حاكمیت شركتی در صنعت برق چیست و چه معنا و مفهومی دارد

حاكمیت شركتی در چارچوب وظایف شركت مادر تخصصی چیست و از چه ویژگیها و اهمیتی برخوردار است.

حاكمیت شركتی از اواخر قرن نوزدهم با گسترش شركتهای بزرگ صنعتی، تجاری- اقتصادی و ... شكل گرفت. این مفهوم هم اكنون در سطح صنعت برق و شركت توانیر با دیدگاه جدیدی مطرح می‌شود.

در مقاله زیر كه به وسیله مهندس عبدالنبی نادری مدیر دفتر نظارت و بهره‌وری توانیر و امیره نیكخواه، كارشناس این دفتر تدوین شده بحث حاكمیت شركتی در درون صنعت برق كشور و شركت توانیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

در حال حاضر، پس از تغییر ساختار وزارت نیرو و در امتداد سیاستهای حاكمیتی دولت، شركت توانیر در حال بازآرایی سازماندهی خود است. این امر فرصتی را برای تامل در مدل حاكمیت شركتی مناسب توانیر فراهم آورده است. به نظر می‌آید، لازم است پایه‌های سازمانی جدید با تفكری عمیق‌تر و دیدی وسیع‌تر ایجاد شود. از سوی دیگر تعدد شركتهای زیرمجموعه توانیر و شكلهای مختلف مالكیت آنها، موجب دشواری و اهمیت یافتن تعیین مدل مناسب حاكمیت در این شركت شده است.

● طرح مسئله

در زمینه ضرورت حاكمیت شركتی در صنعت برق موارد زیر قابل بازگویی است

۱) دغدغه شركت توانیر به عنوان سرمایه‌گذار اصلی در شركتهای برق منطقه‌ای، تولید و توزیع، بهره‌گیری مناسب از سرمایه‌ها است.

۲) گاهی دغدغه‌های سایر ذینفعان مانند مجلس، نهادهای نظارتی و برخی از نهادهای دولتی ... نسبت به صنعت برق موجب می‌شود كه از روشهای نامناسبی استفاده كنند.

به طوری كه گاهی مشاهده می‌شود به طرق مختلف در فرایندهای اجرایی مداخله كنند.

۳) تامین برق مورد نیاز و توسعه نظام تولید، انتقال و توزیع برق كشور، نیازمند سرمایه‌گذاریهای كلان است و بدون مشاركت سرمایه‌گذاران غیردولتی ممكن نیست.

پاسخ موثر به مجموعه مسائل مزبور، بهبود حاكمیت شركتی در صنعت برق است. مقوله حاكمیت شركتی كه به نحوه كنترل شركت اشاره دارد، در واقع، با پاسخ به این سوال در ارتباط است كه: چه كسی (یا كسانی) و با كدام خطوط راهنما، اختیار تصمیم‌گیری درباره شركت را دارند؟

برخی وظایف اصلی وجود دارند كه انتظار می‌رود هر هیئت مدیره‌ای آنرا انجام ‌دهد و رفتارهایی نیز وجود دارند كه انتظار می‌رود هر مدیریتی از آن اجتناب كند. این موارد كلیدهای موفقیت مدیران، در همه انواع شركتها، اعم از بزرگ یا كوچك، دولتی یا خصوصی، انتفاعی یا غیرانتفاعی هستند. مبحث حاكمیت شركتی به این موارد می‌پردازد و برای حاكمان شركتها، الزامات و توصیه‌هایی ارایه می‌كند كه بتوانند در حین هدایت شركتها به سمت اجرای قوی تر ماموریت آنها، مسئولیتها و وظایفی كه به امانت به آنها سپرده شده را بهتر انجام دهند.

در شكل مناسب حاكمیت شركتی، رهبران، حقوق ذینفعان را به طور جدی در نظر می‌گیرند و پاسخگو هستند. از سوی دیگر، با اهمیت دادن به حقوق سهامداران، سرمایه‌گذاری مورد تشویق قرار می‌گیرد و موجب توسعه بازارهای سرمایه و در نهایت رشد اقتصادی می‌شود. مطالعات جدید در حوزه حاكمیت شركتی در سطح جهانی نشانگر توجه به این موضوع در میان سرمایه‌گذاران به عنوان یكی از مهمترین ملاحظات تصمیم‌گیری درمورد فرصت‌های سرمایه‌گذاری است. بطوریكه هم اكنون بسیاری از شركتها، در معرفی خود، بخشی نیز تحت عنوان حاكمیت شركتی ارائه می‌دهند كه در آن نحوه اداره شركت را برای سهامداران و یا كسانی كه علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری هستند، توضیح می‌دهند.

برای توسعه بازار برق و تبدیل كردن برق به یك كالای اقتصادی نیز باید به این نكته توجه كرد كه با فزونی گرفتن تحرك سرمایه در سطح جهانی و آثار آن بر بازار جهانی سرمایه، تعامل میان مدلهای مختلف حاكمیتی شركتی اجتناب‌ناپذیر است.

