بیمه آثار هنری, ضرورتی تمام عیار

در بند دوازدهم به مسایلی همچون استخدام هنرمندان و نویسندگان برگزیده در نهادهای دولتی, راه اندازی صندوق حمایت از هنرمندان و پیشكسوتان, بیمه هنرمندان و نویسندگان, بیمه آثار هنری و پرداخته شده است

برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور به تدریج به پایان دوره خود نزدیك می‌شود و احتمالاً به زودی باید گزارش‌هایی از میزان تحقق اهداف منتشر شود. در بخش فرهنگ، هنر و تبلیغات اسلامی برنامه سوم، بندهایی وجود دارد كه در آن به مسائل اقتصادی - فرهنگی هنرمندان توجه ویژه‌ای شده، اما شواهد اولیه حاكی از آن است كه به‌طور كامل محقق نشده است.

بند دوازدهم از جمله این بندهاست. در این بند به مسایلی همچون استخدام هنرمندان و نویسندگان برگزیده در نهادهای دولتی، راه‌اندازی صندوق حمایت از هنرمندان و پیشكسوتان، بیمه هنرمندان و نویسندگان، بیمه آثار هنری و ... پرداخته شده است.

در بسیاری از كشورهای توسعه یافته، بیمه آثار هنری موضوعی است كه از چندین سال پیش به آن پرداخته شده است. در كشورهایی مانند فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، سوئد، انگلستان و آمریكا، شركت‌های بیمه، آثار هنری آسیب‌دیده را ترمیم كرده و پس از بیمه كردن یا به موزه باز می‌گردانند و یا آنها را در اختیار خانواده‌های صاحب آثار قرار می‌دهند. در این كشورها آثار هنری و فرهنگی تحت پوشش بیمه هستند. شركت‌های بیمه‌ای نخستین هدف خود از بیمه آثار هنری را حفظ فرهنگ آن كشورها می‌دانند. هدف دیگر آنها این است كه مالكان، اشیای با ارزش و آثار هنری را از زیان مصون داشته و این آثار را برای نسل‌های آینده حفظ كنند.

ولی در كشور ما با وجود برخی تلاش‌ها، آنچنان كه باید، بیمه آثار هنری جدی گرفته نشده است. شاید یكی از دلایل اصلی‌اش، این باشد كه در جامعه ما به بخش‌های فرهنگی، نگاه اقتصادی نشده و مسائل اقتصادی - اجتماعی هنرمندان پی‌گیری نشده است. ابوالقاسم ایرجی، معاون طرح و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره بیمه آثار هنری و برنامه‌های وزارت ارشاد در این زمینه می‌گوید: "از سال گذشته مذاكراتی را با بیمه ایران، درباره بیمه آثار هنری آغاز كرده‌ایم. مكانیزم آن هم به شكل بیمه تضمین است. نمونه این نوع بیمه در برخی از بخش‌های اقتصادی اعمال می‌شود. مثلاً در بخش كشاورزی، بیمه ضمانت محصولات كشاورزی را داریم، بنابراین ما نوع بیمه تضمین محصولات فرهنگی - هنری را تعریف كردیم، به این صورت كه مثلاً از آغاز تهیه و ساخت یك فیلم سینمایی، تهیه كننده فیلم بتواند از مزایای بیمه ضمانت استفاده كند.

در این شرایط بخشی از هزینه بیمه را تهیه كننده فیلم و بخش دیگر را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقبل می‌كند. در حوزه هنر هم، در حال تدوین مكانیزم حقوقی بیمه محصولات هنری هستیم كه از طرفی با چارچوب‌های مختلفی كه در حوزه هنر وجود دارد، تطبیق داشته باشد و از طرف دیگر با قوانین بیمه كشور. هم اكنون در مورد بیمه تضمینی محصولات هنری با بیمه ایران به توافق رسیده‌ایم و این موضوع به بیمه مركزی گزارش شده تا در شورای عالی آن به تصویب برسد. اگر این طرح تصویب شود، توسط صندوق حمایت از هنرمندان، نویسندگان و روزنامه‌نگاران، اجرایی خواهد شد".

متولی انواع بیمه در كشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان مركزی بیمه و شركت‌های بیمه‌ای هستند، اما در این میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز تلاش كرده تا با توجه به جایگاه و اهداف وزارتخانه در حمایت از هنرمندان، در تدوین ضوابط و مقررات مربوط به بیمه آثار هنری پی‌گیری‌های لازم را انجام دهد، اما به نظر می‌رسد كه برای بیمه آثار هنری كمك و یاری‌ نهادهای دیگر نیز ضروری است. مثلاً مجلس شورای اسلامی و یا سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی می‌توانند در این رابطه نقش ویژه‌ای داشته باشند.

