ابوریحان محمد بن احمد خوارزمی

ابوریحان محمد بن احمد خوارزمی , از برجسته ترین دانشمندان سراسر اعصار بشری و از بزرگترین دانشمندان ایرانی دوره اسلامی , به سال ۳۶۲ ق ۹۷۳ م در بیرون شهرستان کاث شمال شرقی خیوه بر کرانه راست آمودریا و در یک خانواده

ابوریحان محمد بن احمد خوارزمی ، از برجسته ترین دانشمندان سراسر اعصار بشری و از بزرگترین دانشمندان ایرانی دوره اسلامی ، به سال ۳۶۲ ق /۹۷۳ م در " بیرون " شهرستان کاث ( شمال شرقی " خیوه " بر کرانه راست آمودریا ) و در یک خانواده گمنام خوارزمی تبار – که به قول خود او : " شاخه ای از درخت تناور ایرانی اند " زاده شد . و هم از دوره نوباوگی خصلت جستجوگری و استعداد تتبع و تحقیق علمی در وی نمایان وشکوفا گردید .

از استادان و بزرگانی که به او علم را آموختند می توان

ابونصر منصور بن علی عراق از خاندان " شاهیه " خوارزم که خود از ریاضی دانان و منجمان بزرگ ایرانی بود نام برد که امر تربیت و تعلیم او را در شهر " کاث " بر عهده گرفت .

استاد دیگرش در رشته حکمت و علوم عقلی همانا عبدالصمد حکیم بود ، که سلطان محمدغزنوی پس از چیرگی بر خوارزم او را به تهام قرمطی گری – یعنی گرایش باطنی شیعی – گرفت و کشت . حتی قصد کرد که بیرونی را هم با همان اتهام به استادش ملحق کند چون مشرب فلسفی غالبا از خصائص مذاهب تشیع است ، بی تردید بیرونی در مبانی عقیدتی خود، که آزاد اندیش و سخت بدور از تعصب و تعبد فکری بوده ، علاوه بر سلوک روشمند علمی و ریاضی ، بسا متاثر از چنان مشرب و مذهبی بوده است .

بیرونی به سبب هوش و دانش و بینش فراعادی خود ، در نزد خوارزمشاه پایگاهی والا و احترامی خاص یافت ، چندان که رایزن آن امیران در امور سیاسی گردید.

در اوایل جمادی الثانی سال ۴۰۹ ، بیرونی در روستای " جیفور " کابل مشغول رصد کردن عرض های جغرافیایی آن نواحی بود ، و چنین نماید که تا پایان آن سال در پیرامون همان جا به کار رصد گری اشتغال داشته است . پس از این ، مدت های متوالی یا متناوب در غزنین بسر برده . از جمله رصدی در انقلاب صیفی ۴۱۰ نموده ، و خسوف ۱۳ ج ۱/۴۱۰ را در آن جا ضبط کرده است .

راجع به سال مرگ وی ، همان اشارات حکیم غضنفر تبریزی باشد که گوید :

" به خط شاگردش ابوالفضل سرخسی دیده شده که استاد در روز آدینه ۲ رجب ۴۴۰ ه ق در گذشت "

● فهرست آثار :

آثار گرانبار و پر شمار بیرونی محدود به مرزهای تخصصی رشته های دانش بشری در آن روزگار نگردیده بلکه با اندیشه وسعتمند خود همه ابعاد معرفت را در بر گرفته است . اگر دانش های نقلی را کنار بگذاریم ، وی در معارف عقلی خصوصا در همه شعب علوم اثباتی و انسانی صاحب نظر و اثر است . پس ، آثار او را – اعم از موجود یا مفقود – می توان بر حسب طبقه بندی کلی علوم و فنون احصا کرد .شمار آن ها اعم از مقاله یا رساله و کتاب ، آن چه بیرونی خود نوشته است : ۱۶۰ عنوان می شود ، که اگر مجموع ۲۵ عنوان رساله دیگر از استادش ابونصر عراق و دوستش ابوسهل مسیحی را هم – هر دو به نام او کرده اند- و خود در فهرست آثارش آورده بر آن شماره بیفزاییم ، روی هم ۱۸۵ عنوان اثر متسم به نام بیرونی یاد گردیده است .

از این شمار ، ۴۰ عنوان اثر بیرونی به صورت نسخ خطی در کتاب خانه های جهان موجود است که ۳۰ اثر تا کنون بطبع رسیده ، و ۲۵ اثر از این رقم به زبان های اروپایی و فارسی ترجمه شده است .

نیلوفر