فرزندان را از کودکی با کتاب آشنا کنید

همه ما می دانیم سرانه کتابخوانی در کشور بسیار پایین است و همه ما می دانیم که ادامه این روند به نفع کشور نیست

همه ما می دانیم سرانه کتابخوانی در کشور بسیار پایین است و همه ما می دانیم که ادامه این روند به نفع کشور نیست. کشوری که در مرحله پیشرفت و توسعه قرار گرفته و طی برنامه های گسترده و مدونی قصد رسیدن به قله های توسعه را در میان کشورهای منطقه و جهان دارد نمی تواند به امر کتاب و کتابخوانی بی توجه بماند. زیرا اگر قرار است ایران به دست جوانان و نیروی انسانی کارآمد ساخته شود باید نسل هایی را تربیت کند که در امر توسعه و پژوهش پیشتاز باشند. آیا می توان توسعه و پیشرفت را بدون کتاب و کتابخوانی، پژوهش و مطالعه و آزمون و خطا تصور کرد؟ بدیهی است هر قدم هرچند اندک در این باره در کشور برداشته شود گام بزرگی در راه توسعه کشور به جلو رفته ایم.

با وجود تلاش مسئولان برای تقویت کتابخانه های مدارس، کتابخانه های عمومی و ترویج فرهنگ کتابخوانی ازجمله از طریق ارائه کتاب در وسایل نقلیه عمومی در کشور به نظر می رسد هنوز راه زیادی تا رسیدن به حد مطلوب داریم. چنان که دکتر کامران فانی محقق و نویسنده در گفت وگو با ایلنا درباره وضعیت کتابخوانی در کشور می گوید: با وجود این که ۸۰ درصد مردم تحصیلکرده و باسواد هستند اما تا به امروز اکثریت غالب به فعلیت در امر کتابخوانی نرسیده اند. بدیهی است که در حوزه کتابخوانی مقوله های متعددی ازجمله نشر، توزیع، فروش و خوانش کتاب مطرح هستند اما شواهد نشان می دهد ما در تمامی این زمینه ها به طرز مایوس کننده ای در مضیقه هستیم.

برای ریشه یابی این بحث با دکتر علیرضا شریفی عضو پژوهشگاه تعلیم و تربیت تماس گرفتیم.وی در این باره به خراسان می گوید: لازم است ابتدا از یکی از مشخصات فرهنگ ایرانی آغاز کنیم و آن این که فرهنگ ایرانی، فرهنگ شفاهی است. یعنی این که مردم عادت دارند از طریق شفاهی اطلاعات و اخبار را به هم برسانند و فرهنگ مکتوب دیرتر به میان مردم می رود. مردم از دیرباز عادت داشته اند که در دیدار و گفت وگو به هم اطلاع رسانی کنند و این فرهنگ نسل به نسل منتقل شده است. طبیعی است که هر کودکی از خانواده، محیط اجتماعی و مدرسه آموزه هایی را با خود به دوران بزرگسالی می آورد. نمی توان از کسی که نه در محیط خانواده، نه در مدرسه و نه در دانشگاه و در نهایت در جامعه با کتاب آشنا نبوده توقع داشت به طور ناگهانی به کتاب علاقه مند شود.به گفته فانی نیز عادت کتابخوانی تنها در سنین کودکی و نوجوانی اتفاق می افتد و خانواده نقش مهمی در این زمینه دارد. خانواده باید الگوی مناسبی از این جهت در اختیار کودک قرار دهد تا عادت به کتابخوانی در کودک ایجاد شود. اما ما می بینیم که متاسفانه در خانواده ها تاثیر تلویزیون، اینترنت و ماهواره بسیار بیشتر از کتاب است.

به طور کلی فرهنگ بصری در خانواده های ایرانی تاثیرگذارتر است و بچه ها از کودکی می بینند که والدینشان بیشتر پای تلویزیون هستند تا مشغول خواندن کتاب.به عبارتی فرهنگ مطالعه در خانواده های ما نهادینه نشده است و بنابراین نباید از کودکان به تنهایی توقع داشت به کتاب علاقه مند شوند. از سوی دیگر نهاد آموزش و پرورش که نقش مهمی در گرایش کودکان به کتاب دارد با کتاب های درسی یکپارچه و فشاری که به دانش آموز برای خواندن دروس و سپس گرفتن نمره قبولی در امتحانات می گیرد او را از مطالعه و کتاب خوانی فراری می دهد. دکتر شریفی ادامه می دهد همه ما تصویر بچه های بازیگوشی را که پس از امتحانات به کتابشان مانند یک توپ فرضی ضربه می زنند در ذهن داریم. این در واقع اوج دوری و دلزدگی کودکان ما از هرچه کتاب و مطالعه است. زیرا در واقع آن ها لذت مطالعه را هرگز نچشیده اند و بنابراین با خاتمه امتحانات از این که بار سنگین کتاب های درسی از روی دوششان برداشته شده، احساس شوق و شعف می کنند.