ابوالقاسم ایرجی در این باره می‌گوید:

"مجلس می‌تواند در حوزه قانونگذاری كمك شایانی كند. مثلاً مجلس می‌تواند با اصلاح برخی از قوانین بیمه، باعث تسهیل و تسریع بیمه آثار فرهنگی و هنری شود. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نیز می‌تواند در زمینه تأمین اعتبار نقشی مؤثر داشته باشد. مسلماً وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حمایت از بخش فرهنگ و هنر، نیاز به بودجه و اعتباراتی دارد كه سازمان مدیریت در این رابطه می‌تواند كمك كند. اغلب شركت‌های بیمه‌ای هم مایل به مشاركت در بیمه آثار هنری هستند. اما با ادبیات و وضعیت این بخش آشنایی چندانی ندارند. از طرفی هزینه‌های این كار نیز زیاد است و به همین دلیل به دنبال راهكارهایی هستیم كه هزینه‌ها را تا حدودی كاهش دهیم، ضمن اینكه بخشی از هزینه‌های بیمه آثار هنری را نیز وزارت ارشاد می‌پردازد".

در كشور ما آثار هنری بسیار ارزشمندی چه به لحاظ معنوی و چه به لحاظ مادی تولید می‌شود كه حاصل سال‌ها تلاش و زحمت است. شاید خلق یك اثر هنری ماه‌ها و سال‌ها وقت و انرژی یك فرد را به خود معطوف كند، در این شرایط اگر مسؤولان بتوانند موقعیتی را ایجاد كنند كه حمایت‌هایی همچون بیمه از هنرمندان و آثارشان صورت گیرد، به طور یقین این امر باعث دلگرمی هنرمندان و پشتوانه‌ای برای آنها خواهد بود. همان‌طور كه گفته شد مجلس شورای اسلامی می‌تواند در حوزه قانونگذاری نقشی در بیمه آثار هنری داشته باشد. جواد آرین‌منش، نایب رئیس كمیسیون فرهنگی مجلس درباره بیمه آثار هنری می‌گوید:

"بیمه آثار هنری و فرهنگی از جمله موضوعاتی است كه در سال‌های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. این ضرورت با توجه به رونق بعضی فعالیت‌های فرهنگی و برگزاری نمایشگاه‌های آثار هنری در داخل و خارج از كشور و جابه‌جایی این آثار، بیشتر احساس می‌شود. بیمه آثار هنری و فرهنگی، ارزشمند‌ترین نوع بیمه تلقی می‌شود و در عرصه بین‌المللی نیز امری پذیرفته شده است، اما در كشور ما آثار موزه‌ای فراوان است و قیمت این آثار نیز بالاست. به همین دلیل حق بیمه بیشتری به آنها تعلق می‌گیرد. از سوی دیگر برای بیمه این آثار نیاز به تخصیص اعتباراتی است كه در این زمینه هم كمبود داریم. بنا به همین دلایل، هنوز اغلب آثار هنری و موزه‌ها در كشور ما بیمه نیستند. اما به نظر من، موضوع حفاظت از آثار هنری به اندازه بیمه آنها مهم و ضروری است كه استفاده از تجهیزات الكترونیكی و وجود پاسداران میراث هنری و فرهنگی می‌تواند كمك شایانی در جهت حفظ و نگهداری این آثار بكند".

بیمه آثار هنری از جمله مباحث مهمی است كه در حوزه قانونگذاری آنچنان كه باید به آن پرداخته نشده است. حال سؤال این است كه آیا مجلس می‌تواند شرایط و تسهیلاتی را از منظر قانونی و قانونگذاری برای بیمه آثار هنری ایجاد كند؟ نمایندگان مجلس، این موضوع را دارای قابلیت طرح در مجلس می‌دانند؟

آرین‌پور، در پاسخ به این سؤال اظهار می‌دارد:

"معمولاً مجلس در مواقعی وارد عمل می‌شود كه در مورد موضوعی خلاء قانونی وجود داشته باشد. طبیعی است كه اگر در زمینه بیمه این آثار، مشكل، مانع یا خلاء قانونی وجود داشته باشد، مسؤولان باید این مسأله را در قالب یك لایحه‌ به دولت بدهند و دولت هم این لایحه را به مجلس بیاورد تا در كمیسیون فرهنگی بررسی شده و تصویب شود.

اما در مجموع مجلس و كمیسیون فرهنگی نگاه مثبتی نسبت به بیمه آثار هنری دارند و آماده‌اند تا خلاء‌های قانونی این امر را برطرف كنند، ولی این امر در صورتی محقق می‌شود كه نمایندگان دقیقاً بدانند كه موانع و خلاء قانونی در كجاست تا نسبت به رفع آن اقدام كنند".

