صنعت بسته بندی همچنان سنتی است

همزمان با نیاز روزافزون كشور به توسعه صادرات غیرنفتی بحث بسته بندی مناسب محصولات به ویژه در بعد صنایع غذایی هر روز پررنگ تر می شود در همین راستا سازمان بازرگانی استان تهران از حدود ۵ ۱ ماه گذشته در حال بررسی طرح جامع صنایع بسته بندی و ذخیره سازی است این در حالی است كه بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این بخش مشكلی ندارد اما نیازمند استفاده از تسهیلات یارانه ای از سوی دولت است

مقرر شده در مرحله نخست اجرای طرح فوق بحث ذخیره و بسته بندی میوه و مركبات تا پایان سال جاری انجام پذیرد كه البته تحقق آن نیازمند برنامه های كوتاه، میان و بلند مدت است. در عین حال بسته بندی مطابق با استانداردهای بین المللی را نیز نباید فراموش كنیم كه خود نیازمند سرمایه گذاری در این عرصه و استفاده از ماشین آلات تكنولوژی روز دنیاست.۲۸ سال گذشته طرح احداث و راه اندازی مركز تحقیقات بسته بندی در ایران مطرح شد. این طرح كه با هدف توسعه صنعت بسته بندی و به دنبال آن كسب درآمد ارزی مطرح شده بود می توانست ایران را به بزرگترین مركز تحقیقات بسته بندی در خاورمیانه تبدیل كند. این درحالیست كه هم اكنون یكی از مشكلات اساسی تولید كنندگان صنایع غذایی به نبود بسته بندی مناسب برای عرضه محصولات فوق به خارج از كشور مربوط می شود.وقتی در مورد اینكه راه اندازی این مركز به كجا رسید و هم اكنون در چه مرحله ای از فعالیت قرار دارد از مدیر كل بسته بندی و سلولزی مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران سؤال می كنیم، كاظم محمدی می گوید: ۲۸ سال پیش این مركز احداث شد اما با توجه به تغییراتی كه در كشور به وجود آمد مسئولان مؤسسه به سرعت اهداف اصلی از تأسیس مؤسسه را فراموش كردند. آنان متوجه نشدند این یك اقدام استراتژیك برای توسعه صادرات غیرنفتی بوده است. اقدامی كه می توانست درآمد ارزی قابل ملاحظه ای عاید كشور كند.وی با تأسف می گوید: هم اكنون این ساختمان تغییر كاربری داده است به نحوی كه به عنوان دفاتر اداری از آن استفاده می شود و فقط بخش كوچكی در آن به بسته بندی اختصاص یافته است. تلاش ها برای احیای فعالیت ساختمانی هم تاكنون به نتیجه نرسیده است.محمدی معتقد است ترك هادر سال ۱۳۶۰ طرح ایران را در زمینه تبدیل كشورمان به قطب بسته بندی در خاورمیانه روی هوا دزدیدند چنانچه در همان سال موافقت راه اندازی مركز تحقیقات بسته بندی در خاورمیانه را از سازمان ملل گرفتند و با مشورت سوئدی ها كار خود را آغاز كردند.نتیجه این اقدام نیز چیزی نشد جز حضور پرتوان تولید كنندگان ترك با بسته بندی پیشرفته در بازارهای كشورهای آسیای میانه، تركمنستان، قزاقستان و آذربایجان شوروی، بازارهایی كه ایران می توانست با بسته بندی مناسب كالاها ، از آن خود كند.وی می افزاید: خسارت سالانه فقدان بسته بندی مناسب در كشور سر به میلیاردها دلار می زند. خسارتی كه با صرف مقداری سرمایه و حركت سریع از سوی مسئولان وقت می توانست تبدیل به میلیاردها دلار ارزآوری و سود برای كشور شود. وی از اقدامات جدید واحد بسته بندی مؤسسه استاندارد به تحقیق درخصوص رفع مضرات زیست محیطی بسته بندی های فعلی اشاره می كند و می گوید: اكثر بسته بندی های اخیر در كشور با استفاده از مواد پلیمری انجام می گیرد كه این مواد تجزیه پذیر نبوده و به طبیعت بازنمی گردند.وی می افزاید: با توجه به اینكه در ایران مانند كشورهای پیشرفته امكان بازیافت این مواد وجود ندارد، لذا باید از موادی در تركیب بسته بندی های داخلی استفاده شود كه قابلیت بازگشت به طبیعت را داشته باشند.

