در معرفت فاطمه س

بهترین ترازویی كه برای سنجش فضایل اخلاقی زن و درخشان ترین آیینه ای كه برای تصویر سیمای زن و چهره معنوی و شخصیت انسانی او فرا روی زن امروز مسلمان و زن امروز ایران و زن امروز جهان قرار دارد, زندگی حضرت فاطمه س دختر پیامبر اكرم ص و همسر حضرت علی بن ابیطالب ع و مادر امام حسن و امام حسین سرور شهیدان جهان است

بهترین ترازویی كه برای سنجش فضایل اخلاقی زن و درخشان‏ترین آیینه‏ای كه برای تصویر سیمای زن و چهره معنوی و شخصیت انسانی او فرا روی زن‏امروز مسلمان و زن‏امروز ایران و زن‏امروز جهان قرار دارد، ‏زندگی حضرت فاطمه(س) دختر پیامبر اكرم(ص) و همسر حضرت علی بن ابیطالب(ع) و مادر‏امام حسن و‏امام حسین سرور شهیدان جهان است.

از شخصیت فاطمه سخن گفتن بسیار دشوار است، ‏فاطمه یك زن بود آنچنان كه اسلام می‏خواهد كه زن باشد و روز زن روز فلاح و معراج و شخصیت و آزادی و حقوق و مقام زن، ‏روز تولدی نوین و حیاتی دیگر برای زنان است.

این نكته مسلم است كه ما هر قدر صفحات نورانی زندگی آن حضرت را مطالعه كنیم بازهم بررسی بیشتر و تتبع دقیق‏تر در زندگانی آن حضرت لازم است و بیان مجدد فضایل و سجایای آن بانوی معظمه به انحاء مختلف برای اقشار مختلف مردم و انسانها در سطوح و سنین متفاوت، ‏نه فقط برای زنان، ‏امری بسیار ضروری است؛ چرا كه آن بانوی مكرمه در مدرسه نبوت و دانشگاه‏امامت و رسالت به كمال رسیده و به فضایل و روحیات نیكو آراسته است. و در پاكی و طهارت، ‏هوشیاری و فطانت، ‏نجابت و شرافت و جلالت منحصر به فرد بوده و مقام هیچ زنی در دنیا و آخرت به مقام و منزلت ایشان نرسیده و نخواهد رسید.

بنابرای شایسته است كه همگی ما با چنین بانویی كه از معجزات تاریخ و افتخارات عالم وجود است، ‏بیشتر و بیشتر آشنا شویم و ابعاد شخصیتی و اوراق تابناك آن حضرت را مورد بازنگری قرار دهیم تا به شناخت بهتری دست پیدا كنیم.

به تعبیر زیبای حضرت‏امام خمینی «قدس سره الشریف»(كه روز زن مصادف با تولد این شخصیت بزرگ نیز می‏باشد او كه مكتب فاطمه را به دنیای معاصر شناساند.)

«هركس با هر بینش درباره او گفتاری دارد و از عهده ستایش او برنیامده و احادیثی هم كه از خاندان وحی رسیده به اندازه فهم مستمعان بوده و دریا را در كوزه‏ای نتوان گنجاند و دیگران هرچه گفته‏اند به مقدار فهم خود بوده نه به اندازه مرتبت او» صحیفه نور / ج ۱۲ / ص ۷۲.

با این همه، ‏نباید مأیوس شد و در حد توان باید گامهایی هر چند اندك برای دستیابی به قله فضائل و كمالات فاطمه(س) برداشت.

ما نیز در این مقاله به فراخور توانایی خویش به بررسی ابعاد زندگانی و شخصیتی حضرت زهرا(س) پرداخته‏ایم گرچه كه چنین نوشته‏ای كوتاه، ‏طبعاً نمی‏تواند جامع باشد و حق مطلب را آنطور كه شایسته است ادا كند‏اما گامی است هر چند كوچك در جهت شناخت آن بحر بی‏منتها و آن گوهر تابناك. شاید كه مقبول حضرتش افتد.

