروه پژوهشی خانواده و سلامت جنسی به بررسی برخی از رفتارهای جنسی که در دوران خردسالی تظاهر پیدا می‌کند، پرداخته‌ایم.

کودکان از چه سنی لذت جنسی را درک می‌کنند؟

در طول ۲ سال اول زندگی که از آن به‌عنوان دوران «نوباوگی» یاد می‌کنیم، بسیاری از پسران و دختران لذت ناشی از تحریک ناحیه تناسلی را کشف و درک می‌کنند. چنین تجربه‌ای عمدتا از طریق فشار دادن این ناحیه به جسمی نظیر عروسک یا بالش اتفاق می‌افتد. این رفتارها یا سایر نشانه‌های برانگیختگی جنسی مانند ترشحات واژنی یا نعوظ آلت می‌تواند نشان‌دهنده رفتار جنسی در این دوران باشد. حتی برخی مطالعه‌ها نشان داده‌اند نوزادان دختر یا پسر گاهی علایم شبیه به ارگاسم را نیز تجربه کرده‌اند. هرچند نوزاد در این سن طبیعتا نمی‌تواند به بیان و تایید ماهیت رفتارهای جنسی خود بپردازد اما رفتارهایی که رخ می‌دهند، از لحاظ فیزیولوژیک، شباهت زیادی به رفتارهای جنسی در بزرگسالی دارند.

معمولا از چه زمانی والدین از بروز رفتارهای اینچنینی در کودکانشان مطلع و گله‌مند می‌شوند؟

معمولا از حوالی ۳ سالگی به بعد. هرچند بسیاری از رفتارهای کودکان، در حقیقت، ماهیت جنسی ندارد اما بسیاری از این رفتارها به‌وسیله والدین سوءتعبیر و رفتار جنسی قلمداد می‌شوند. با این حال حتی بسیاری از مطالعه‌های انجام‌شده در این زمینه، فقط به بیان احتمال‌ها پرداخته‌اند و هنوز قطعیتی در مورد ماهیت آنها وجود ندارد. آنچه مسلم است، شباهت زیاد چنین رفتارهایی با رفتارهای جنسی در سنین بالاتر است.

ولی گویا در برخی کودکان، رفتارهای اینچنینی نمود بیشتری دارد.

بله، خوابیدن روی شکم و انجام حرکات لگنی برای مدت زمانی کوتاه یا مالیدن ناحیه تناسلی به اشیاء و حالت برافروختگی صورت و انقباض عضلانی بعد از این حرکت‌ها بخشی از این فعالیت‌هاست. درواقع با افزایش سن کودک، انجام این حرکات منظم‌تر و زمان آن نیز طولانی‌تر می‌شود، حرکات لگنی هماهنگی بیشتری پیدا می‌کنند، مکث بین حرکت‌ها اتفاق می‌افتد و کودک می‌تواند مدتی طولانی‌تری این حرکت‌های را انجام دهد. هرچند حالت‌هایی که بعد از انجام این فعالیت‌ها برای این کودکان رخ می‌دهد، چیزی شبیه به ارگاسم است، اما ارگاسم در معنای کامل آن اتفاق نمی‌افتد و واضح است که کودک نمی‌تواند تمایزی بین لذت جنسی و سایر لذت‌های جسمانی خود قائل شود.

اما به‌مرور سن کودک افزایش پیدا می‌کند و او یاد می‌گیرد چگونه احساسات و عواطف خود را از طریق فعالیت‌هایی مانند بوسیدن و در آغوش گرفتن بیان کند.

