پمپ زنجیره‌ای

یکی از اختراعات بسیار سودمندی که از چین به بقیهٔ نقاط جهان گسترش یافت، آنهم در مقیاسی که منشأ آن دیگر معلوم نیست، پمپ زنجیره‌ای یا تخته‌های چارگوش است. این پمپ شامل زنجیرهٔ …

یکی از اختراعات بسیار سودمندی که از چین به بقیهٔ نقاط جهان گسترش یافت، آنهم در مقیاسی که منشأ آن دیگر معلوم نیست، پمپ زنجیره‌ای یا تخته‌های چارگوش است. این پمپ شامل زنجیرهٔ گردندهٔ بی‌انتهائی است از تخته‌های چارگوش که آب، خاک، یا ماشه را نگه می‌دارد.

این پمپ می‌تواند مقادیر عظیمی آب از سطوح پائین‌تر به سطوح بالاتر انتقال دهد. زاویهٔ بهینهٔ زنیجرهٔ تخته‌ها در حدود ۲۴ درجه است. اگر تخته‌ها خوب نصب شوند تا نشت صورت نگیرد، و اگر استحکام ماشین به‌طور کلی در حد مطلوبی باشد، با یک پمپ می‌توان آب را حدوداً ۵ متر به بالا برد.

در چین، در قرون وسطی، از این پمپ‌ها برای انتقال خاک یا ماسه نیز استفاده می‌کردند. از این نظر می‌توان این پمپ‌ها را نخستین تسمه‌های نقاله دانست.

نمی‌دانیم پمپ زنجیره‌ای به دست چه کسی و دقیقاً در چه زمانی اختراع شد. می‌توانیم زمان پیدایش آن را قرون اول میلادی بدانیم، هرچند که شاید از چند قرن پیشتر از آن نیز رواج داشته بوده باشد. وانگ چونگ فیلسوف در کتابش ادله در ترازوی داوری به وجود این پمپ در ۸۰ میلادی اشاره می‌کند. طی قرن بعد، اصلاحات قابل توجهی در طراحی آن وارد کردند. این را از مطالب تاریخ سلطنتی آن زمان در می‌یابیم؛ در این تاریخ از کمبود آب در لوئویانگ، پایتخت کشور، سخن به میان آمده است. ژانگ رانگ، وزیر پرآوازهٔ و مقطوع‌النسل (متوفی در ۱۸۹ میلادی) به بی‌لان مهندس فرمان اصلاحات مختلفی در لیوئویانگ داد:

(سپس از بی‌لان خواست تا... پمپ‌های زنجیره‌ای تخته چهارگوش و پمپ‌های مکنده‌ای بسازند. که در غرب پل خارج از دروازه صلح نصب شوند و در جاده‌هیا شمالی ـ جنوبی شهر آب بیفشانند و خرج مردم [برای آب‌پاشی این جاده‌ها و آب رساندن به سکنهٔ این محدوده] را کم کنند...)

در چین، پمپ‌های زنجیره‌آی در ۸۲۸ میلادی شکل استانداردی پیدا کرده بودند. در تاریخ سلطنتی در بخش مربوط به این سال چنین آمده است:

(در دومین سال فرمانروائی تایهه، در ماه دوم... نمونهٔ متحدالشکلی از پمپ زنجیره‌ای از کاخ سلطنتی صادر گشت و امپراطور به مردم جینگژائو فرمان داد که برای توزیع آب درکنار کانال ژنگ بای و برای امور آبیاری تعداد زیادی از این ماشین‌ها بسازند).

از این پمپ‌ها علاوه بر آبیاری و تأمین آب آشامیدنی برای امور عمرانی و زهکشی محلول‌های مختلف نیز استفاده می‌کردند. سودمندی پمپ‌ها چنان چشمگیر بود که بلند پایگان دیدار کننده و سفرای سرزمین‌های همسایه آنها را در کشور خودشان نیز رواج دادند.