۱۵ ذی الحجه سالروز ولادت امام هادی ع

آزردن پدر و مادر موجب کمبود و باعث ذلت خواهد شد

رسول خدا(ص) و امیر مومنان علی(ع) و همه اجدادم و پدرم با دست خود کار می‌کردند، کار کردن شیوه‌ پیامبران، رسولان و انسان‌های شایسته است." امام هادی(ع)

متاسفانه در جامعه حال حاضر کمتر به زندگی پرفراز و نشیب و اقدامات آن امام همام و پدر گرامی‌شان امام محمد تقی(ع) توجه شده است. این در حالی است که امامان ما همگی در زمانه‌ خود با مشکلات و سختی‌های بسیاری روبه‌رو بوده‌اند که شاید تنها یکی از آن مشکلات ‌توانسته است بسیاری از رهبران بزرگ تاریخ را از پای درآورده و یا این‌که می‌توانست، چنین کند.

در ادامه سعی شده است که با نگاهی بسیار مختصر و مفید آگاهی بیشتری نسبت به شخصیت امام هادی(ع) هرچند به میزانی اندک به علاقمندان آن حضرت ارائه شود.

نام: علی (ع)

القاب معروف: هادی، نقی( به معنای پاک)

پدر و مادر: امام جواد (ع)، سمانه(ع)

وقت و محل تولد: ۱۵ ذی‌الحجه سال ۲۱۲ هجری در روستایی نزدیک مدینه.

دوران زندگی آن امام را می‌توان در دو بخش ذکر کرد:

۱- حدود هشت سال قبل از امامت (از ذی‌حجه سال ۲۱۲ تا ۲۲۰ ه ق).

۲- دوران امامت ۳۳ سال (۱۲ سال(از سال ۲۲۰ تا ۲۳۲ ه ق) در زمان خلفای قبل از متوکل عباسی و ۱۵ سال در زمان متوکل عباسی و سپس خلفای عباسی بعدی که عبارت بودند از: (منتصر، المستعین والمعتز .)

وقت و محل شهادت: سوم رجب سال ۲۵۴ ه. ق در سن ۴۱ سالگی در شهر "سامرا" بر اثر زهری که با دسیسه "معتز" توسط معتمد عباسی به آن حضرت خورانده شد، به شهادت رسیدند.

مرقد شریف آن حضرت: شهر سامرا، واقع در عراق.

● امام هادی(ع) در حدیث لوح

در این حدیث که از سوی خداوند بیان شده و متن آن در اختیار حضرت فاطمه(س) قرار داشته و یکی از صحابه پیامبر(ص) مطالب آن را یادداشت کرده در مورد امام هادی(ع)، آمده است:

"وی را با سعادت قرین کنم. همان علی(ع) را که دوست و یاور من و گواه در میان مخلوق من و امین وحی من است."

در این فراز، خداوند، امام هادی(ع) را با چهار لقب (دوست من، یاور من، گواه و ناظر بر مخلوقم و امین وحی من) تمجید کرده که هرکدام کافی است تا مقام بسیار ارجمند آن بزرگور را نشان دهد.

● امامت امام هادی (ع) در خردسالی

دومین امامی که در خردسالی به امامت رسیدند، امام هادی(ع) بودند و ایشان در همان سنین، واجد کمالات یک معصوم شدند، همان‌طور که پیامبرانی مانند حضرت سلیمان، حضرت عیسی و حضرت یحیی(ع) در دوران کودکی به مقام پیامبری رسیدند.

