توسعه پایدار الگوی شهر آینده

توسعه پایدار توسعه‌ای همه‌جانبه نظام‌مند، درون‌زا، آینده‌نگر که منافع هیچ بخشی از سیستم را به هزینه‌های سایر بخش‌ها، منافع امروز را به هزینه گذشتگان (فرهنگ و تاریخ) و آیندگان …

توسعه پایدار توسعه‌ای همه‌جانبه نظام‌مند، درون‌زا، آینده‌نگر که منافع هیچ بخشی از سیستم را به هزینه‌های سایر بخش‌ها، منافع امروز را به هزینه گذشتگان (فرهنگ و تاریخ) و آیندگان و منافع انسان را به هزینه سایر زیستمندان به پیش نمی‌برد.

وضعیت تهران در حال حاضر به‌شدت ناپایدار است و دلایل آن به شرح زیر است: توسعه بدون اعتنا به فرهنگ، اقلیم و منافع درازمدت شهروندان و نداشتن یک طرح هدفمند همه‌جانبه مورد اتفاق دولت و نظام مدیریت شهری از آن جمله است. از سویی شهروندان در اداره امور آن مداخله چندانی ندارند و مقیاس شهر تهران تا سرحد غیرقابل اداره کردن بزرگ است. برای تامین منابع و دفع ضایعاتش شدیدا به سوخت‌های فسیلی و محیط اطرافش وابسته است.

به لحاظ الگوی مصرف شدیدا مسرف و ناکارآمد است و تخصیص منابع در آن به گونه‌ای است که هم نسبت به کشور و هم نسبت به اکثریت شهروندان خود تبعیض روا می‌دارد. وضعیت تهران فرایندهای طبیعی پایدارکننده را مختل ساخته و بالاخره سازمان‌ها، قوانین و مقررات، شیوه‌های تخصیص منابع و کاربری‌های زمین و آموزه‌های فرهنگی و اجتماعی‌اش، جملگی ناپایداری را ترویج و علیه پایداری عمل می‌کند.

شهر تهران به‌علت بزرگی و جمعیت بیش از حد آن، امکان ساختن شهری پایدار در چشم‌انداز زمانی معقول را بسیار غیرممکن می‌سازد اما از یک سو ادامه روند کنونی غیرممکن شده و از سوی دیگر پیشرفت در جهت پایداری، به هر اندازه، می‌تواند معایب مذکور را کاهش داده و از احتمال بروز فجایع طبیعی، انسانی و اجتماعی بکاهد. شرط پیشرفت در این راه به‌کارگیری اصول پذیرفته‌شده پایداری در برنامه‌ریزی، سازماندهی و اداره شهر است. این اصول بر ۲ محور اصلی استوار است:

مراقبت از دستاوردهای طبیعت و فرهنگ و مشارکت شهروندان در کلیه امور. گر چه توسعه تهران تا حدود زیادی در ارتباط با توسعه کشور معنی پیدا کرده، این ۲ با یکدیگر تعامل بسیار دارند و همه اقدامات لازم برای حرکت به سمت پایداری در اختیار شهر نیست اما مدیریت شهر می‌تواند با تصحیح دیدگاه‌ها، سیاست‌ها و اقدامات خود در این مسیر گام بردارد، به همین دلیل با توجه به اصول توسعه پایدار راهبردهای زیر پیشنهاد می‌شود:

۱) حرکت در جهت ایجاد یک مدیریت واحد،جامع و مردم‌سالار

۲) نظام تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی را از بوروکراتیک سلسله مراتبی، برون‌زا و تحمیلی به مشارکتی؛ و از پایین‌ترین واحدهای شهر یعنی محلات به سمت بالا تغییر جهت پیدا کند و باید مردم به‌عنوان ذی‌صلاح‌ترین مرجع تصمیم‌گیری شناخته شوند.

۳) در هر اقدام عمرانی، اجتماعی، ‌فرهنگی و غیره پایداری مهم‌ترین موضوع مطرح به حساب می‌آید و چنانچه آن اقدام از آزمون پایداری موفق بیرون نمی‌آید به آن مبادرت نورزیم.

۴) سه اصل پایداری در همه امور رعایت شود :

مصرف‌کننده همه هزینه‌های مصرف و خدمات را بپردازد.

آلوده‌کننده همه هزینه‌های آلودگی را بپردازد. ▪ اصل احتیاط به این معنی که در بهره‌گیری از هر توان طبیعی بر استفاده از نیمی از آن برنامه‌ریزی کنیم.

۵) توسعه شهر را باید در جهت یک چشم‌انداز ترسیم شده پیش ببریم. این چشم‌انداز باید به دور از هرگونه جاه‌طلبی بی‌بهره از پشتوانه علمی و فرهنگی تنظیم شده و با هدف تامین رفاه واقعی شهروندان ترسیم شود و در شکل‌گیری آن بر امکانات و محدودیت‌های فرهنگ، بستر، اقلیم و منافع درازمدت آینده و نقشی که برای چنین شهری در مجموعه کشور در نظر گرفته شده تاکید شود.

۶) توسعه پایدار به همان اندازه با موضوع مشکلات، محدودیت‌ها و نابسامانی‌های امروز دست به گریبان است که بامسئله نگاه انسان به آینده و طبیعت، لذا تغییر و تصحیح نگاه شهروندان، مدیران و مسئولان شهری به مسئله توسعه از اهمیت ویژه برخوردار است. بنابراین آموزش همگان را چه در سطح کلاسیک و چه غیرآن باید در جهتی پیش برد که پایداری به دغدغه همگانی تبدیل شود.

دکتر پیروز حناچی

عضو هیات علمی دانشکده معماری و هنرهای زیبای دانشگاه تهران