بیم از حصار نیست

نیازهای آموزشی ویژه یاSEN Special Education needs ویژه كودكانی است كه دچار مشكلات آموزشی و ناتوانی در درك و فهم مطلق یا نسبی مسایل آموزشی بوده و نسبت به همسالان خود از توان آموزشی كمتر یا بسیار كمتری برخوردارند

بی شك زمانی كه «آن سولیوان» اولین آموزش ها را بر دستان كوچك «هلن كلر» حك كرد و با زبان دست ها با هلن كوچك سخن گفت، باور داشت كه «هلن» زمانی نه چندان دور نام هر شیئی را، هرچند نامفهوم، بر زبان جاری خواهد كرد و یا زمانی كه «جبار باغچه بان» ، كودكان كر و لال را در كنف حمایت خویش قرار داد، می دانست كه هر كودك معلول نیز مانند دیگر كودكان، حقی برای آموختن و استعدادی به قدر خویشتن دارد...

و «لوییس بریل» باور داشت كه تاول های كاغذ خواهند توانست دنیای تاریك و پر التهاب كودكان نابینا را روشنی بخشد.آن چه در پی می خوانید؛ نگاهی است بر نیازهای آموزشی- پرورشی كودكان معلول در سه بخش:

الف: نیازهای ویژه آموزشی كودكان معلول، ب: گام به گام با كودك معلول ،ج: نیازهای والدین.

الف: نیازهای ویژه آموزشی كودكان معلول

كودكان ناتوان یا كم توان (معلول)، مشكلات خود را با ناتوانی در انجام فعالیت ها، انجام تكالیف مدرسه، برقراری ارتباط با آموزگار، دوستان، والدین و... رفتارهای نابهنجار به ویژه عصبانیت، پرخاشگری، مشكلات روانی- عاطفی و... بروز می دهند. این رفتارها به ویژه اگر كودك ناتوان در مدرسه كودكان عادی تحصیل كند، بیشتر بروز می كند. از این رو كودكان معلول (ذهنی یا جسمی)، به ویژه كودكانی كه دچار ناتوانی یا كم توانی ذهنی هستند، نیازمند شیوه های آموزشی ویژه، انتخاب مدرسه مناسب و... بوده و باید با شیوه اصولی آموزش ببینند.

۱- نیازهای آموزشی ویژه به چه معناست؟

نیازهای آموزشی ویژه یاSEN (Special Education needs) ویژه كودكانی است كه دچار مشكلات آموزشی و ناتوانی در درك و فهم مطلق یا نسبی مسایل آموزشی بوده و نسبت به همسالان خود از توان آموزشی كمتر یا بسیار كمتری برخوردارند.

این كودكان نیازمند حمایت- نه ترحم- راهنمایی و آموزش و پرورش ویژه بوده و برای آموزش و پرورش آنها باید از مربیان و آموزگاران ویژه كودكان معلول كمك گرفت.

براساس نظر روانشناسان مركز مطالعات معلولان ذهنی دانشگاه آكسفورد، اصلی ترین نیازهای آموزشی- پرورشی كودكان معلول عبارت است از:

- نیاز به تحصیل در مدارس ویژه

- انجام برنامه ها و آموزش های خاص در مدرسه

- آموزش مهارت خواندن، نوشتن، درك مفاهیم آموزشی- پرورشی با شیوه های مناسب

- آموزش مهارت برقراری ارتباط با همسالان و پذیرش ارتباط همسالان با خود؛ شامل برقراری ارتباط عاطفی- رفتاری و كلامی با همسالان

- فراگیری مهارت های رفتاری و بروز عكس العمل ها و واكنش های به جا و درست

- آموزش نحوه اداره كردن و نگهداری و مراقبت از خود در برابر حوادث و مشكلات و دفاع از خویشتن در مقابل خطرات

- فراگیری شیوه فهماندن نیازهای شخصی به دیگران به ویژه به والدین، آموزگار و مددكار و...

۲- تفاوت ها، عاملی جهت تفاوت در نیازها

بی شك ناتوانی كودكان معلول به یك میزان و در یك راستا نیست. بنابر این میزان و نحوه فراگیری و نوع آموزش ها نیز متفاوت است.

