بازی, مسیری در رشد اجتماعی کودکان

برای هر خانواده رشد اجتماعی فرزندشان بسیار با اهمیت بوده و اکثرا دوست دارند کودکانشان از همان سنین ابتدایی زندگی با اطرافیان, دوستان و رابطه ای شایسته برقرار کنند, سلا م کنند, در جواب احوال پرسی دیگران درست جواب دهند و در کل برخوردری مناسب داشته باشند و به قول خانواده ها اجتماعی باشند

برای هر خانواده رشد اجتماعی فرزندشان بسیار با اهمیت بوده و اکثرا دوست دارند کودکانشان از همان سنین ابتدایی زندگی با اطرافیان، دوستان و... رابطه ای شایسته برقرار کنند، سلا م کنند، در جواب احوال پرسی دیگران درست جواب دهند و در کل برخوردری مناسب داشته باشند و به قول خانواده ها اجتماعی باشند. کودکان بیشتر وقت خود را صرف بازی می کنند، چه نکوست والدین با آگاهی بیشتر بتوانند بازی آنها را غیرمستقیم هدایت کنند و مفاهیم اجتماعی را به آ نها آموزش دهند.

چون دوران پیش دبستانی دوران کوتاهی است و در شکل دادن به شخصیت کودک نقش به سزایی دارد مورد اهمیت است، کودک راه و رسم زندگی اجتماعی خود را بیشتر در این دوران کسب می کند و در این مرحله است که کودک کیفیت سازگاری با شرایط را فرامی گیرد. توانایی های کودک برای حل کردن مسایل محیطی و ایجاد ارتباط اجتماعی به تدریج شکوفا می شود، کودک با فراگیری زبان و رشد تفکر و به دست آوردن تجربه های عاطفی و روانی توانایی سازگاری با محیط را پیدا می کند و تعادل روانی می یابد و در عین حال قادر می شود تا برخوردهای اجتماعی لا زم را برای زندگی درخانواده و با دیگران یاد بگیرد و شخصیت اجتماعی خود را بسازد. بهترین شکل فعالیت کودک در سنین پیش دبستانی بازی است.

بازی عامل مهمی در پرورش عقلی کودک و عمده ترین نوع فعالیت وی و مناسب ترین روش برای بروز و رشد خلا قیت او به شمار می رود، بازی در کودک تحول ایجاد می کند و اشتیاق فزاینده کودکان به یادگیری و فراگیری را پربارتر می کند. خلا قیت کودکان با انتخاب وسایل بازی آشکار می گردد و در هنگام بازی کودک از راه دستکاری اشیا و تماس با آنها حقایق را شخصا کشف کرده و از این راه تجربه می اندوزد. بازی به کودکان کمک می کند تا به مفاهیم مسافت، اندازه، وزن، حجم و فضا از طریق تجربه و آزمایش پی ببرد. از طریق بازیهای آموزشی تفکر تحلیلی کودکان پرورش یافته و روح ابداع و ابتکار در آنها به وجود میآید. به عقیده منجرسکایا همه ابعاد شخصیت کودک در بازی رشد می یابد و بازی راه را برای مراوده و دوستی در کودکان همسال می گشاید. وجود هدفی واحد در بازی و کوشش همگان برای دستیابی به این هدف، همبازیها را به یکدیگر نزدیک و متحد می سازد و در این هنگام دیگران را بهتر می شناسد و از خود نیز شناخت بهتری به دست می آورد.

دانشمندان تعلیم و تربیت بازی را وسیله مهمی برای رشد فکری و تربیت کودک می دانند. بازی است که کودک را برای زندگی آینده آماده می کند و بازی به کودک کمک می کند تا مهارتهای اجتماعی را کسب کند و شخصیت خود را پرورش دهد. لذا مربیان و والدین باید بازی را جزو ضروریات زندگی کودک بدانند و از آن برای آموزش و پرورش و کاهش ناراحتی های او استفاده کنند. درک مفهوم بازی و ارایه تعریفی منسجم از آن بسیار مشکل است. بازی در کل منجر به شناخت و رشد در کودک می شود که رشد مجموعه ای از تحولا ت و تغییرات جسمانی و روانی در فرد است. حال با شناخت اجمالی بر رشد اجتماعی را مورد کنکاش قرار می دهیم. از نظر جرج مولی رشد اجتماعی فرآیندی مداوم است. در اثر رشد اجتماعی فرد کفایت اجتماعی به دست میآورد وی رشد اجتماعی را به دو دوره تقسیم کرده است

الف) اجتماعی شدن که در این روند جامعه تلا ش می کند دستورات، قواعد و ارزشها را به کودک آموزش و تفهیم کند.

