بورس و شفاف سازی سرمایه گذاری ها

پدیده کاهش فوق العاده شاخص سهام بورس در سال ۸۴ و ۱۳۸۳ نسبت به سال های قبل و به ویژه سال ۱۳۸۲ نشاندهنده کاهش قابل ملاحظه بهای سهام است

پدیده کاهش فوق العاده شاخص سهام بورس در سال ۸۴ و ۱۳۸۳ نسبت به سال‌های قبل و به ویژه سال ۱۳۸۲ نشاندهنده کاهش قابل ملاحظه بهای سهام است، استانداردهای حسابداری هیات مدیره شركت‌ها را موظف کرده برای کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت خود ذخیره کاهش ارزش در نظر گرفته و در صورت عدم انجام این عمل و اثر قابل ملاحظه رقم کاهش ارزش اظهارنظر حسابرسان در مورد سود و زیان این شركت‌ها بسته به سقف اهمیت مشروط یا مردود خواهد شد. اما در مورد سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت، اختلاف نظر قابل ملاحظه‌ای بین مراجع ذی‌ربط از جمله سازمان حسابرسی، حسابداران رسمی و مرجع ناظر بازار سرمایه به وجود آمده است.

«طبق استاندارد حسابداری شمارۀ ۱۵، سرمایه‌گذاری بلندمدت سرمایه‌گذاری‌هایی است که به قصد استفاده مستمر در فعالیت‌های واحد تجاری نگهداری می‌شود. یک سرمایه‌گذاری هنگامی به عنوان دارایی غیرجاری طبقه‌بندی می‌شود که قصد نگهداری آن برای مدت طولانی به وضوح قابل اثبات باشد یا توانایی واگذاری آن از سوی سرمایه‌گذار مشمول محدودیت‌هایی باشد. این اصل صرف نظر از اینکه سرمایه‌گذاری مورد نظر سریع‌المعامله در بازار باشد یا نباشد، مصداق دارد.»

از طرف دیگر بند ۳۴ استاندارد حسابداری شمارۀ (۱۵) که از سوی سازمان حسابرسی تدوین شده سرمایه‌گذاری‌هایی که تحت عنوان دارایی غیرجاری طبقه‌بندی می‌شود، باید در ترازنامه به یکی از روش‌های زیر منعکس شود:

الف – بهای تمام شده پس از کسر هر گونه ذخیره کاهش دائمی در ارزش

ب – مبلغ تجدید ارزیابی به عنوان یک نحوه عمل مجاز جایگزین

در نشریه حسابرس سال هفتم شمارۀ ۲۱ ارگان سازمان حسابرسی که در زمستان سال ۱۳۸۴ منتشر شده در پاسخ به پرسش از کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت چنین آمده است:

▪پرسش: کاهش ارزش بازار سرمایه‌گذاری بلندمدت در بورس در چه وضعیت‌هایی به عنوان کاهش دایمی تلقی می‌شود و در صورت ضرورت احتساب ذخیره، مبلغ آن بر چه مبنایی تعیین می‌شود؟

▪پاسخ: بر پایه استاندارد حسابداری شماره ۱۵ با عنوان «حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها»، از آنجا که سرمایه‌گذاری بلندمدت با قصد نگهداشت برای مدت طولانی تحصیل می‌شود، ارزش بازار آن از نظر اندازه‌گیری سود و زیان دوره، معمولا مربوط تلقی نمی‌شود. زیرا، مدیریت واحد سرمایه‌گذار، قصد یا توان آن را ندارد که این ارزش را از طریق فروش سرمایه‌گذاری متبلور سازد. بدین ترتیب، کاهش در ارزش بازار این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها لزوما کاهش دایمی محسوب نمی‌شود. همچنین وقوع زیان عملیاتی در یک یا چند سال متوالی در واحد سرمایه‌پذیر، الزاما به معنای وقوع کاهش دایمی در ارزش سرمایه‌گذاری در آن واحد نیست.

منظور از کاهش دایمی در ارزش سرمایه‌گذاری، کاهشی است که انتظار نمی‌رود در بلندمدت برگشت شود. دایمی بودن کاهش در ارزش سرمایه‌گذاری بلندمدت باید با توجه به مجموعه مواردی از قبیل متغیرهای اقتصادی، شرایط حاکم بر صنعت (مثلا شدت رقابت و شتاب تغییرات در فناوری)، فعالیت‌های انتفاعی واحد سرمایه‌پذیر، تداوم زیاندهی، عدم بازگشت ارزش‌های اولیه بازار به مدت طولانی یا استمرار کاهش ارزش، سنجیده شود. در هر حال مسوولیت تعیین موقتی یا دایمی بودن کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت با مدیریت واحد سرمایه‌گذار است که برای این منظور ضروری است از نظر کارشناسان با صلاحیت استفاده شود.

در صورت احراز دایمی بودن کاهش در مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری بلندمدت، ارزش سرمایه‌گذاری و در نتیجه مبلغ ذخیره کاهش ارزش آن، بر مبنای ارزش فعلی جریان‌های آتی وجوه نقد مورد انتظار از سرمایه‌گذاری‌ها تعیین می‌شود. در تعیین ارزش سرمایه‌گذاری، توجه به عواملی از قبیل ریسک، میزان سهام متعلق به واحد سرمایه‌گذار در واحد سرمایه‌پذیر، محدودیت در توزیع سود سهام توسط واحد سرمایه‌پذیر و محدودیت در واگذاری سهام آن نیز ضروری است.

