مفهوم اقدامات قهری کمتر از جنگ

در حقوق بین الملل عمومی, علاوه بر مفهوم «جنگ», مفاهیم دیگری نیز به رسمیت شناخته شده است که به اقدامات قهری کم تر از جنگ Coereive Meassures short of WAR معروف می باشند

در حقوق بین الملل عمومی، علاوه بر مفهوم «جنگ»، مفاهیم دیگری نیز به رسمیت شناخته شده است که به اقدامات قهری کم تر از جنگ (Coereive Meassures short of WAR) معروف می باشند. این اقدامات شامل عملیاتی است که به نحوی یک جانبه از سوی یک کشور علیه کشور دیگری اتخاذ می گردد که حالتی خصمانه داشته و به دلایل مختلف سیاسی یا تلافی صدمات وارده و از این قبیل به وقوع می پیوندد. باید خاطر نشان نمود این اقدامات بدون اعلام رسمی جنگ انجام می گیرد. در ذیل به برخی از موارد شایع این اقدامات اشاره می گردد:

۱-اقدامات تلافی جویانه؛ اقدامات تلافی جویانه یا مقابله به مثل (Reprisals) توسط کشوری علیه کشور دیگر و با انگیزه تلافی نمودن اعمال غیر قانونی کشور مقابل انجام می پذیرد. در این موارد غرض از انجام چنین اقداماتی، اجرای تعهد بین المللی یا اخذ غرامت طبق اصول حقوق بین الملل است. اقدام تلافی جویانه ممکن است به دو شکل مسلحانه و غیر مسلحانه انجام بپذیرد. اشغال نظامی یک سرزمین در زمان صلح و محاصره دریایی از اقدامات تلافی جویانه مسلحانه محسوب می‌گردد. اما مصادره اموال، مسدود یا بلوکه کردن دارایی‌ها، اخراج بی دلیل اتباع بیگانه، تحریم اقتصادی و تعلیق اجرای قرارداد بین المللی از موارد اقدامات تلافی جویانه غیر مسلحانه قلمداد می گردد. اقدامات تلافی جویانه طبق اصول روابط بین‌الملل و حقوق بین الملل عمومی، عملی غیرقانونی و بدون مجوز می باشد. مبنای غیر قانونی بودن اقدامات تلافی جویانه مسلحانه تعدی از اصل

بین‌المللی «ممنوعیت استفاده از زور غیر قانونی» مصرحه در منشور سازمان ملل متحد می باشد.

۲-اقدامات متقابل مشابه؛ عمل متقابل یا اقدامات متقابل مشابه (Retortion) از نظر حقوق بین الملل، عملی قانونی تلقی می گردد که به تلافی عمل قانونی اما غیر دوستانه کشوری صورت می پذیرد. تحدید آزادی تردد دیپلمات ها، قطع روابط دیپلماتیک، اخراج اتباع بیگانه و تحدید حقوق آنها از جمله اقدامات متقابل مشابه می باشد. باید اذعان داشت که عمل متقابل، فاقد خصیصه نظامی بوده و اغلب عاری از خشونت می باشد. این اعمال بیش تر دارای خصلت اقتصادی یا سیاسی است. منظور از واژه مشابه آن است که اغلب در اقدامات متقابل، هماهنگی و تشابه بین عمل و

عکس‌العمل وجود دارد.

۳-مداخله؛ طبق اصول بین المللی هیچ دولتی حق دخالت در امور دول مستقل را ندارد. چرا که حق حاکمیت و صلاحیت از حقوق انحصاری دولت ها قلمداد می گردد. مفهوم مداخله (INTERVENTION) بیش از آنکه مفهومی حقوقی باشد، واژه ای سیاسی تلقی می گردد. از این رو دارای تعابیر مختلفی نیز می باشد.

اما مداخله را می توان دخالت مستبدانه یک کشور در امور داخلی کشور دیگری معنی نمود که اغلب با تهدید و توسل به زور همراه است و با انگیزه تطمیع دولت و تحمیل شرایط انجام می پذیرد. دکترین حقوق بین الملل در ممنوعیت مطلق هر گونه عمل مداخله‌انگیز تردید دارد و از این رو در مواردی که دخالت بنا به درخواست رسمی دولت قانونی یا جهت کمک به آن دولت در جنگ داخلی صورت بگیرد، را مشروع و قانونی تلقی می نماید.

۴-مداخله بشر دوستانه؛ منظور از مداخله بشر دوستانه ( Humanitarian intervention) دخالتی است که با استفاده از نیروی قهری و با انگیزه جلوگیری از نقض حقوق بشر، اعاده دموکراسی، مقابله با رفتار غیر انسانی و حمایت از افراد در مقابل تهدیدهای جانی صورت می گیرد. برخی دیگر از متفکران، اهداف مداخلات بشر دوستانه را مقابله با ژنوسید یا نسل کشی و جلوگیری از رنج انسان یا نقض شدید حقوق وی تعریف نموده اند.

باید اذعان نمود که اقدامات قهری کم تر از جنگ، مفاهیمی بسیار ظریف و شکننده می باشند، چرا که با تفسیرهای مغرضانه به راحتی می توان از آنها بهره‌برداری های غلط سیاسی نمود.

حجت الله رضویان