بله، بسیاری از رفتارهای روزمره در مراقبت از کودک مانند شیر دادن، حمام کردن، بوسیدن و نوازش کردن، دربرگیرنده تحریک لمسی لذت‌بخشی برای او هستند و ماهیت لذت‌بخشی دارند و گاهی منجر به پاسخ‌های جنسی در کودک می‌شوند. براین اساس نمی‌توان با اطمینان در مورد معنی‌داربودن این رفتارها قضاوتی داشت، اما می‌توان گفت چنین رفتارهایی برای وی لذت‌‌بخش هستند. قطعا پاسخ‌هایی که او در مقابل این ابراز احساسات دریافت می‌کند، تاثیر زیادی بر شیوه بیان رفتارهای جنسی وی در آینده دارد. به نظر می‌رسد تمایلات ما به‌عنوان یک فرد بزرگسال برای محبت کردن و دریافت محبت، تحت‌تاثیر فرصت‌هایی است که در کودکی برای تجربه یک رابطه گرم و صمیمانه، لذت‌بخش و معنی‌دار با دیگران و به‌خصوص والدینمان داشته‌ایم. پژوهش‌های متعددی از این فرضیه حمایت کرده‌اند و بعضی مطالعه‌ها نشان داده‌اند کودکانی که در ماه‌ها و سال‌های اولیه زندگی تجربه رابطه نزدیک و صمیمانه را نداشته‌اند، در بزرگسالی برای برقراری رابطه عاطفی دچار مشکل می‌شوند. همزمان با افزایش سن کودک (حدودا از ۵/۲ تا ۳ سالگی به بعد)، رفتارهای مبتنی بر خودارضایی در وی منظم‌تر و هماهنگ‌تر می‌شود و شباهت بیشتری به رفتارهای اینچنینی در بزرگسالی پیدا می‌کند. خودارضایی شاید شایع‌ترین رفتار جنسی در دوران کودکی قلمداد شود. هرچند آمار دقیقی در این ارتباط در دست نیست اما در مطالعه‌ای بیش از ۱۶ درصد مادران گزارش دادند کودک ۳ تا ۵ ساله آنها به چنین تجربه‌ای دست می‌زند.

ولی گاهی حساسیت به این مساله باعث می‌شود والدین رفتارهای کودکان حین بازی را هم بر پایه ماهیت جنسی بگذارند.

بله، برخی والدین گزارش‌هایی داشته‌اند که کودکان هنگام بازی، فعالیت‌ها و رفتارهایی داشته‌اند که ماهیت جنسی داشته درحالی که این رفتارها دامنه‌ای از نمایش اندام‌های تناسلی تا بررسی و کنجکاوی کودکانه را در برمی‌گیرد؛ به‌خصوص وقتی کودکان نقش‌هایی مانند دکتر و بیمار را با هم بازی می‌کنند. هرچند بیشتر بزرگسالان و مخصوصا والدین به ماهیت این بازی‌ها واکنش نشان می‌دهند، اما واقعیت این است که چنین فعالیت‌هایی برای کودکان بیش از آنکه جنبه جنسی داشته باشد، جنبه برقراری ارتباط با دیگری را دارد. علاوه بر تحریک و لمس خود، بیشتر کودکانی که در دوران قبل از بلوغ به سر می‌برند، به انجام بازی‌هایی می‌پردازند که به نظر می‌رسد ماهیتی جنسی دارند؛ برای مثال بازی با

همسن و سالان یا خواهر و برادر‌های خود و ایفای نقش فردی از جنس خود یا جنس مخالف و پرداختن به رفتارها و الگوهای جنسی که ممکن است از آنها انتظار برود یا نرود. هرچند که چنین فعالیت‌هایی در سنین پایین‌تر (۲ تا ۳ سال) هم دیده می‌شود، اما در سنین ۴ تا ۷ سالگی هم متداول است. در این سنین است که کودکان به انجام بازی‌هایی می‌پردازند که بیشتر بیان‌کننده نقش‌های جنسی‌ای است که ممکن است در آینده ایفا کنند. این بازی‌ها عمدتا با الگوبرداری از رفتارهای بزرگسالان انجام می‌شود. البته با افزایش سن، این بازی‌ها و پرداختن به نقش‌های جنسی پخته‌تر می‌شود. مطالعه‌ها نشان می‌دهد حدود ۶۱ درصد زنان و نزدیک به ۵۷ درصد مردان در سنین قبل از ۱۲ سالگی چنین تجربه‌هایی داشته‌ و به بازی در مورد نقش‌های جنسی‌شان پرداخته‌اند. البته این آمارها در نقاط مختلف دنیا متفاوت است.