در این مجال فقط به ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه زهرا(س) از دیدگاه قرآن و وحی، ‏پیامبر(ص)، ‏امیرالمؤمنین(ع) و ائمه معصومین علیهم السلام بسنده می‏كنیم.

● حضرت فاطمه زهراء «سلام اللّه علیها» از دیدگاه قرآن و وحی‏

‏خداوند، ‏آیات بسیاری را به اهل بیت اختصاص داده است؛ به گونه‏ای كه همه مسلمین در نزول این آیات درباره ایشان اجماع نموده‏اند و آن را دلیل عنایت خدا به شأن ایشان و بزرگداشت مقام آنان و ترغیب سایر مسلمین به حركت در مسیر هدایت ایشان و اقتدای به آنان می‏دانند.

برخی از این آیات، ‏عبارتند از:

۱ - فَمَنْ حَاجَّكَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَی الْكاذِبینَ[ ۱ ]

پس كی كه با تو محاجه كند، ‏پس از آنكه برای تو علم حاصل شد، ‏بگو كه بیائید فرزندانمان و فرزندانتان و زنانمان و زنانتان و خودمان و خودتان را فراخوانیم و سپس مباهله كرده، ‏لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.

همه اهل قبله حتی خوارج اجماع كرده‏اند كه پیامبر(ص) از میان زنان جز دخترش فاطمه(س) را برای مباهله دعوت ننمود.

۲ - إِنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهیرًا[ ۲ ]

ترجمه: همانا خداوند اراده كرده است كه هر گونه زشتی و ناپاكی را از شما اهل بیت دور گرداند و شما را پاك و مطهر سازد.

احادیث زیادی از طرق عامه و خاصه صادر شده و دلالت می‏كنند كه آیه فوق در شأن پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) نازل شده است. من باب نمونه:

احمد و طبرانی از ابوسعید خدری نقل می‏كنند: پیامبر(ص) چهل روز صبح به خانه فاطمه(س) می‏آمد در حالی كه می‏فرمود: سلام بر شما اهل بیت و رحمه ‏اللّه و بركاته، ‏خداوند شما را رحمت كند و آیه مذكور را قرائت می‏فرمودند.

و از‏امّ سلمه نقل شده كه پیامبر در خانه من بود كه این آیه نازل شد، ‏پس رسول خدا(ص) نزد علی و فاطمه و حسن و حسین فرستاد و فرمود: اینان اهل بیت من هستند.[ ۳ ]

بیشتر مفسّران برآنند كه این آیه درباره حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) نازل شده است.

۳ - قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّه َ فِی الْقُرْبی‏[ ۴ ]

ترجمه: بگو برای آن(رسالت) مزدی از شما نمی‏خواهم جز دوستی نزدیكانم را.

از ابن عباس نقل شده: كه وقتی این آیه نازل شد، ‏مردم گفتند: ای رسول خدا! این نزدیكانت كه دوستی آنان را بر ما واجب ساخته‏ای چه كسانی هستند؟ فرمودند: علی، ‏فاطمه و دو فرزندش.[ ۵ ]

و در روایت دیگری پیامبر(ص) می‏فرماید: خداوند اجر رسالت مرا بر شما دوستی اهل بیتم قرار داده است و من بزودی فردا(قیامت) درباره آنها از شما سؤال خواهم نمود.[ ۶ ]

۴ - وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا[ ۷ ]

ترجمه: او خداوندی است كه از آب بشری آفرید پس قرار داد او را تبار و نژاد و پیوند و پروردگار تو توانا است.

از ابن عباس روایت شده كه خداوند نطفه سفید مكنونه‏ای بیافرید و او را در صلب آدم(ع) قرار داد، ‏سپس آنرا از صلب آدم در صلب شیث و از صلب شیث به صلب اَنوش و از صلب انوش به صلب قنیان و از صلب قنیان به اصلاب پاكیزه و ارحام مطهره منتقل گرداند تا رسید به صلب عبدالمطلب، ‏سپس خداوند آنرا دو قسمت فرمود، ‏نصفش را در صلب عبداللّه و نصف دیگر را در صلب ابیطالب قرار داد و از سلاله عبداللّه حضرت رسول خدا متولد گردید و از سلاله ابیطالب حضرت علی(ع) به دنیا آمد و این است معنای كلام خدا.[ ۸ ] پس فاطمه(س) را به علی(ع) تزویج نمود و علی از محمد(ص) و محمد از علی است و حسن و حسین(ع) نسب و نژاد آنها و علی(ع) داماد و پیوند است.

