شاخص های توسعه از نظر دولت دهم چیست

چندی قبل رئیس دولت دهم در دیدار با جمعی از اساتید دانشگاه گفت که ملت و جامعه ایران همه عناصر لا زم را برای جهش به سوی رشد و تعالی داراست, اما آنچه مانع از جهش ملت می شود; نبود تعریف روشنی از هدف غایی است

چندی قبل رئیس دولت دهم در دیدار با جمعی از اساتید دانشگاه گفت که ملت و جامعه ایران همه عناصر لا زم را برای جهش به سوی رشد و تعالی داراست، اما آنچه مانع از جهش ملت می شود; نبود تعریف روشنی از هدف غایی است. وی در این جمع ابراز کرد که تئوری توسعه در غرب تلا ش برای حاکمیت لیبرال دموکراسی، برقراری اقتصاد آزاد با جهت گیری نسبی بودن اخلا ق وعدم دخالت ارزش های اخلا قی در مناسبات اجتماعی است و این تعریف آینده تیره ای پیش رو دارد و در جایی دیگر اشاره کرد که به لحاظ نظری و عینی این تئوری به بن بست رسیده است و اگر بخواهیم در این مسیر گام برداریم نهایت این راه یک پرتگاه عمیق است.

بالا خره ایشان نتیجه گرفتند که ماموریت امروز ما نه فقط منحصر به داخل کشور بلکه ماموریت جهانی است تا بتوانیم راهی را در پیش روی جامعه بشری برای رهایی از این وضع یاس آور باز کنیم. اما پرسش این است که محتوای گفته های رئیس دولت دهم نفی روش ها و تئوریهای علمی توسعه و بیان آرمانهای بالا ، بدون هیچ راهبردی و بدون ادله محکمی که نشان دهد برای این نفی و اثبات چه می خواهد بکند و بدون مقایسه ای که نشان دهد آنچه در چهار سال گذشته صورت گرفته است چه نسبتی با این ایده ها دارد.

نکته مهم این است که این سخنان در جمعی از اساتید دانشگاه ایراد شده است. نگارنده بسیار منتظر بودم که در این زمینه نقد و نظرهایی از کانون علم و معرفت یعنی دانشگاه منعکس شود، اما خبری نشد چرا؟ نمی دانم. از آنجا که وضعیت فعلی کشور نتیجه چنین نگرشی است و آینده نیز بر همین اساس رقم می خورد لا زم است قدری کنکاش کنیم.

این نکته که در کشورهای جهان سوم، مفهوم توسعه همانند بسیاری از مفاهیم دیگر، حالت کش داری داشته و تعریف مشخص و مدون علمی و دارای حدود و ثغور مشخصی ارائه نشده و در واقع مفاهیمی مانند تغییر، ترقی، رشد، تحول و... مترادف توسعه در نظر گرفته می شوند، درست است، مفاهیمی که در فرآیند توسعه، بر آیندگان محسوب و در درون این مفهوم قرار گرفته اند و با مفهوم علمی توسعه یکی شمرده شده اند و به خورد جامعه داده شده ومی شوند، و این یکی از مشکلا ت جهان سوم است، را قبول دارم، اما این که این نوع نگرش نسبت به توسعه چه ارتباطی با مفاهیم علمی توسعه دارد و چه کسی مانع شکل گیری مفهوم علمی توسعه در کشورهای جهان سوم از جمله کشور ما شده است نمی توانیم با رئیس جمهور محترم هم نظر باشم.

