صندوق های خانگی سرمایه اقتصادی یا اجتماعی

سرمایهء اجتماعی را می توان خیلی ملموس و ساده شامل اعتماد, روابط اجتماعی و همبستگی و انسجام اجتماعی دانست كه در طول زندگی اجتماعی افراد شكل می گیرد

صندوق‌های خانگی، نوعی صندوق قرض‌الحسنه هستند كه عمدتا با مشاركت اعضای درجهء اول و دوم فامیل شكل می‌گیرد و هدفش اعطای وام به اعضاست. از این رو، مبنای ایجاد این نوع صندوق‌ها، اقتصادی است. اعضای اصلی تشكیل دهنده و اعضای مشاركت كننده، ابتدا هدفی اقتصادی را دنبال می‌كنند.

هدفی كه در سطح اقتصادی باقی نمی‌ماند و به حوزه‌های دیگر زندگی تسری و جریان می‌یابد و آن‌ها را از خود متاثر و فربه می‌سازد.

جامعه‌شناسان، سرمایه را دارای انواع و اقسام و مهم‌ترین سرمایه را سرمایهء‌اقتصادی می‌دانند. سرمایهء اقتصادی مجموع منابع درآمدی و پس‌اندازهای فرد است; پس‌اندازهای مالی و ثروت فرد كه در قالب زمین، مسكن، اتومبیل و سهام تبلور می‌یابد. سرمایهء ‌اقتصادی، هیچگاه راكد نمی‌ماند و زمینهء مساعد را برای ایجاد و شكل‌گیری و یا تقویت و تداوم سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی فراهم می‌كند.

سرمایهء اجتماعی را می‌توان خیلی ملموس و ساده شامل اعتماد، روابط اجتماعی و همبستگی و انسجام اجتماعی دانست كه در طول زندگی اجتماعی افراد شكل می‌گیرد. در این بین سرمایهء اقتصادی نقش عمده‌ای ایفا می‌كند و بخشی از آن در طول زمان و در ارتباطات اجتماعی به سرمایهء اجتماعی تبدیل می‌شود.

برای ملموس شدن بحث می‌توان از صندوق‌های قرض‌الحسنهء خانگی یاد كرد. اعتماد یكی از اصلی‌ترین سرمایه‌های این صندوق‌هاست.

«اعتماد» اطمینان نسبت به درستكاری و داشتن حسن ظن به طرف مقابل، هستهء اساسی سرمایهء اجتماعی است، هر چند چنین اعتمادی در سطح جامعهء ما به دلایل گوناگون آسیب بسیاری دیده است، ولی جامعه تلاش می‌كند تا راهكارهایی را برای بازتولید آن بیابد، چرا كه فقدان آن شیرازهء زندگی اجتماعی را متلاشی می‌كند. صندوق‌های خانوادگی، هر چند بر مبنای وجود چنین اعتمادی شكل می‌گیرد ولی در فرآیند حیات خود كه مبتنی بر مجموعه‌ای از روابط غیررسمی و چهره به چهره و دوستانه است، از یك سو به تقویت اعتماد اجتماعی اعضای فامیل می‌انجامد و از سوی دیگر روابط اجتماعی آنان را گسترش و تعمیق می‌بخشد.

علاوه بر این كه حس همبستگی و پیوستگی افراد را در فضای زندگی شهری-همچون كلانشهر تهران-تقویت می‌كند. از این رو، سرمایهء اقتصادی تجمیع شده در صندوق‌های خانگی به سهولت و سرعت به سرمایهء اجتماعی تبدیل می‌شود و زمینه‌های لازم را در خانواده‌ها برای مشاركت‌های جمعی‌تر فراهم می‌كند. هر چند باید به این نكته نیز اذعان كرد كه شكل‌گیری چنین صندوق‌هایی خود می‌تواند حاكی از وجود بحران و مساله در سطح كلان نیز باشد، چرا كه وقتی نهادهای اقتصادی مسوول، توان پاسخگویی به نیازهای خانواده‌ها را ندارند و نیز فضاهای لازم برای تقویت اعتماد و همبستگی اجتماعی به قدر كافی شكل نمی‌گیرد و یا فضاهای موجود برای تقویت روابط اجتماعی در سطح جامعه با مساله و آسیب مواجه است، خانواده‌ها رفع این مجموعه از نیازهای خود را به درون می‌برند و تلاش می‌كنند تجربه‌ای را كه نیاز جامعه است محدود به اجتماع خود كنند.

حسین نوری‌نیا