بیمه می‌تواند آثاری مانند تابلوهای نقاشی، مجسمه‌ها، فیلم‌های سینمایی، آثار فرهنگی- هنری نفیس و گران قیمت و... را در برگیرد. البته این نوع اقلام در بیمه آتش‌سوزی تحت‌پوشش قرار نمی‌گیرند و جزء استثنائات بیمه نامه محسوب می‌شوند. علت عمده آن هم مربوط به مشكلات ارزش‌گذاری این آثار است كه باید به صورت كارشناسی صورت گیرد.

دردی محمد مخمی، رئیس اداره كل طرح‌های مخصوص بیمه ایران، دراین‌باره می‌گوید:

"به طور كلی از دیدگاه بیمه‌گران، برای هر ریسك خالصی كه تحقق خسارت، خارج از اراده بیمه‌گذار به‌وجود‌ آید، می‌توان آن را تحت پوشش بیمه قرار داد. در این بخش هم می‌توان با تشكیل تیم‌های كارشناسی ارزشگذاری آثار و ثبت شناسنامه‌ای آنها، انواع خطرات را تحت پوشش قرار داد، مانند آتش‌سوزی، انفجار، حوادث طبیعی (سیل، زلزله و ... ) و همچنین ریسك مهم و عمده را كه خطر سرقت است، چون بیشترین نقطه توجه بیمه‌گذاران معطوف به بخش سرقت است.

این تیم‌های كارشناسی ارزشگذاری باید توسط متولیان هر بخش مانند انجمن‌های تخصصی كه مورد قبول مجموعه‌داران آثار هنری هستند، تشكیل شود. مثلاً در مورد تابلوهای نقاشی، باید توسط انجمن تخصصی این بخش ساماندهی شده و تیم‌های كارشناسی ارزشگذاری به صورت حرفه‌ای تشكیل شوند.

برقراری و ایجاد چنین پوشش بیمه‌ای اولاً موجبات اطمینان خاطر دارندگان آثار هنری را فراهم می‌سازد و ثانیاً هنرمندان و خالق این آثار، با خلاقیت و اطمینان خاطر بیشتری به خلق آثار هنری خواهند پرداخت".

مخمی در ادامه می‌گوید:

"در بیمه ایران ما تجربه‌هایی از این دست داشته‌ایم. به عنوان مثال، ارزشگذاری آثار هنری مانند تابلوهای نقاشی توسط كارشناسان این حوزه صورت گرفته و كارشناسان شركت بیمه ایران نیز آن را تأیید نمودند و مشخصات كامل بیمه‌نامه آثار صادر شد. این نوع آثار به ویژه در موزه‌ها و نمایشگاه‌ها، تحت پوشش قرار می‌گیرند. در این موارد، باید هدف شركت‌های بیمه‌ای این باشد كه در این حوزه گشایشی را ایجاد نموده و نیاز متقاضیان را برطرف كنند، بنابراین نمی‌توان گفت كه این نوع آثار از استثنائات بیمه‌نامه آتش‌سوزی است و مشمول بیمه نمی‌شود. خوشبختانه این نوع ذهنیت حداقل در شركت بیمه ایران وجود ندارد و ما بنا را بر این گذاشته‌ایم كه هر نوع تهدید و مخاطره‌ای را كه موجب نگرانی بیمه‌گذاران می‌شود، براساس اصول و تكنیك‌های متعارف در بیمه تعمیم دهیم".

بیمه ایران برای تحقق بیمه آثار هنری طرح‌ها و برنامه‌‌هایی نیز دارد. این شركت در نظر دارد كه پس از كسب تجربیات موردی، مجموعه آثار هنری شامل تابلوهای نقاشی، مجسمه‌ها و... را تحت پوشش بیمه‌ای قرار دهد.

دردی محمد مخمی در این باره اظهار می‌دارد:

"ارائه نظرات فنی دارندگان آثار هنری، ما را در حصول نتیجه بهتر یاری خواهد داد. هنرمندان و دارندگان این نوع آثار چه دولتی و چه خصوصی می‌توانند با اداره كل طرح‌های مخصوص بیمه ایران، ارتباط برقرار كنند تا زمینه تعامل و همفكری در جهت ایجاد بیمه‌نامه‌های كارا و مؤثر فراهم شود".

حال سؤال این است كه بیمه آثار هنری با چه ساز و كاری و به چه صورتی باید صادر شود تا نتیجه بهتری را در پی داشته باشد؟

المیرا اكرمی‌

---