قدرت صادرات نداریم

در این میان نایب رئیس اتحادیه بنكداران مواد غذایی تهران معتقد است فقدان بسته بندی مناسب و نداشتن كیفیت برخی اقلام مواد غذایی داخلی، قدرت رقابت و صادرات این مواد را كم رنگ كرده است.

به گفته رحمان نجفی، همین امر باعث شده تا مواد غذایی خارجی كه اغلب كیفیت مطلوب ندارند اما بسته بندی چشم نوازی دارند به صورت انبوه به كشور وارد و روانه بازار شود.وی ادامه روند فوق را به ضرر تولید كنندگان داخلی دانسته و بر این باور است كه در صورت افزایش توان تولیدی و به كارگیری تكنولوژی نوین در بسته بندی ها به جز در دست گرفتن بازار داخلی می توانیم به صادرات روآوریم و درآمد ارزی كسب كنیم.

ضایعات ۲ هزار میلیارد تومانی در سال

عدم بسته بندی مناسب سالانه ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان ضایعات میوه را در پی دارد.براساس اطلاعات موجود در صورت بسته بندی محصولاتی چون سیب، انتقال این محصول به میادین میوه و تره بار با هزینه معادل ۲۵۰ تومان قابل تحقق است.این در حالی است كه هم اكنون برای انتقال همین میوه بدون بسته بندی به میادین باید كیلویی ۱۳۰ تومان هزینه شود.به عبارت دیگر تنها با پرداخت هزینه ای معادل ۱۲۰ تومان به ازای هر كیلو ضمن جلوگیری از له شدن و خرابی محصولات، كالا با كیفیت مناسب تر و حداقل دورریز، روانه میادین خواهد شد.رئیس اتحادیه میوه و سبزی در همین زمینه می گوید: موافق بسته بندی مناسب محصولات تولیدی كشاورزی هستیم چرا كه این اقدام به نفع كشاورزان و مصرف كنندگان است.

به گفته مهاجرانی، در گذشته اتاق اصناف بر فعالیت این صنف نظارت می كرد كه همین امر باعث ذخیره سازی میوه و عرضه آنها به شكل بسته بندی به بازار می شد.وی تأكید می كند: تحقق این امر به جز اشتغال زایی باعث خواهد شد تا محصولات به صورت مكانیزه در دسترس مردم قرار گیرد.هر چند كه هیأت وزیران در اوایل ماه جاری با اختصاص ۶۹۰ میلیارد ریال تسهیلات برای ایجاد زیرساخت های مناسب برای میوه (تأمین، ذخیره سازی، بسته بندی و توزیع) موافقت كرد و در این میان مقرر شد كه مابه التفاوت تسهیلات پرداخت شده با نرخ یكسان شده تا تسهیلات مصوب كمیسیون تنظیم بازار (۹ درصد) در سال ۸۴ از محل سهم اعتبار وجوه اداره شده وزارتخانه های جهاد كشاورزی و بازرگانی محاسبه و پرداخت شود، اما تحقق این مهم تنها با نظارت دقیق ارگان های ذی ربط و اعمال برنامه ریزی مناسب میان دست اندركاران در بخش های مرتبط امكان پذیر خواهد بود.از طرف دیگر باید اذعان كرد مشكل بسته بندی در كشور فقط به بخش میوه مربوط نمی شود بلكه در بسیاری از بخش های خوراكی چون خرما، زعفران، سوهان و حتی تولیدات صنایع غذایی شركت های مختلف داخلی این معضل وجود داشته و دارد كه حل آن مستلزم اختصاص اعتبار به این بخش هاست.

سهم ناچیز ایران

سالانه از ۱۷ هزار هكتار نخیلات آبادان حدود ۵۵ هزار تن خارك رطب، دیری و خرما برداشت می شود.