● حوزه علمیه امام هادی(ع) در مدینه

یکی از کارهای مهم امام هادی(ع) که امامان دیگر هم اهمیت بسیاری به آن می‌دادند، حفظ خط فکری و فرهنگی تشیع و جلوگیری از القائات مخالفان بود و این کار نیاز به تربیت شاگردان برجسته و تشکیل حوزه علمیه و تدریس فقه و عقاید اصول اسلامی داشت، که در عصر امام باقر و امام صادق(ع) به طور عمیق و گسترده‌ای تاسیس شد و سپس امامان دیگر حتی در شرایط بسیار سخت آن را تبیین و دنبال کردند. امام هادی(ع) نیز در این راستا، قدم‌های بزرگی برداشت و شاگردان برجسته‌ای همچون حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، ابن سکیت اهوازی و عثمان بن سعید (اولین نایب امام زمان (عج)) و ... را تربیت کرد و شاگردان برجسته پدر و جدشان را گرد خود جمع کرده و حوزه‌ی علمیه فعال و پرتلاشی به وجود آوردند. آن حضرت خود نیز به سوالات افرادی مانند یحیی بن اکثم (عالم و قاضی بزرگ اهل تسنن) پاسخ می‌دادند.

● تالیفات امام هادی (ع)

رساله‌هایی در رد جبر و تفویض، اثبات عدل و المنزله بین المنزلتین، جواب به پرسش‌های یحیی بن اکثم، احکام دین، تفسیر صحه الخلقه (تبیین تندرستی) تبیین مسائل فقهی و پاسخ به سوالات فقهی که به طور پراکنده در کتب فقه و حدیث شیعه، بسیاری از آن‌ها ذکر شده است و مجموعه‌ای از نامه‌ها که در کتاب "مکاتبات الرجال عن العسکریین" آمده است.

● تفسیر بزرگ امام هادی (ع) بر قرآن

مطابق روایات متعدد، تفسیر بسیار مشروحی از قرآن، که ۱۲۰ جلد (باب) را شامل می‌شده است، از آن حضرت به جا مانده بوده است که متاسفانه این اثر از دست رفته و ناپدید شده است.

● امام هادی(ع) و مقابله با مروجان مکاتب انحرافی

در عصر امامان(ع)،‌ به‌خصوص در دوران خلافت بنی‌عباس، به‌ویژه در عصر امامت امام هادی(ع) مکتب‌های مختلفی به وجود آمد و به دنبال آن، کشمکش آرا و عقاید، موجب صحنه‌هایی ناگوار می‌شد، دست‌های مرموز خلفا نیز برای کمرنگ جلوه دادن مکتب تشیع، مکتب‌های دیگر را تایید می‌کرد و به صف‌آرایی در برابر این مکتب قرار می‌داد، کار به جایی رسید که بخش مهمی از حوزه‌ تدریس امام هادی(ع) در راه مبارزه با این مکتب‌ها و گروهک‌ها قرار گرفت که از آن جمله می‌توان به مقابله امام با طرفداران تفکر جبر، صوفیه، غلات و ... اشاره کرد که هرکدام برای خود برنامه‌ای و بدعتی ساخته بودند.

● امام هادی (ع) در برابر صوفیه

اسلام در بسیاری از امور، طرفدار اعتدال است و پیروانش را از افراط و تفریط برحذر می‌کند، گاهی برای بعضی از امامان(ع) از نظر اقتصادی و موقعیت زمانی، شرایطی به وجود می‌آمد که آن‌ها در لباس، غذا و زندگی، برنامه‌ای در سطح پایین برمی‌گزیدند تا زندگی برای نیازمندان، ناگوار نباشد، با این‌که برنامه اصلی امامان(ع) در شرایط غیراستثنایی، اعتدال و حد متوسط بود.

یکی از یاران امام (ع) نقل می‌کند: با امام هادی (ع) در مسجدالنبی(ص) نشسته بودیم، ناگاه جماعتی از صوفیان وارد مسجد شدند و به گرد هم حلقه زدند و به ذکر "لا اله الا الله" مشغول شدند. امام هادی(ع) رو به ما کرده و فرمودند:

"به این دغل‌بازان توجه نکنید، آن‌ها جانشینان شیطان‌ها و ویرانگران بنیادهای دین هستند، آن‌ها برای آسایش جسم، پارسایی می‌کنند، شب‌زنده‌داری آن‌ها برای تحصیل غذای چرب و شیرین است، عمری را با ریاضت و سختی می‌گذرانند تا فرصت گناهکاری بیابند، گرسنگی می‌کشند تا به خوان‌های رنگین برسند، اذکار آن‌ها برای فریفتن مردم و جلب دل‌های احمق‌های ساده‌لوح است تا بارهای آنان را بر دوش نهند... کسی که به دیدار زنده و مرده آن‌ها برود، گویی به دیدار شیطان و بت‌پرستان رفته است، ... ."

