خواب برای چیست؟

بنابر یک مکتب فکری، کارکرد خواب تثبیت حافظه است. با این حال دو ایتالیایی اگرچه هرگز نمی‌خوابند، اما هیچ مشکلی هم با حافظه‌شان ندارند. یک مرد و یک زن، هر دو در پنجاه‌و چند سالگی، …

بنابر یک مکتب فکری، کارکرد خواب تثبیت حافظه است. با این حال دو ایتالیایی اگرچه هرگز نمی‌خوابند، اما هیچ مشکلی هم با حافظه‌شان ندارند. یک مرد و یک زن، هر دو در پنجاه‌و چند سالگی، در مراحل نخست یک بیماری تخریب‌کننده دستگاه اعصاب به نام آتروفی چندسیستمی (MSA) هستند. مورد آنها پرسش‌هایی درباره هدف خواب مطرح کرده است. افراد سالم در هر زمان در یکی از سه وضعیت هشیاری قرار دارند:

۱) بیداری،

۲) خواب با حرکات سریع چشم (REM)

۳) خواب غیر REM.

اما در بیماران ایتالیایی هر سه اینها با هم مخلوط می‌شوند. روبرتو وترونیو از دانشگاه بولونیا و همکارانش ابتدا این دو نفر را مبتلا به اختلال رفتاری ‌REM تشخیص دادند که در آن فلج یا خشک‌زدگی (cataplexy) که در شرایط عادی مانع از آن می‌شود که افراد خوابیده در رویاهای‌شان نقشی بازی کنند یا با عملی احساسات‌شان را بیان کنند، وجود ندارد. این وضعیت می‌تواند باعث شود که افراد در خواب REM به خود بپیچند و ناله کنند و گاهی دست و پا بیندازند و به هم‌تختی‌شان آسیب بزنند. اما این بیماران خیلی زود از این مرحله گذشتند و به گزارش ژورنال «پزشکی خواب» وارد وضعیت عجیب‌تری شدند.

یکی از اصلی‌ترین راه‌های سنجش خواب، پایش فعالیت امواج مغزی است که با گذاشتن الکترودهایی روی جمجمه در تکنیکی معروف به الکتروآنسفالوگرافی (EEG) می‌توان آن را انجام داد. خواب غیر REM خودش به چهار مرحله تقسیم می‌شود که صرفا بر اساس الگوهای EEG تعریف می‌شوند؛ دوتای نخست سرجمع خواب سبک نامیده می‌شوند و دوتای آخر خواب عمیق یا موج کند. هنگامی که به نظر می‌رسد بیماران ایتالیایی خوابیده‌اند، EEGهایشان نشان می‌دهد که مغزشان در خواب REM و خواب غیر‍ REM یا همزمان بیدار است یا به سرعت میان این سه جابه‌جا می‌شود. با این حال موقعی که زیر رگبار آزمون‌های عصب‌روان شناختی قرار می‌گیرند، به هیچ وجه ضعف فکری در آنها دیده نمی‌شود. به نظر مارک ماهووالد (M.Mahowald) از دانشکده پزشکی دانشگاه مینه‌سوتا که با همکاری گروهش برای نخستین‌بار در سال ۱۹۸۶ اختلال رفتاری REM را توصیف کرد، تثبیت حافظه‌ هنوز هم در مغز این دو بیمار ایتالیایی اتفاق می‌افتد و به همین دلیل است که دچار نقص شناختی یا جنون نمی‌شوند. او می‌گوید آنچه که باید در پرتو مورد آنها بازنگری شود، تعریف خواب است. دکتر ماهووالد گمان می‌کند که خواب می‌تواند در نبود نشانگرهایی که هم‌اکنون آن را تعریف می‌کند اتفاق افتد که این یعنی آن نشانگرها کافی نیستند. علاوه بر این مورد بیماران ایتالیایی این ایده که در سال‌های اخیر خیلی مورد توجه قرار گرفته را تایید می‌کند که بیداری و خواب غیر قابل جمع نیستند. به عبارت دیگر، مغز انسان همزمان می‌تواند هم خواب و هم بیدار باشد.

شواهد این واقعیت شکل فهرستی روبه‌رشد از بیماری‌هایی را به خود می‌گیرد که در آنها به نظر می‌رسد بیداری، خواب REM و خواب غیر REM‌ با هم مخطوط می‌شوند. یکی از مثال‌ها حمله خواب (narcolepsy) است که در آن رویدادهایی با بار عاطفی موجب خشک‌زدگی ناگهانی می‌شود. وقتی عنصر رویابینی از REM سر زده وارد بیداری می‌شود که می‌تواند ناشی از کمبود خواب باشد، نتیجه آن بیدار خوابی یا توهم است از آنجا که چنین رویاهایی می‌توانند فوق‌العاده باورپذیر باشند دکتر ماهووالد معتقد است شاید علت بعضی گزارش‌های ربوده شدن توسط موجودات فضایی همین باشد اما تبیین امکانپذیر دیگری نیز برای این معمای ایتالیایی وجود دارد: اینکه برای حافظه، خواب اصلا لازم نیست جری سیگل (j.siegel) از دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس عادات خواب بسیاری از جانوران را بررسی کرده و فکر می‌کند تبیین درست به احتمال زیاد همین است. اینها همه به پژوهشگران اطلاعات جدیدی می‌دهد که می‌تواند شب‌ها آنها را بیدار نگه دارد.

Economist, sep.۱۸, ۲۰۰۸

ترجمه: کاوه فیض‌اللهی