اصلا علت بروز این رفتارها چیست؟

کنجکاوی در مورد چیزهایی که والدین آنها را ممنوع کرده‌اند، ممکن است تاثیر زیادی بر چنین رفتارهایی از سوی کودکان داشته باشد. کنجکاوی در مورد اندام‌های جنسی دیگران، به‌خصوص اندام تناسلی جنس مخالف، در این سنین طبیعی است. به هر حال در بسیاری از خانواده‌‌ها و حتی مهدکودک‌ها و... کودکان از هر دو جنس با یکدیگر در تعامل هستند و به دلایل مختلف ممکن است درباره اندام جنسی خود با همدیگر حرف بزنند و به مقایسه اندام خود و جنس مخالف بپردازند و این مساله کنجکاوی‌ها را بیشتر می‌کند. به هر شکل، کودکان در معرض رفتارهای جنسی بزرگسالان نیز هستند. بزرگسالان آنها را با خود به مهمانی و مراسم ازدواج می‌برند و کودکان نیز از انواع رفتارهای بزرگسالان الگوبرداری می‌کنند و رفتارهای آنها را انجام می‌دهند. حتی ممکن است در بازی‌های خود با یکدیگر نقش عروس و داماد را بازی یا همدیگر را بغل کنند، ببوسند و... اما همانطور که بیان شد، این رفتارها بیشتر جنبه تقلیدی و تعاملی دارد و عمده این رفتارها برای بیشتر کودکان از نظر جنسی هیچ معنایی ندارد.

درمورد واکنش‌ درست والدین به این رفتارها هم توضیح ‌دهید. آیا واقعا در این موارد تنبیه بدنی جوابگوست؟

به‌هیچ‌وجه! واکنش‌های والدین تاثیر بسیار زیادی روی رشد و تحول جنسی کودک می‌گذارد. بیشتر والدین و اطرافیان کودک را از چنین رفتارهایی منع و طرد و حتی او را مواخذه و سرزنش می‌کنند و تصور می‌کنند چنین رفتارهایی غیرطبیعی و مشکل‌زا هستند. به هر حال این رفتارها از نظر بسیاری از والدین و بزرگسالان پذیرفتنی نیست. مساله عمده دیگر در این خصوص، انجام این حرکت‌ها از روی آگاهی و در حضور دیگران است. هرچند بسیاری از کودکان به‌خصوص در سنین پایین‌تر از ماهیت حرکت‌های خود آگاهی ندارند، اما برخی از آنها چنین رفتارهایی را آگاهانه انجام می‌دهند و در برخی موارد نیز در حضور دیگران و به‌خصوص با کودکان همسن و سال خود و این مساله نگرانی عمده‌تری را برای والدین ایجاد می‌کند و به همان اندازه هم واکنش‌ها سخت‌گیرانه‌تر می‌شود. واقعیت این است که بسیاری از کودکان رفتارهای اینچنینی را تجربه می‌کنند و درخواست از آنها برای متوقف کردن این فعالیت یا اقدام به تنبیه بدنی هم فقط باعث بروز آسیب‌های روانی و فیزیکی خواهد شد و به‌ندرت باعث از بین رفتن این رفتارها در کودکان می‌شود.

و حرف آخر؟

به هر شکل، وقتی سن کودکان بالاتر می‌رود (۹ تا ۱۰ سالگی به بعد)، به‌طور محسوسی تمایل پیدا می‌کنند با افراد همجنس خود بازی کنند. با این حال، میل به جنس مخالف ممکن است آرام‌آرام در آنها به‌وجود آید و تمایلات جنسی نقش معنی‌دارتری در زندگی‌شان بیابد. اغلب کودکان در سنین ۱۲-۱۰ سالگی متوجه تغییرات فیزیکی خود می‌شوند و مخصوصا در مورد تغییرات فیزیکی جنس مخالف کنجکاوی نشان می‌دهند؛ روییدن موهای زائد، برجسته شدن پستان و... بسیاری از این کودکان مشتاقانه منتظر این تغییرات هستند تا وارد سن نوجوانی شوند و این مساله عمدتا به دلیل مشاهده کودکان بزرگ‌تر از خود و دیدن تغییرات در آنها اتفاق می‌افتد. بسیاری از کودکان قبل از دوره بلوغ، کمرو می‌شوند و سعی می‌کنند در مورد تغییرات بدنی خود کمتر صحبت کنند و کمتر در دید بقیه افراد باشند و ممکن است به جنس مخالف هم میل کمتری نشان دهند و تغییرات رفتاری پیدا می‌کنند.

راضیه پاشایی