یکی از شیعیان حاضر به امام هادی(ع) عرض کرد: گرچه به امامت شما معتقد و معترف باشد؟

امام هادی(ع) فرمودند:

"از این تصورات برحذر باش، کسی که امامت ما را پذیرفته باشد برخلاف روش و خشنودی ما گام برنمی‌دارد..."

سپس فرمودند:

"همه فرقه‌های صوفیان از مخالفان ما هستند و برنامه و روش آن‌ها با برنامه و روش ما مغایرت دارد، آن‌ها کسانی هستند که در خاموش کردن نور خدا سعی می‌کنند، خداوند نور خود را کامل می‌کند گرچه کافران نپسندند."

● امام هادی (ع) در برابر غلات

غلات گروهی جدا شده از شیعیان بودند که راه افراط را پیموده و در مورد امامان(ع) غلو می‌کردند، یعنی آنان را خدا و یا در حد خدا می‌دانستند.

امام هادی(ع) در جواب یکی از نامه‌هایی که از سوی یکی از شیعیان به ایشان رسیده بود در برابر این سوال که چگونه باید با غلات رفتار شود؟ فرمودند:

"برنامه‌ آن‌ها از دین ما نیست، از آن‌ها دوری کنید."

● امام هادی (ع) و زیارت جامعه کبیره

امام هادی (ع) "زیارت جامعه" را که امامان(ع) را با عالی‌ترین وصف بیان کرده توسط یکی از یاران‌شان به شیعیان آموختند، که آن یک نوع مبارزه عقیدتی و فرهنگی با طاغوت‌ها بود و فرمودند:

"آن را در کنار حرم هر امامی که خواستند بخوانند."

در فرازی از این زیارت خطاب به امامان(ع) می‌خوانیم:

"کسی که از شما پیروی کند، بهشت جایگاه او است و کسی که با شما مخالفت کند، آتش دوزخ مکان او است و کسی که شما را انکار کند، کافر است و کسی که با شما بجنگد، مشرک است و کسی که شما را رد کند، در پایین‌ترین و پست‌ترین جایگاه دوزخ قرار دارد."

● امام هادی (ع) و شهادت آن حضرت

معتز پسر متوکل در سال ۲۵۲ زمام امور خلافت را به دست گرفت. سرانجام در ماه رجب سال ۲۵۵ خود را از خلافت خلع کرد و پس از ۶ ماه کشته شد، او مدت ۴ سال و ۶ ماه و چند روز خلافت کرد.

در همین عصر معتمد عباسی برادرزاده‌ معتز (که بعدها به عنوان پانزدهمین خلیفه عباسی روی کار آمد) به دستور معتز، امام هادی(ع) را مسموم کرده و به شهادت رسانید.

● گفتارهایی از امام هادی(ع)

"شوخی و مسخره، سرگرمی و تفریح بی‌خردان است."

"جدال و کشمکش لفظی، دوستی دیرین را تباه می‌سازد."

"آزردن پدر و مادر موجب کمبود و باعث ذلت خواهد شد."

"کسی که از خود راضی باشد، خشمناکان، نسبت به او بسیار شوند."

"هرکس در کارهای خود با دیگران مشورت نکند زیان خواهد برد."

"کسی که بی‌پروا گناه کند خداوند او را خوار و بیچاره خواهد کرد."

"حسادت موجب نابودی پاداش‌ها و کشاندن عذاب به سوی حسود است."

"کسی که در پناه خداوند زندگی کند، ناراحتی‌های جهان بر او آسان خواهد شد."

یکی از اصحاب امام هادی (ع) برای آن حضرت نوشت و درخواست کرد، دعایی جامع، که فراگیرنده سعادت دنیا و آخرت باشد به او بیاموزد، امام هادی(ع) در پاسخ او نوشت:

"بسیار استغفار و حمد کن، که در این صورت همه سعادت و خیر دنیا و آخرت را به دست می‌آوری."