حال باید پرسید سهم ایران از صادرات این محصولات چقدر است؟ متأسفانه فقدان بسته بندی مناسب باعث شده است تا خرماهای تولیدی داخل با قیمت نازل به خارج از كشور صادر شده و در كشورهایی چون انگلیس و كشورهای آسیای میانه با بسته بندی مدرن مجدداً با قیمت به مراتب بالاتر صادر شود.در این میان یك عضو كمیسیون كشاورزی، آب و منابع طبیعی معتقد است مقوله خرما از ۲ بحث ضعف مدیریتی و استفاده نشدن از امكانات دستخوش نابسامانی شده است.

به گفته عبدالله كعبی دست اندركاران امور كشاورزی بایستی در زمینه فرآوری، عمل آوری و بسته بندی خرما تلاش بیشتری نمایند.وی می افزاید: قرار است تا طرح های مطالعاتی لازم از سوی واحد نخیلات در زمینه بهینه سازی، بهره وری و فرآوری انجام و ارایه شود تا پس از بررسی این طرح ها اعتبار مورد نیاز آنها منظور گردد. این در حالیست كه هریك روز دیر كرد در این زمینه خسارت چند صد هزار دلاری به اقتصاد ملی وارد می كند.

سرمایه گذاری فعلی در صنعت بسته بندی كافی نیست

وضعیت تولیدكنندگان سوهان نیز مشابه سایر تولیدكنندگان اقلام معروف صادراتی است. چنانچه به گفته بسیاری از این تولیدكنندگان سیستم سنتی تولید و بسته بندی این محصول باعث كاهش حجم مخاطبان آن شده است. به گفته این افراد، سوهان از اقلام صادراتی و مورد علاقه برخی مردم در خارج از كشور است كه متأسفانه با بسته بندی فعلی چندان مورد توجه قرار نمی گیرد.آنان می گویند: قوطی های حلبی شكل فعلی هر چند كه مانع خردشدن سوهان می شوند اما از نظر ظاهری توجه بیننده را جلب نمی كنند.آنان تأكید می كنند: در بسیاری از نقاط جهان محصولاتی تولید و عرضه می شوند كه چندان ویژه نیستند، اما به علت بسته بندی شیك و ظاهر فریب شدیداً مورد استقبال متقاضیان قرار می گیرند. به عبارت دیگر ظاهر بسته بندی اجناس در كنار كیفیت محصول باعث افزایش تقاضا و گردش هرچه بیشتر چرخه تولید می گردد.

به گفته آنان از آنجایی كه در داخل مردم چندان به بسته بندی توجه نمی كنند لذا سرمایه گذری اساسی نیز در این زمینه انجام نشده است و با همین نگرش به بازار داخل صادركنندگان، محصولات خود را صادر می كند كه نتیجه آن عدم موفقیت در كسب بازارهای هدف است.

صنایع غذایی و پروسه الحاق

طی دهه های اخیر موضوع پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی از مباحث اصلی مطرح شده در محافل اقتصادی به خصوص صنعتی كشور به شمار می آید.در این میان گروه های مخالف و موافق هریك با بزرگ نمایی مزایا و معایب الحاق ایران به این سازمان هر روز به مطرح شدن هرچه بیشتر این موضوع دامن می زنند.این در حالیست كه بخش صنعت در تمام ابعاد در هاله ای از ترس به این پدیده جهانی نگاه می كند كه ناشی از نامشخص بودن آینده فعالیت در این حیطه است.البته نباید این موضوع را نادیده بگیریم كه عبور از دروازه جهانی شدن قطعاً با وجود تمام پتانسیل ها و مزیت های نسبی ایران دشواری های خاص خود را دارد.قوانین موازی تجاری، عوارض بالای گمركی، كاغذ بازی شدید اداری، ضعف تبلیغات، عدم بازاریابی مناسب، پایین بودن ارزش پول ملی در برابر ارزهای رایج، تحریم های اقتصادی و غیره همگی موجب شده اند میزان سرمایه گذاری داخلی كاهش یابد و در مقابل رقم ناچیزی سرمایه گذاری خارجی جذب شود.

