نگاهی به رنگرزی طبیعی از آغاز تاكنون

نقاشی رنگی بر روی دیوارها,۹ تا ۱۵ هزار سال قبل از میلاد در اسپانیا مشاهده شده است این نقاشی ها به وسیله رنگدانه های غیرآلی انجام شده و توانسته اند برای مدت بسیار طولانی دوام آورند

نقاشی رنگی بر روی دیوارها،۹ تا ۱۵ هزار سال قبل از میلاد در اسپانیا مشاهده شده است. این نقاشی‌ها به وسیله رنگدانه‌های غیرآلی انجام شده و توانسته‌اند برای مدت بسیار طولانی دوام آورند. لباس‌ها رنگی در همه فرهنگ‌های گذشته تولید شده، ولی به دلیل كمی پایداری رنگ آنها. نمونه‌های بسیار قدیمی كالاهای نساجی رنگرزی شده كمیاب است. فرش پازیریك یكی از نمونه‌های بافته شده قدیمی متعلق دستباف با رنگ‌های طبیعی شناخته شده است. كالاهای نساجی رنگرزی شده در مصر به ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد و در هند به ۲ هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد. به هر حال رنگرزی فرآیند ساده ولی مهمی است كه الیاف خود رنگ را به الیاف رنگی زیبا تبدیل می‌كند. با توجه به نوع آب و هوا، انواع گیاهان جهت تولید رنگ‌های متنوع در رنگرزی استفاده می‌شوند، به علاوه از پس مانده‌های گیاهی نیز به عنوان منبع مهم و منشأ طبیعی استفاده می‌شود كه مورد دوم در اغلب منابع و مقالات علمی مورد غفلت واقع شده است. تا پایان قرن نوزدهم میلادی رنگزاهای طبیعی منبع اصلی رنگ برای رنگرزی كالاهای نساجی بوده‌اند. توسعه رنگزاهای مصنوعی در شروع قرن بیستم. سبب دسترسی به كیفیت و تنوع بیشتر و تكنیك قابل تكرار در كاربرد شد. در نتیجه هزینه رنگرزی به مقدار قابل ملاحظه‌ای كاهش یافت.

اهمیت رنگرزاهای مصنوعی، تداوم توسعه در رنگرزی طبیعی به منظور رفع نیازهای رنگرزی مدرن را تحت الشعاع قرار داد. در نتیجه برای استفاده از رنگزاهای طبیعی در رنگرزی مدرن، نیاز به استفاده از تكنیك‌هایی خاصی است كه متاسفانه در این زمینه مطالعات و اختراعات لازم انجام نشده است. در دهه گذشته برخی تحقیقات در زمینه احتمال به كارگیری رنگزاهای طبیعی در فرآیند رنگرزی كالای نساجی، به وسیله برخی گروه‌های تحقیقاتی انجام شده است كه به برخی از آنها اشاره می‌شود: در ایران مرحوم دكتر مشفق، در شیراز تحقیقات جامعی را در این زمینه انجام داده‌اند كه متاسفانه بسیاری از نتایج آنها منتشر نشده است. بخش مواد اولیه و رنگرزی مركز تحقیقات فرش دستباف با تعریف عناوین تحقیقاتی، پروژه تحقیقاتی در این زمینه را در دانشگاه‌های مختلف ایران شروع كرده است كه نتایج آنها به زودی منتشر خواهد شد. به علاوه در اولین سمینار ملی تحقیقات فرش دستباف نیز مقالات متعددی در این زمینه ارائه شده است كه از جمله می‌توان به ارائه چند مقاله توسط دكتر منتظر و همكارانشان اشاره كرد. در هند بر روی رنگرزی پنبه و پشم با رنگزاهای طبیعی مطالعاتی صورت گرفته است. در ژاپن جهت رنگرزی ابریشم پناه و كشمیر یا رنگزاهای طبیعی به وسیله دندانه آهن و آلوم تحقیقاتی صورت گرفته است و در كشورهای دیگر مثل آلمان، اتریش و اسكاتلند نیز تحقیقاتی انجام شده است. به طور كلی این محققان نتایج خوبی در زمینه عمق رنگی شید و خواص ثباتی ارائه كرده اند. به هر حال فرآیند رنگرزی اغلب در دو مرحله صورت می‌گیرد كه در یك مرحله دندانه و در مرحله بعد رنگرزی انجام می‌شود. یكی از محققان به نام «بروخنر» در نتیجه گیری نهایی مطالعات خود اشاره می‌كند كه خواص ثباتی رنگزاهای طبیعی رضایت بخش نبوده و باید در این زمینه تحقیقات لازم انجام پذیرد. به هر حال در استفاده از رنگزاها، تكنیك‌های متفاوتی برای دندانه دادن و عملیات نهایی جهت بهبود خواص ثباتی رنگ به كار گرفته می‌شود. مزیت‌های مورد انتظار از كاربرد آتی رنگزاهای طبیعی در موقعیت كنونی، سبب بحث های جنجالی و متناقض در میان اندیشمندان شده است. در حالی كه برخی از اندیشمندان بر مشكلات رنگزاهای طبیعی در رنگرزی‌های مدرن مزایای مورد انتظار تكنولوژی‌ها بر پایه منابع تجدید پذیر متمركز شده اند. معرفی رنگزاهای طبیعی به فرآیند رنگرزی مدرن می‌تواند به عنوان مرحله‌ای از توسعه مداوم فرآیند رنگرزی در نساجی به حساب آید.

با توجه به ابعاد مختلف رنگزاهای طبیعی، باید در این زمینه مطالعاتی وسیع شروع شود و تداوم یابد، تا به روزی برسیم كه در رنگرزی بیشتر از رنگزاهای طبیعی استفاده كنیم.