در شكل دادن به حاكمیت شركتی توانیر و شركتهای زیرمجموعه ضمن لحاظ كردن مقتضیات كشور باید به دستاوردهای جهانی در این حوزه توجه داشته باشیم.

● تعاریف حاكمیت شركتی

در ادامه چند تعریف از حاكمیت شركتی، برگرفته از مراجع مختلف ارائه می‌شود.

۱) تعریف سازمان توسعه همكاریهای اقتصادی

(OECD, Aprill ۱۹۹۹) حاكمیت شركتی سیستمی است كه توسط آن شركتها مدیریت و كنترل می‌شوند. ساختار حاكمیت شركتی توزیع حقوق و مسئولیتها را در میان نقش‌آفرینان مختلف درامور شركت مانند هیئت مدیره، مدیران، سهامداران و سایر ذینفعان تعیین می‌كند. همچنین مقررات و رویه‌های تصمیم‌گیری در امور شركت را بیان می‌كند. حاكمیت شركتی از این طریق ساختاری فراهم می‌آورد تا شركت توسط آن اهداف خود را تنظیم كرده، منابع مورد نیاز برای تحقق این اهداف را فراهم كرده و عملكرد را پایش كند.

۲) دایره‌المعارف حاكیمت شركتی(Encyogov.com):

حاكمیت شركتی مبحثی در اقتصاد است كه نحوه كسب اطمینان و انگیزش مدیریت عملكرد شركتها را از طریق به كارگیری سازوكارهای انگیزشی مانند قراردادها، طراحی سازمانی و قانون‌گذاری مورد مطالعه قرار می‌دهد.

۳) تعریف دایره‌المعارفها ویكیپدیا: حاكمیت شركتی دو مفهوم دارد:

الف) فرآیندهایی كه براساس آنها شركتها مدیریت و كنترل می‌شوند.

ب) رشته‌ای در علم اقتصاد كه موارد متعدد ناشی از جداسازی مالكیت و كنترل شركتها را مطالعه می‌كند.

قوانین مرتبط با حاكمیت شركتی شامل قوانین مالكیت و قواعد داخلی یك شركت است. ارتباطات، شامل روابط بین همه طرفهای ذیربط كه در درجه نخست اهمیت مالكان، مدیران، هیئت مدیره و قانونگذاران بوده و با درجه اهمیت پایین‌تر كاركنان و جامعه هستند. سیستمها و فرآیندهایی هم با این مبحث در ارتباطند كه از آن جمله می‌توان تفویض اختیار را نام برد.

ساختار حاكمیت شركتی، قواعد و رویه‌های تصمیم‌گیری در شركت را دیكته می‌كند. همچنین، چارچوبی ارائه می‌دهد كه از طریق آن اهداف شركت و روش دستیابی به آنها و نحوه پایش عملكرد برای تحقق آنها تعیین می‌شود. با به كارگیری حاكمیت شركتی مناسب، خروجیها و نتایج و میزان تطابق آنها با طرحها و برنامه‌ها پایش می‌شوند. بدین وسیله انگیزه‌ای ایجاد می‌كند تا سازمان به منظور حفظ یا تغییر فعالیتهای سازمانی مطلع‌تر و آگاه‌تر باشد. حاكمیت شركتی مكانیزمی است كه به موجب آن افراد برای هم جهت كردن رفتارهای واقعی خود با شركا انگیزه می‌یابند.

در شكل یك مرز میان محیط داخل و بیرون شركت‌ها معمولاً به صورت دیواری نفوذناپذیر تعامل میان عناصر كلیدی مدیریت كلان شركت (حاكمیت شركتی) را با مشكل مواجه می‌سازد.

وجود این دیوار، سوالات متعددی را مانند سوالات زیر، درمورد آنچه در سوی دیگر این دیوار می‌گذرد، برای سهامداران ایجاد می‌كند:

- شركت چه می‌كند؟

- به كجا حركت می‌كند؟

- با چه نهادهایی مراوده دارد؟

- چه توجیهی برای درآمد یا هزینه‌های كنونی شركت وجود دارد؟

علل بروز سوالهای فوق می‌تواند برخی از موارد زیر باشد:

▪ غیر از اطلاعاتی كه به سهامداران به طور مستقیم ارائه می‌شود آنان، دسترسی به سایر اطلاعات مورد نیازشان ندارند.

▪ نماینده واقعی سهامداران در هیئت مدیره شركت وجود ندارد.

▪ سهامداران علاقه‌مندند، نظریات و ایده‌هایشان درموردشركت، به طور جدی‌تری مورد توجه هیئت مدیره قرار گیرد.

بدین ترتیب ایجاد حاكمیت شركتی مناسب می‌تواند با شفاف‌سازی و غنای روابط ذینفعان و مدیریت شركت دیوار ضخیم بین شركت و محیط بیرونی آنرا از بین بردارد.

تهیه و تنظیم: مهندس عبدالنبی نادری- امیره نیكخواه (دفتر نظارت و بهره‌وری توانیر)