این آیه نیز مشعر بر فضیلت و شرافت فاطمه(س) و می‏رساند كه نسب پاك پیامبر(ص) و نژاد والای سادات بنی فاطمه در وجود گرانمایه حضرت زهرا(س) تقاطع می‏نماید. چه بعد از حضرت فاطمه(س) همه فرزندان رسول خدا(ص) در اطراف و اكناف عالم زیست كرده و می‏كنند. نژاد ساداتی آنها تا حضرت فاطمه و از حضرت فاطمه تا حضرت آدم از جانب پدر است نه مادر، ‏اما هنگامی كه این نسب به فاطمه می‏رسد از جانب مادر است نه پدر.

و این فضیلت مخصوص حضرت فاطمه(س) است و قرآن مجید در آیه مباهله فرزندان فاطمه را فرزندان پیامبر نامیده و فرموده: «نَوعُ اَبْنائَنا وَ اَبْنائَكُم» یعنی: می‏خوانیم پسران خود و پسران شما را. پس معلوم گردید كه این فضیلت بزرگ را خداوند مخصوص فاطمه نمود و نسب اولاد فاطمه را به رسول خدا پیوند داد.

۵ - إِنَّ اْلأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كانَ مِزاجُها كافُورًا، ‏عَیْنًا یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیرًا، ‏یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْمًا كانَ شَرُّهُ مُسْتَطیرًا، ‏وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‏ حُبِّهِ مِسْكینًا وَ یَتیمًا وَ أَسیرًا[ ۹ ]

ترجمه: به یقین نیكان از جامی می‏نوشند كه با عطر خوش آمیخته است، ‏از چشمه‏ای كه بندگان خاص خدا از آن می‏نوشند و از هر جا بخواهند آن را جاری می‏سازند، ‏آنها به نذر خود وفا می‏كنند و از روزی كه شرّ و عذابش گسترده است می‏ترسند، ‏و غذای خود را با اینكه به آن نیاز دارند به مسكین و یتیم و اسیر می‏دهند.

سوره مباركه انسان در شأن حضرت زهراء(س) نازل شده و آیتی است بر عظمت وجود آن حضرت.

روایتی از ابن عباس نقل شده كه: روزی حسن و حسین در خردسالی مریض شدند. حضرت فاطمه (س) نذر كردند، ‏اگر مریضی آنها خوب شود، ‏سه روز روزه بگیرند، ‏پس خداوند آنان راعافیت بخشید. اهل خانه حضرت زهرا(س) سه روز، ‏روزه گرفتند و هر سه روز، ‏هنگام افطار كه می‏شد مسكین و یتیم و اسیر به در خانه آنها آمدند و طلب غذا كردند و ایشان هم نانی را كه می‏خواستند با آن افطار كنند به آنها بخشیدند، ‏سه روز تمام گرسنه بودند و حضرت فاطمه(س) وقتی كه پدرش به دیدنش آمدند، ‏دیدند آن بزرگوار در محراب عبادت مشغول نیایش و پرستش خداست در حالیكه از شدت گرسنگی شكمش به پشتش چسبیده به گودی نشسته است. دیدن این منظره برای رسول خدا(ص) سخت تأثر آور بود. در این هنگام جبرئیل فرود آمده و عرض كرد، ‏این هدیه را بگیر، ‏خدای تعالی به داشتن چنین اهل بیتی به تو تهنیت گفته است، ‏پس آیات را بر وی خواند.[ ۱۰ ]

۶ - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ، ‏بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ، ‏یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ[ ۱۱ ]

ترجمه: روان كرد دو دریا را كه به هم برسند و ملاقات نمایند، ‏برزخی بین آن دو است كه بر دیگری غلبه نكنند و از آن دو لؤلؤ و مرجان بیرون می‏آید.