این در حالیست كه نهال كوچك صنایع غذایی در ایران طی سال های اخیر با تلاش فعالان بخش خصوصی در راستای كسب سود بیشتر و بازگشت سریع سرمایه توانسته گام های بسیار كوچكی بردارد.از سوی دیگر فقدان تكنولوژی ساخت تولید ماشین آلات صنایع غذایی و تبدیلی در كشور فعالان این صنعت را با هزینه های بالای خرید و نگهداری این دستگاه ها مواجه كرده است.عدم توجه به صنایع غذایی و تبدیلی در كشور طی سال های گذشته علی رغم تمام سودهای كلانی كه در آن نهفته در تعامل با موضوع الحاق به سازمان تجارت جهانی، سبب بیداری صاحبان این صنعت از خواب زمستانی شده و آنان را در تب و تاب جهانی شدن قرار داده است.در این میان صدور ۴۵ فقره گواهینامه مدیریت كیفیت در صنایع غذایی طی سال اخیر حاكی از تلاش همه جانبه در این صنعت نوپاست. از سوی دیگر كشورهای صنعتی و پیشرفته علی رغم در اختیار داشتن پتانسیل های ویژه توانسته اند با تقویت صنایع غذایی و تبدیلی خود به درآمدهای ارزی سرشاری به خصوص از كشورهای عقب مانده و در حال توسعه كسب كنند.

توجه به ظاهر محصولات غذایی، مشتری مداری، تنوع فرآورده های غذایی تولیدی از یك محصول كشاورزی،توسعه صنعت تبلیغات، شناسایی بازارهای جدید، همگام سازی صنایع غذایی، تبدیلی و بسته بندی با تكنولوژی روز، تقویت شبكه های صادراتی و ایجاد مناطق آزاد تجاری و ده ها عامل اقتصادی تأثیرگذار پول های سرشاری را نصیب فعالان این صنعت و ارتقای تولید ناخالص ملی در كشورهای توسعه یافته كرده است. ایران با تمام مزیت های نسبی در بخش های كشاورزی، حمل و نقل، همجواری با مرزهای آبی و زمینی با سایر كشورها نتوانسته درآمد ارزی شایسته ای را نصیب سرمایه گذاری و دولت كند.

طی سال های اخیر سرمایه گذاران بخش خصوصی با علم بر سودآور بودن صنایع غذایی و تبدیلی حركت های توسعه ای مناسبی برداشته اند، اما ظاهراً به دلیل موانع عنوان شده در راستای بسته بندی كیفی محصولات فوق هنوز به حد قابل انتظار نرسیده ایم كه صدور محصولاتی چون زعفران و خرما به خارج و بسته بندی جدید آنها و صدور مجددشان با نام سایر كشورها خود گواهی بر این مدعاست.البته ناگفته نماند كه بخش خصوصی در بعد صنایع غذایی با در اختیار گرفتن استاندارد سیستم مدیریت كیفیت خود را همگام با استانداردهای بهداشت ایمنی حرفه ای نیز كرده اند.این نكته را نباید از نظر دور بداریم كه در حال حاضر استقرار برخی از سیستم ها در واحدهای صنایع غذایی با كیفیت لازم همراه نیست كه علت این رویداد هم به عدم تعهد مدیریت ارشد این واحدها برمی گردد.به نظر می رسد برای حل این معضل و توسعه و درآمدزایی صنایع غذایی و به ویژه تبدیلی باید دولت و بخش خصوصی تعاملات جدید مبتنی بر پیشرفت های جهانی را تبیین كنند تا هر دو بخش بتوانند از شیرینی آن منتفع شوند.در این راستا توسعه صنعت بسته بندی باید یكی از این تعاملات اساسی میان دولت و بخش خصوصی باشد. بسته بندی مبتنی بر استانداردهای جهانی و فاقد هرگونه تغییر شكلی در نوع بسته بندی كه منجر به بیشتر جلوه دادن محصول شود چرا كه این قبیل اقدام ها به ویژه در مورد زعفران در بعد صادراتی باعث كاهش اعتماد مصرف كنندگان شده است.

افروز پورهاشمی