به‌رغم نظریه فوق عمده شركت‌های بورسی در سال ۸۳ با فرض غیردائمی بودن کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت از احتساب کاهش ارزش خودداری کردند، اما تداوم سقوط قیمت سهام در سال ۱۳۸۴ این موضوع را به یک پدیده در دستور روز تبدیل کرده است:

۱ - مدیریت این شركت‌ها با استناد به رای مزبور مدعی شده‌اند که این کاهش ارزش به‌رغم اینکه در برخی موارد حتی بیش از ۵۰ درصد قیمت تمام شده است، دائمی نیست. بنابراین از احتساب ذخیره کاهش ارزش خودداری كرده است.

از آنجا که روزنامه دنیای اقتصاد به عنوان روزنامه رسمی بیشتر شركت‌های بورسی انتخاب شده، به عنوان یک وظیفه ملی کوشش کرده‌ایم این موضوع را به یک مجادله علمی حرفه‌ای تبدیل نماییم، تا شاید از این رهگذر بتوانیم نقش موثری در ارائه راهکار مناسب برای بازار سرمایه ایفا کنیم، لذا از کلیه علاقه‌مندان به این مبحث تقاضا دارد پاسخ پرسش‌های یاد شده را از طریق نمابر به شماره نمابر

۷ -۸۸۹۸۶۰۳۶ روزنامه دنیای اقتصاد منعکس كنند تا نسبت به چاپ آن اقدام شود. پرسش‌های مزبور عبارتند از:

۱ -کمیته فنی سازمان حسابرسی اعلام نكرده که وقوع زیان عملیاتی در یک یا چند سال متوالی در واحد سرمایه‌پذیر، الزاما به معنای وقوع کاهش دائمی در ارزش سرمایه‌گذاری در سهام آن واحد نیست. بر اساس این نظریه چند سال و چه زمانی حسابرسان می‌توانند زیان عملیاتی واحدهای سرمایه‌پذیر را موجب کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت تلقی نکنند؟

۲ -کمیته فنی سازمان حسابرسی اعلام داشته مسوولیت تعیین موقتی یا دائمی بودن کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت با مدیریت واحد سرمایه‌گذار است که برای این منظور ضروری است از نظر کارشناسان با صلاحیت استفاده شود، با توجه به اینکه بیشتر شركت‌ها از کارشناسان درون سازمانی جهت تهیه این گونه گزارش‌ها استفاده می‌کنند و همه این گزارش‌ها نیز به طریقی تهیه شده که حکایت از مازاد ارزش ذاتی نسبت به قیمت تمام شده سهام بلندمدت دارد، آیا حسابرسان می‌توانند به این گزارش‌ها استناد کنند و آیا تجزیه و تحلیل سهام بر اساس CHRBS (تکنیک‌های راهبردی بازار سرمایه) درست است؟

۳ - آقای بزرگ اصل، مدیر کمیته تدوین استانداردهای سازمان حسابرسی در مصاحبه با یك روزنامه مورخ ۲۴/۲/۸۵ یادآور شده‌اند، «کارشناس باصلاحیت می‌تواند هم درون یک سازمان باشد و هم خارج از سازمان و الزاما به معنای افراد دارای مدرک چارتر یا کارشناس رسمی دادگستری نیست» در حالی که مطابق بخش ۶۲ دارا بودن مدارک حرفه‌ای و تجارت و حسن شهرت از یک طرف و بی‌طرفی کارشناس از طرف دیگر مورد تاکید قرار گرفته است.

۴ - اگر مدیریت شرکتی مدعی شود که کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت یک شرکت دائمی نیست، در حالی که از زمان خرید سهام (سال ۱۳۸۲ تاکنون) سهام مرتبا با کاهش ارزش مواجه بوده و تاکنون نه تنها قیمت سهام مزبور به قیمت خرید آن بازنگشته، بلکه به طور مستمر دارای کاهش ارزش بوده و امکان بازگشت بهای بازار به قیمت تمام شده حداقل تا پایان سال آینده هم متصور نیست، آیا باز هم حسابرسان می‌توانند به اظهارنظر هیات مدیره شرکت یا گزارش‌هایی که مدعی اضافه ارزش ذاتی سهام هستند، اکتفا کنند؟

۵ - با توجه به فقدان سازوکارهای مناسب در بازار سرمایه و عدم استقرار تشکیلات جدید سازمان بورس از یک طرف و امکان حل و فصل مناقشه انرژی هسته‌ای در یک پروسه مذاکراتی که احتمال افزایش سهام را می‌دهد، آیا لحاظ کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت منطقی است؟ آیا بهتر نیست مرجع نظارت بازار سرمایه خود راسا با ارائه یک تحلیل مستند، موضوع کاهش یا عدم کاهش ارزش سهام بلندمدت را هدایت کند تا از اظهارنظرهای متفاوت که می‌تواند باعث آسیب جدی به بازار سرمایه شود، اجتناب شود.

۶ - برخی شركت‌ها در سال ۱۳۸۴ اقدام به جابه‌جایی سبد سهام خود از «کوتاه‌مدت به بلندمدت» كرده‌اند و مدعی شده‌اند که کاهش این سهام بلندمدت نیز دارای کاهش دائمی نیست، در نتیجه از احتساب ذخیره کاهش ارزش این گونه سهام نیز خودداری کرده‌اند. به نظر شما آیا جابه‌جایی طبقه‌بندی در این گونه موارد می‌تواند باعث عدم احتساب ذخیره کاهش ارزش سهام شود؟