‏امام صادق(ع) در تفسیر این آیه می‏فرماید مقصود از دو دریا كه با یكدیگر برخورد می‏كنند، ‏علی(ع) و فاطمه(س) است و برزخ بین آن دو كه بر یكدیگر برتری نجویند حضرت رسول(ص) است و لؤلؤ و مرجان كه از آن دو دریا بیرون می‏آید‏امام حسن(ع) و‏امام حسین(ع) می‏باشند.[ ۱۲ ]

۷ - كَمِشْكاه ٍ فیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فی زُجاجَه ٍ الزُّجاجَه ُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّیُّ[ ۱۳ ]

ترجمه: به مشكاتی ماند كه در آن روشن چراغی در میان شیشه‏ای كه تلألؤ آن گویی ستاره ایست درخشان.

حضرت موسی بن جعفر(ع) فرمودند: مقصود از مشكاه ‏حضرت فاطمه(س) است و مصباح، ‏حسن (ع) و زجاجه ‏حسین(ع) است، ‏كوكب درّی، ‏فاطمه(س) است كه در بین زنان جهانیان ستاره‏ای درخشان می‏باشد.

۸- اَلَمْ تَرَكَیْفَ ضَرَبَ اللَّه مثلاً كَلِمَه ً طَیّبَه ً كَشَجَرَه ٍ طَیّبه ٍ.

در روایت است كه رسول خدا(ص) در ذیل آیه ریفه «اَلَمْ تَرَكَیْفَ...» فرمودند: من شجره هستم و فاطمه شاخه آن. علی عامل باروری آن، ‏حسن و حسین میوه آن و دوستداران آنان از‏امّتم برگهای آن درخت می‏باشند و سوگند به خدا كه آنان در بهشت جاویدان می‏باشند.[ ۱۴ ]

حضرت زهرا «سلام الله علیها» از دیدگاه پیامبر اكرم «صلی الله علیه و آله و سلم»:

سخن در شأن و عظمت فاطمه(ع) فراوان است، ‏اما با بسیاری سخن و فراوانی گفتار در شأن این بانوی مجلله عظمت حقش هرگز ادا نمی‏شود.

بانویی كه یكایك حضرات معصومین(ع) با بزرگی و عظمت از او یاد كرده‏اند و در برابر نام شریفش احترام ویژه به جا آورده‏اند، ‏بانویی كه قرآن كریم از او به عظمت یاد می‏كند و پیامبر اكرم(ص) بزرگش می‏دارد. پیامبری كه قرآن در شأنش فرموده است: «و ما یَنْطقُ عَنِ الْهوی انْ هُوَ الّا وحیٌ یُحی»(این رسول ما هرگز جز وحی نمی‏گوید و آنچه می‏گوید وحی منزل است.)

این پیامبر با این منطق وحی، ‏فاطمه(س) را «ام ابیها» می‏خواند. پس این سخن، ‏سخن وحی است كه فاطمه(س) نقش مادری برای پیامبر(ص) دارد. در این تعبیر پیامبر(ص) باید دقّت شود، ‏چون سخن پیامبر(ص) سخن وحی است و از كنار وحی به آسانی نمی‏توان گذشت. واژه «ام» یعنی مادر. مادر آن وجودی است كه پرورش و رشد و نمو فرزند بسته به اوست. مادر یعنی جایگاهی كه فرزند متكی به آن به تكامل طبیعی‏اش دست پیدا می‏كند. حال، ‏فاطمه(س) به تعبیر پیامبر(ص) «ام ابیها» است، ‏یعنی: مادر پیغمبر است.