آموزگار برای سنجش تفاوت ها و نیازهای كودكان در اولین قدم می تواند با بهره گیری از برنامه های آموزشی- پرورشی هماهنگ، توان كودكان را محك بزند تا به تفاوت و نیازهای تك تك آنها پی ببرد. در این مرحله آموزگار باید به بررسی دقیق شیوه های رفتاری، آموزشی، ناتوانی ها و نیازهای هریك از دانش آموزان بپردازد تا به طور كامل و دقیق بر دانش آموزان و نیازهای فردی آنها مسلط شود.

در مرحله دوم؛ آموزگار باید با توجه به نیازهای ویژه هر دانش آموز، فعالیت های آموزشی- پرورشی را انتخاب كرده و با برنامه ریزی دقیق آموزش ها را به مرحله اجرا بگذارد. بهتر است برنامه ها با والدین دانش آموزان نیز هماهنگ شود تا در زمان كمتر و با كارایی بیشتری برنامه ها به نتیجه برسند. این مرحله از آموزش به «آموزش یا برنامه آموزش انفرادی» (Indivi dual Education Plan) معروف است.

در مرحله سوم؛ نیاز است تا پیشرفت فراگیران به ویژه پاسخ ها و تحولات رفتاری- آموزشی هر دانش آموز پس از اجرای برنامه آموزشی «IEP» به دقت بررسی شود تا در صورت مشاهده هرگونه نقص در اجرای برنامه IEP یا نقص در فراگیری دانش آموزان، برنامه های جدیدی به اجرا درآید.آنچه در مراحل مختلف اجرای طرح ها و برنامه ها مؤثر است. تحمل و پشتكار والدین، آموزگار و فراگیران است.

۳- تكمیل نیازها

یكی از مهم ترین نكات در اجرای موفقیت آمیز برنامه های آموزشی- پرورشی كودكان معلول، ارتباط تنگاتنگ والدین با پزشك و روانپزشك كودك در خارج از مدرسه و ارتباط مستمر والدین با آموزگار و مشاوره ویژه كودكان استثنایی در مدرسه است. برای دستیابی به این منظور این نكات را به خاطر بسپاریم:

- كودك ناتوان یا كم توان (معلول) نیازمند كمك ما، اما به شیوه صحیح و منطقی است؛ پس ترحم را كنار بگذاریم.

- كودك معلول می تواند همپای همسالان خود كه در شرایطی مشابه او بوده و پیشرفت كرده اند، آموزش ببیند.

- آموزش های ویژه هر كودك باید به دقت به اجرا گذاشته شود.

- والدین و آموزگار می توانند با همكاری هم به هدف های خود دست یابند.

- باور كنید كه فرزندتان به كمك شما نیاز دارد و با كمك گرفتن از افراد مطلع چون پزشك، روانپزشك، مددكار و... گام های مثبتی را به سوی بهبود فرزندتان برمی دارید.

- كودك ناتوان رفتار والدین، مربیان، اقوام و... را به خوبی درك می كند هر چند به تصور دیگران او ناتوان است از این رو طوری رفتار كنید كه امید را در دلش زنده كنید.

- پیش از هر اقدامی، مشورت با پزشك، روانپزشك، مربی و مددكار فرزندتان را فراموش نكنید.

- والدین نقش مهمی در برقراری ارتباط كودك با خانواده و مدرسه دارند؛ بنابر این همواره همسو با مدرسه و آموزش های مربیان پیش بروید.

ب: گام به گام با كودك معلول

همپا شدن و گام برداشتن با توان كودكان معلول یكی از اصول آموزشی كودكان ناتوان است؛ چرا كه تفاوت عمده آموزش به كودكان ناتوان و كودكان عادی، كند بودن عكس العمل های كودكان ناتوان در مقابل برنامه های آموزشی- پرورشی است. بنابر این انتخاب مدرسه مناسب یكی از عوامل مهم جهت آموزش صحیح كودكان معلول است. آموزگار یكی دیگر از محورهای اصلی آموزش و پرورش بوده و توان و مهارت آموزگار نیاز اصلی وی برای آموزش به كودكان معلول است.

---