از اشتغال تا انزوا

هنوز زمان زیادی نگذشته است همین چند سال پیش بود وقتی بحث داغ جمع های خانوادگی, گفت و گوهای زنانه, سریال های تلویزیون, همه و همه مردانی بودند كه به همسرانشان اجازه كار كردن خارج از منزل را نمی دادند

هنوز زمان زیادی نگذشته است. همین چند سال پیش بود؛ وقتی بحث داغ جمع های خانوادگی، گفت و گوهای زنانه، سریال های تلویزیون، همه و همه مردانی بودند كه به همسرانشان اجازه كار كردن خارج از منزل را نمی دادند!

در این بحث ها به چنین مردانی سرسخت و متعصب می گفتند كه در مقابل خواسته همسرانشان، از آنها می خواستند از این فكر صرفنظر و بیشتر به انجام امور منزل و فرزندان توجه كنند. آنها اعتقاد داشتند به تنهایی می توانند چرخ سنگین زندگی را بچرخانند و تنها نان آور خانه باشند. در همان سالها بود كه تلاش زن ها برای حضور در جامعه آغاز و حق اشتغال شرط ازدواج بسیاری شد. در این حالت پس از ثبت امضاهای متعدد، زمانی كه عاقد می پرسید آیا توضیحاتی وجود دارد؟ می گفتند: بنویسید حق اشتغال ! ... هرچند شاید چنین بحث هایی همچنان به گوش برسد اما شرایط فعلی جامعه با آنچه دیروز وجود داشت بسیار تفاوت كرده است. حالا دیگر نیازی به درخواست از همسر، بحث و جدل، ثبت حقوقی و ... نیست چرا كه امروز اغلب مردان همسری را جست وجو می كنند كه شاغل و همینطور از درآمد بالایی برخوردار باشد! آنها همسرانشان را به كار خارج از منزل ترغیب و برخلاف گذشته از شغل و میزان درآمد شریك زندگی شان با افتخار صحبت می كنند.

...در این میان بسیاری از زنان در پی به دست آوردن حق پایمال شده دیروز، در مسیری پرپیچ و خم گرفتار شده اند كه روز به روز آنها را به فرسایشی روحی و جسمی می كشاند. زمان فعالیت زنان شاغل از صبح- اول وقت اداری- تا ساعت های پایانی شب را شامل می شود چرا كه پس از بازگشت به خانه بلافاصله به انجام امور منزل و فرزندان مشغول می شوند و چنین شرایطی سبب می شود هر روزشان بدون اندك زمانی برای استراحت سپری شود... و در نهایت پس از یك ماه تلاش بی وقفه زمان آن می رسد تا ماحصل زحماتشان را در مخارج سنگین خانواده خرج كنند تا ماه آتی... اما بروز چنین تحول اجتماعی قطعاً با دلایلی همراه بوده است كه طی چند سال گذشته شتاب و پیامد آن در خانواده امروز انعكاس یافته است.

●با هم و تنها

مصطفی اقلیما- مددكار اجتماعی، مشاور و روانشناس- معتقد است: چنین تحولی در جامعه اجتناب ناپذیر است چرا كه وضعیت اقتصادی به همراه تورمی كه روز به روز افزایش می یابد، سبب شده است تا تنها یك نفر به عنوان مرد خانواده، نتواند از پس مخارج زندگی برآید. باید باور كنیم كه شرایط امروز با گذشته بسیار فرق كرده است و حتی با كار كردن همه اعضای خانواده، همچنان مشكلات مالی پابرجا هستند. همین طور دكتر صفا ابراهیمی- دلیل دیگر بروز تحول رخ داده را پیش رفتن جامعه سنتی به سوی مدرن شدن می داند. زنان امروز با تحصیلات عالی و توانایی های متعدد ازدواج می كنند بنابراین چارچوب خانواده و انجام امور متعلق به آن برای به كارگرفتن آنچه آموخته اند كوچك به نظر می آید لذا می خواهند به دنبال استفاده از تحصیلات و توانمندی هایشان در جامعه حضور داشته باشند. ... اما اگر جامعه امروز چنان مدرن شده است تا بتواند حضور زن را بپذیرد و توانمندی هایش را باور داشته باشد، خانواده همچنان همان خانواده سنتی دیروز است. به این ترتیب تداخل سنت و مدرنیزه بار دیگر در جامعه رو به رشد امروز، سبب بروز مشكلاتی می شود كه زنان شاغل با آن درگیرند.

نحوه سپری شدن ساعت های پس از كار مثال بارزی است كه می تواند شرایط فوق را شرح دهد: چنانچه این زمان برای مردها به استراحت، تماشای تلویزیون، مطالعه، ورزش و... سپری می شود در حالیكه زنان شاغل پس از بازگشت به منزل بلافاصله به انجام كارهای منزل مشغول می شوند؛ تهیه غذا، اتو كشیدن لباس ها، نظافت منزل، رسیدگی به تربیت و تحصیل فرزندان و... اقلیما معتقد است: در خانواده امروز، مرد همان مرد سنتی دیروز است كه به رغم تحصیلات عالی به دلیل نحوه تربیت و فرهنگ اعمال شده در جامعه با اعتقادات سنتی ایفای نقش می كند و هنوز یاری رساندن به همسرانشان در انجام امور منزل را نوعی كسر شأن می دانند!