مساله توسعه بعد از جنگ جهانی دوم و تقسیم جهان به دو قطب سیاسی و ایدئولوژیک و ترس نظام های سرمایه داری از وقوع انقلا بات سوسیالیستی و گسترش دامنه جنگ سرد بین قدرت های بزرگ مورد توجه و امعان نظر قرار گرفته و تحت تاثیر اندیشمندان مکتب نوسازی اقتصادی مفهومی اقتصادی پیدا کرد و کشورهایی با رشد اقتصادی ۵ تا ۸ درصد را کشوری توسعه یافته تلقی کردند، اما در دهه ۷۰ توسعه به معنای «تامین حد اقل نیازهای اساسی» تعریف شد و مقرر شد برای درک میزان توسعه به پاسخ ۳ سوال توجه شود:

۱) میزان فقر چه تغییری کرده است؟

۲) میزان اشتغال چه تغییری کرده است؟

۳) نابرابری (ضریب جینی) چه تغییری کرده است؟

در دهه ۸۰ معنای توسعه بار دیگر مورد ارزیابی برنامه ریزان واقع و توسعه به معنای «افزایش کیفیت زندگی تمام انسان ها و رضایت آنها» تعریف شد و انسان ها به عنوان شاخص در نظر گرفته شدند و همگان قبول کردند که توسعه به وسیله انسان و برای انسان صورت می پذیرد، بنا بر این می بایست از فرآیند آن رضایت داشته باشند. در دهه ۹۰ باز این معنا تکمیل شد و تکامل معنای توسعه و توجه به تمامی ابعاد و جنبه های زندگی بشری و ابعاد انسانی مورد توجه قرار گرفت و چهار شاخص برای اندازه گیری توسعه ارائه شد:

۱) توجه به ارزش ها و کرامت انسانی

۲) افزایش میزان درآمد مردم در راستای تامین نیازهای اساسی آنها

۳) افزایش اعتماد به نفس در انسان ها جهت تحقق تعلق اجتماعی

۴) آزادی از هر نوع استبداد.

آقای رئیس جمهور بفرمایند با کدام یک از این شاخص ها مشکل دارند و چرا مشکل دارند؟ کدام یک را در جهت تعالی انسانیت نمی دانند و به جای این شاخص چه دارند؟ با شاخص های خودش که معرفی می کند چه نمره ای به توسعه کشور در چهار سال گذشته می دهند؟

چرا برنامه چهارم توسعه که همین مفاهیم را هدف گرفته بود، مورد سوال قرار گرفت و به مبانی آن نسبت اومانیستی داده شد و به عقیده بسیاری از اندیشمندان توسعه، اجرا نشد؟چرا اساتید محترمی که مستمع این سخنرانی بودند، در برابر این واقعیات نفیا یا اثباتا سکوت کردند و سکوت کرده اند؟ مگر کشور مسلمان مالزی با همین شاخص ها و با حفظ ارزش های فرهنگی خود مسیر توسعه را طی نمی کند؟

لازم است مجلس، دانشگاه و دولت در مفهوم توسعه همسو و هماهنگ شوند و آگاه باشند که نفی توسعه دیگران، برای کشور توسعه نمی آورد. ما نیاز به انتخاب داریم، نیاز به باز تعریف و باز مهندسی داریم و بالاخره ارزیابی کار دولت تنها و تنها با نهادینه کردن شاخص های معین و عینی میسر است.

در آن صورت می توان جنبه های مختلف توسعه مانند اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و روانی را مطمح نظر قرار داد و با توجه به مسوولیتی که دولت ها در فرآیند توسعه باید ایفا کنند، گذرگاهی برای تحقق جنبه های مختلف توسعه و هدایت جامعه به سمت شاخص های مطلوب در راستای رسیدن به توسعه پایدار به ویژه توسعه سیاسی پایدار را ترسیم کرد و آنطور که رئیس جمهور نظر دارد با همین شاخص ها جوامع دیگر را هم ارزیابی کنیم. اندیشمندان این سخنان رئیس جمهور را بارها و بارها بخوانند و دلایل انحلال سازمان مدیریت و برنامه ریزی و دلایل اجرا نشدن بخش هایی از برنامه چهارم توسعه و مسیر تدوین برنامه پنجم را از نگاه دولت نهم و دهم بشناسند و به قضاوت بنشینند.

نویسنده : میرزا بابا مطهری نژاد