ب) فردیت داشتن که در این روند کودک با حفظ فردیت کارهایی را انجام می دهد که مورد پذیرش گروه قرار گیرد.

یکی از فواید بازی ارزش اجتماعی آن است کودک در ماه های اول تولد به شخصیت خود پی می برد و این شناخت را درخلا ل حرکات وی می توان دید، تربیت و آموزش صحیح می تواند در میزان این شناسایی موثر واقع شود و یکی از بهترین وسایل برای رسیدن به این مهم بازی است. کودک در خلا ل بازی به کشف محیط خود می پردازد و از طریق بازی نخستین گامها را برای اجتماعی شدن برمی دارد. کودکان در همه سنین نیازمند فرصتهایی هستند که با کودکان دیگر در هم آمیزند. بازیهای اجتماعی وسیله ای است که کودک را متوجه دیگران می کند او یاد می گیرد که چگونه دیگران را در هنگام بازی در وسایل و فعالیت خود سهیم کند و بدین ترتیب حس همکاری و تعاون و احترام به دیگران درونی رشد می کند.

گروس نقش اجتماعی بازی را مورد توجه قرار می دهد بازی نوعی آمادگی کودک برای فعالیت هایی است که باید در آینده به عهده گیرد و البته خود از این آمادگی چندان آگاه نیست. گروس بازی را عاملی برای تنازع بقا می داند چرا که انسان مهارت هایی را که در بزرگسالی به آنها نیاز دارد از طریق بازی کسب کرده و تکامل می دهد. اهمیت بازی در رشد اجتماعی کودکان بی نهایت برجسته و پراهمیت است و در پاسخ این که چگونه می توان کودکان را برای زندگی آینده آماده و تربیت کرد می توان مساله الگوپذیری را بیان کرد و می توان با انجام بازی هایی که در آن امکان انجام بازی نقش آینده طفل در جامعه فراهم می شود به سازگاری طفل با جامعه آینده کمک کرد کودک می تواند از طریق بازی با حقایق زندگی آشنا شده و با مشاهده و مقایسه، راه خود را مشخص و انتخاب کند. از سوی دیگر او با شرکت در بازی زمینه همکاری و پیوستگی با جامعه را آموخته و از حالت فردیت در می آید. او در حین بازی می آموزد که هر کاری را تا آنجا که لا زم است تکرار کند تا به پیروزی دست یابد و این موجب تقویت اراده و اعتماد به نفس کودک می شود. کودک در بازی با سایر کودکان یاد می گیرد که چطور با بیگانه ها ارتباط اجتماعی برقرار کند و چطور مشکلا تی که در این رابطه وجود دارد حل کند. وی از طریق بازی های دسته جمعی و مبتنی بر همکاری حتی با بزرگسالا ن داد و ستد را یاد می گیرد.

کودکان در بازی دیگران را بهتر می شناسند و از خود نیز شناخت بهتری به دست می آورند. بازی عواطف واحساسات کودک را بیدار ساخته و او را به سوی زندگی اجتماعی و قبول مسوولیت ها راهنمایی می کند. کودک در هنگام بازی تمام توانایی های خود را به کار می گیرد و با انطباق این توانایی ها با محیطی که در آن زندگی می کند، موقعیت خود را در می یابد. کودک از طریق بازی کردن احساسات خود را بیان می کند و از این طریق ترس ها و نگرانی های خود را ابراز می دارد و در بسیاری موارد مسائل خود را حل می کند. توجه و تدقیق در انواع بازی های جمعی نشان می دهد که کیفیت این بازی ها غالبا از روابط جامعه و نظام اجتماعی خاصی است که در آن شکل گرفته است. کودکانی که به علل مختلف از داشتن همبازی محرومند یا فقط اوقات محدودی را می توانند همبازی داشته باشند غالبا مبتلا به نارسایی های شخصیتی و رشد فکری و جسمانی نامناسب می گردند. در واقع می توان گفت خانواده در درجه اول و همبازی در درجه دوم سازنده عوامل اثرگذار محیط شکل گیری شخصیت کودک هستند و در نهایت خانواده است که با مدیریت صحیح و نامحسوس مسیر بازی کودک می تواند او را به اوج کمال رسانند و کلیه آموزش های لا زم در مسیر اجتماعی شدن کودک را به او آموزش دهند. هر خانواده و هر آموزشگاهی بدون هیچ بهانه ای می توانند از این مهم در امر آموزش استفاده کنند چرا که احتیاج به تجهیزات و امکانات پیشرفته ای ندارد.

نویسنده : نجمه مصطفایی

کارشناس علوم تربیتی و روان شناسی کودک