● ویژگی‌های اخلاقی امام هادی(ع)

عبادت و بندگی خداوند متعال، پرهیز از بد گفتن به روزگار، مهمان‌نوازی، دور کردن چاپلوس از مدیحه‌سرایی، نهی از همنشینی با گمراهان، آسان‌گیری در آن‌چه خدا آسان گرفته است، دستور به شکرانه نعمت‌های فراموش شده، عزت نفس و توکل به خدا، دلجویی و نوازش از دوستان، بهره‌مندی از نعمت‌های الهی و اظهار شکر آن‌ها و ... .

● امام هادی (ع) و کار

یکی از یاران امام نقل می‌کند: ابوالحسن (امام هادی (ع)) را دیدم که در زمین خود مشغول کار و کوشش است، عرض کردم: "فدایت شوم، مردان کجایند که به جای شما کار کنند و نگذارند شما زحمت بکشید؟"

امام هادی (ع) فرمودند: "رسول خدا (ص) و امیر مومنان علی(ع) و همه اجدادم و پدرم با دست خود کار می‌کردند، کار کردن شیوه‌ پیامبران، رسولان و انسان‌های شایسته است."

برخی از کتاب‌های فارسی که در مورد امام علی النقی(ع) به نگارش درآمده‌اند به ترتیب زیر هستند:

تحلیلی از دوران دهمین خورشید امامت امام هادی، سیدمحمد حسینی، علی رفیعی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۰ ش، ۶۳۰ ص.

صحیفه امام هادی (ع)، جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۱ ش، ۴۳۱ ص.

چهارده نور پاک، عقیقی بخشایشی، ج ۱۲، زندگی امام هادی (ع)، قم، انتشارات نوید اسلام، ۱۳۸۱، ۱۳۹ ص.

تحلیلی از زندگانی امام هادی (ع)، باقر شریف قرشی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا (ع)، ۱۳۷۱ ش، ۵۲۸ ص.

زندگانی دهمین پیشوای شیعه حضرت امام هادی (ع)، مرتضی مدرسی چهاردهی، تهران، انتشارات غدیر، ۱۳۵۲ ش، ۲۵۰ ص.

خورشید هدایت پیشوای دهم امام علی بن محمد الهادی (ع)، هیات تحریریه موسسه در راه حق، قم، موسسه در راه حق، ۶۹ ص.

فرهنگ جامع سخنان امام هادی (ع)، همراه با متن کتاب موسوعه کلمات امام الهادی، گروه حدیث پژوهشگاه باقرالعلوم، ترجمه علی مویدی، نشر معروف ۱۳۸۰، ۵۹۰ ص.

سیره عملی اهل بیت (ع) حضرت امام علی النقی الهادی (ع)، کاظم، ارفع، قم، فیض کاشانی، ۶۳ ص.

چشمه‌های نور: امام هادی (ع)، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۸ ش، ۱۳۸ ص.

مشکلات هدایت، پژوهشی در زندگانی امام هادی (ع)، ابوالفضل هادی‌منش، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، ۱۳۶ ص.

امام هادی (ع) قهرمان شکست‌ناپذیر عصر متوکل، محمد رسول دریائی، انتشارات وهاج، ۱۳۳۶ ه. ۲۹۴ ص.

امام هادی و نهضت علویان: محمد رسول دریائی، رسالت قلم، ۲۹۳؟ ۳۶۱ ص.

ستارگان درخشان،‌ج ۱۲: سرگذشت حضرت امام علی النقی (ع)، محمدجواد نجفی، قم کتابفروشی اسلامیه، ۱۷۶ ص.

پیشوایان هدایت، ج ۱۲، مجمع جهانی اهل البیت(ع).

منابع:

سیره چهارده معصوم (ع) مولف محمد محمدی اشتهاردی، چاپ چهارم، بهار ۱۳۸۱، نشر مطهر

آشنایی با معصومین (ع)، معصوم دوازدهم حضرت امام علی النقی (ع)، مولف سید مهدی آیت‌اللهی، ناشر انتشارات جهان‌آرا