هم چنین به گفته فانی معلمان در آموزش و پرورش به غیر از کتاب های درسی به کتاب های دیگر توجهی ندارند و این که دانش آموز علاوه بر مطالعه دروس خود به خواندن کتاب های دیگر نیز بپردازد، برای آنان هیچ اهمیتی ندارد.در صورتی که کودکان به اقتضای سنشان همواره درگیر سوالات بزرگ و مهم هستند و در شرایطی که کتاب های درسی نمی تواند پاسخ گوی سوالات آنان باشد باید به خواندن کتاب های غیردرسی تشویق شوند. چنان که امروزه در کشورهای اروپایی ملاک های دیگری غیر از امتحان دادن دروس مربوطه وجود دارد که بخش عمده ای از آن مختص انجام تحقیق و مطالعه کتاب های غیردرسی است. باید یاد بگیریم که به کودکان خود بیاموزیم که هیچ سوالی را بی پاسخ نگذارند و برای رسیدن به آن تلاش کنند.اما کودکی که در مدرسه تشویق به مطالعه کتاب های غیردرسی نمی شود و در خانواده نیز پدر و مادر را فقط پای تلویزیون و ماهواره می بیند، چطور می تواند به مطالعه علاقه مند شود. به عقیده دکتر شریفی باید مطالعه کتاب و فرهنگ کتابخوانی تبدیل به یک ارزش شود تا امیدوار باشیم که در آینده نسل کتابخوانی داشته باشیم.

به هر حال باید از جایی شروع کرد و قطعا راهکارهایی برای تشویق به کتابخوانی وجود دارد که هزینه و وقت چندانی نمی گیرد اما می توان با کمک آن ها کودکان را به کتاب علاقه مند کرد. بعضی از این راهکارها که در سایت ریدرز دایجست آمده را با شما مرور می کنیم:

▪ اولین کلید مطالعه، واژه است. آگاهانه به هنگام صحبت با کودک از واژه های جدید استفاده کنید. در هر شرایطی با او حرف بزنید تا دامنه لغتش بالا رود.

▪ هر روز وقت مشخصی را به کتاب خواندن اختصاص دهید. یک جای آرام که بتوانید تمرکز کنید. کودک به سرعت لذت تمرکز روی کتاب در محیط آرام را درخواهد یافت.

▪ علایق او را شناسایی کنید مثلا اگر به دنیای حشرات علاقه مند است کتابی در این باره خریداری کنید و با هم مطالعه کنید.

▪ داستان ها را به وقایع روزمره متصل کنید. مثلا اگر داستان یک سگ را برای او می خوانید، درباره سگی که هفته پیش با هم او را دیده اید حرف بزنید و سعی کنید قوه تخیل کودک را با سوالاتی به کار بیندازید.

▪ در گوشه و کنار منزل کتاب و مجله قرار دهید طوری که در دید شما و کودک قرار بگیرد. او باید شما را در حال مطالعه ببیند تا علاقه مند شود.

▪ به طور مرتب با هم به کتابخانه عمومی محله تان بروید و در بخش کتاب کودکان به دنبال کتاب های جدید باشید.

▪ فرزندتان را تشویق کنید که کتاب خواهر یا برادر بزرگ ترش را بخواند. بچه ها معمولا از ارائه اطلاعات عمومی بالاتر از سن خود به بزرگ ترها احساس غرور می کنند.

▪ بازی هایی که مرتبط با کلمات و واژه ها هستند را ترتیب دهید. بازی هایی که نیاز به خواندن متن دارند و سرگرم کننده هستند.

▪ در اوقات فراغت با فرزندتان درباره کتاب هایی که خوانده اید صحبت کنید و او را تشویق کنید تا همین کار را بکند و تجربه خود را از خواندن کتاب با دیگران در میان بگذارد.

▪ برای فرزندتان کتاب را با صدای بلند بخوانید. لذت شنیدن قصه گاه برای کودکان جذاب تر از خواندن آن به تنهایی است. شاید به این ترتیب برای خواندن کتاب بیشتر تشویق شود.

▪ فرزندتان را تشویق کنید که بخش های جذاب کتاب یا یک قصه کوتاه یا یک لطیفه را با صدای بلند برای شما بخواند.

▪ از دادن کتاب به عنوان هدیه غافل نشوید و آن را تبدیل به یکی از جذاب ترین هدیه های او کنید. هرگز او را برای تمام کردن کتاب تحت فشار نگذارید، از او بخواهید علامت گذاری کند و کتاب دیگری را برای خواندن انتخاب کند.

▪ بعضی از بچه ها کتاب خواندن را یک امر جدی تلقی می کنند. با خریدن کتاب های متنوع، تصویری و سرگرم کننده آن ها را به خواندن تشویق کنید.

▪ تجربه های مثبت کودک در کتابخوانی را غنیمت بدانید. مثلا اگر کتابی درباره یک حیوان خواند او را به جایی ببرید تا از نزدیک آن حیوان را ببیند.

▪ تماشای تلویزیون را برای او محدود کنید اما هرگز آن را جایزه یا پاداش قرار ندهید.

▪ فقط کتاب کافی نیست. او می تواند منوی غذا در رستوران، علامت های راهنمایی، برچسب های مواد غذایی و روی جلد آلبوم ها را بخواند. سپس او را تشویق کنید و از هزاران فرصتی که برای خواندن او فراهم است، استفاده کنید.