ریشه تاریخی چنین فرهنگی نیز به زمان گذشته باز می گردد، وقتی فعالیت های زن و مرد تفكیك شده و قابل قبول بود؛ مرد نان آور خانه و در اجتماع حضور داشت و زن به انجام امور منزل مشغول بود. اما به هر حال چنین دورانی سپری شده است و امروز زنان بسیاری یافت می شوند كه به دلیل فوت همسر تنها سرپرست خانواده هستند یا به دلایل متفاوت-همسران بیمار، معتاد و...- با محیط خشن كار دست و پنجه نرم می كنند یا زنانی كه همه شرایط سخت و تحصیل شده زندگی را به دوش می كشند تا در كنار همسرشان، آرامش و راحتی فرزندهایشان را فراهم كنند. در این میان تنها گروه محدودی از زنان شاغل هستند كه از كار كردن به پویایی و شادابی نتیجه آن می رسند. این گروه اغلب از قشر مرفه جامعه اند كه تنها به دلایل شخصی، حضور در جامعه، استفاده از توانایی ها و... نه صرفاً به خاطر بعد مادی به كار مشغول هستند.

بازگشت این گروه از زنان به خانه نیز قطعاً بازگشت به خانواده سنتی دیروز است اما اغلب كمك كارگری كه انجام كارهای روزانه به دوش اوست یا وسایل برقی مدرن كه به منظور تسریع پخت و پز تهیه شده اند از جمله عواملی هستند كه به یاری زنان این گروه می آیند و این در حالی است كه هنوز درصدی از زنان شاغل از قشر ضعیف جامعه- از ابتدایی ترین وسایل برقی جهت كمك به انجام كارهای منزل بی بهره اند. به عنوان مثال لباس ها همچنان با دست شستشو می شوند و... از طرفی فرهنگ اعمال شده بر جامعه زنان از همان خانواده سنتی دیروز سبب شده است، استفاده از برخی امكانات رفاهی معانی دیگری برای زن امروز داشته باشد. به عنوان مثال زن شاغل در جامعه فعلی به دلیل نبود وقت كافی مجبور است لباس های اعضای خانواده را مرتباً به خشكشویی بسپارد و یا در تهیه برخی مواد غذایی از جمله سبزی های مورد نیاز آشپزی- كه زن های خانه دار ساعت های بسیاری را صرف تهیه آن می كنند از نمونه های آماده استفاده یا به جای سپردن فرزندهای خردسال به اقوام و دوستان آنها را در مهدكودك ها نگهداری كنند و... اما تداخل سنت و مدرنیزه بار دیگر سبب شده است تا آنچه زن های شاغل به منظور سبك شدن كارهای منزل انجام می دهند به نوعی شانه خالی كردن از وظایف زنانه به حساب آید و این درحالی است كه اغلب به واسطه این امر لقب های اصراف كار، نداشتن مدیریت و... را نیز به دوش می كشند! اقلیما معتقد است: ... اگر كار كردن زن در جامعه مدرن اروپایی به عنوان پدیده ای طبیعی قلمداد می شود و زن همدوش مرد در سپری كردن زندگی تلاش می كند، قالب خانواده با آنچه در جامعه كنونی ما وجود دارد بسیار متفاوت است.

انجام كارهای منزل اغلب طی ساعت های محدود به یك كارگر سپرده می شود و نگهداری فرزندان نیز به عهده پرستارهای خانگی است. از طرفی پخت و پز به گونه ای كه در خانواده های ما در جریان است وجود ندارد. صبحانه ای مختصر صرف می شود. نهار در محل كار توزیع و شام نیز از غذاهای آماده بیرون استفاده می شود. اغلب داشتن یك دستگاه مایكرو ویو برای گرم كردن غذا كافیست و همین طور تجهیزاتی مانند آنچه ما در آشپزخانه هایمان نگهداری می كنیم، وجود ندارد... اما چنین شرایطی در خانواده ای اروپایی در حالی حاكم است كه درآمد حاصله و كنار آمدن از مخارج مربوط به كارگر، پرستار كودك و... - حتی برای خانواده ای از قشر متوسط و ضعیف همخوانی دارد. در حالیكه اگر زنی شاغل از طبقه متوسط در صدد باشد تا از امكانات فوق جهت راحتی امور منزل استفاده كند آنچه در نهایت از حقوق دریافتی باقی می ماند تنها خرج های حاصله است كه با درآمد ماهانه برابری یا حتی نسبت به آن برتری دارد.

شیرین نجوان

---