فهرست كتاب‏ها و منابع

۱- سیره چهارده معصوم(ع)، ‏محمد محمدی‏اشتهاردی‏

۲- جلوه‏های رفتاری حضرت زهرا(س)، ‏عذرا انصاری‏

۳- نگرشی كوتاه بر زندگی حضرت فاطمه زهرا(س)؛ ترجمه: محمد علی‏امینی‏

۴- فاطمه زهرا(س) از ولادت تا شهادت، ‏ترجمه: علی كرمی

۵- فاطمه زهرا(س) بانوی نمونه اسلام، ‏ابراهیم‏امینی‏

۶- در حریم كوثر، ‏سیدمحمدرضا طباطبائی‏نسب‏

۷- زهراء برترین بانوی جهان، ‏آیه ‏الله مكارم شیرازی

۸- فاطمه الزهراء(گفتار علامه‏امینی) حبیب چایچیان(حسان)

۹- نهج الحیاه (فرهنگ سخنان فاطمه(س»، ‏محمد دشتی‏

۱۰- مسند فاطمه الزهراء(ع)، ‏سید حسین شیخ الاسلامی‏

۱۱- فاطمه الزهراء از ولادت تا شهادت، ‏آیه الله فقید سیدمحمدكاظم قزوینی

۱۲- فاطمه در سوگ عدالت، ‏علی كرمی

۱۳- عوالم العلوم و المعارف و الاحوال؛ ج ۱۱/۲، ‏سیدمحمدباقر موحدابطی‏اصفهانی ۷۴

پی‏نوشت‏ها:

۱. ‏سوره آل عمران آیه ۶۱.

۲. ‏سوره احزاب آیه ۳۳.

۳. المستدرك: ج ۳- ص ۱۴۶.

۴. ‏سوره شوری آیه ۲۳.

۵. الصواعق المحرقه: ص ۱۰۱.

۶. ذخائر العقبی: ۲۶.

۷. ‏سوره فرقان آیه ۵۴.

۸. بحارالانوار: ج ۱۰- ص ۴۲.

۹. سوره انسان آیه ۶ تا ۹.

۱۰. سید هاشم بحرانی، ‏تفسیر البرهان.

۱۱. ‏سوره الرحمن آیه ۱۹-۲۰-۲۲.

۱۲. جلال الدین سیوطی، ‏الدرالمنثور، ‏ج ۷ - ص ۶۹۸.

۱۳. ‏سوره نور آیه ۳۵.

۱۴. شواهد التنزیل، ‏ج ۱- ص ۲۱۲.

۱۵. الحضائص الفاطمیّه ‏مطابق نقل مستدرك السفینه - ج ۳ - ص ۳۳۵.

۱۶. ‏سوره آل عمران آیه ۶۱.

۱۷. بیت الاحزان - مرحوم محدّث قمی، ‏ص ۳۸، ‏به نقل از مصباح الانوار.

۱۸. بحارالانوار - ج ۴۳ - ص ۵ و ۶.

۱۹. بحارالانوار - ج ۶۶ - ص ۱۷۷.

۲۰. الاستیعاب - ج ۲ - ص ۷۵۰.

۲۱. بحارالانوار - ج ۴۳ - ص ۴۶.

۲۲. بحارالانوار - ج ۴۳ - ص ۱۷۲.

۲۳. كشف الغمه، ‏ج ۲ - ص ۸۸.

۲۴. كشف الغمه، ‏ج ۲ - ص ۹۳.

۲۵. مناقب این شهر آشوب، ‏ج ۳ - ص ۳۳۲.

۲۶. بیت الاحزان - محدّث قمی، ‏ص ۶۰.

۲۷. بیت الاحزان - محدّث قمی، ‏ص ۶۱.

۲۸. بحار الانوار - ج ۱۵، ‏ص ۱۰.

۲۹. كشف الغمه - ج ۲، ‏ص ۱۳.

۳۰. بیت الاحزان - محدّث قمی - ص ۲۱.

۳۱. نهج البلاغه - خطبه شقشقیه.

۳۲. كشف الغمّه، ‏ج ۱، ‏ص ۴۹۱.

۳۳. كشف الغمّه، ‏ج ۱، ‏ص ۴۹۲.

۳۴. كشف الغمّه، ‏ج ۱، ‏ص ۴۹۲.

۳۵. بحار الانوار - ج ۴۳، ‏ص ۱۱۷.

۳۶. بیت الاحزان - ص ۴۳.

۳۷. كشف الغمه - ج ۱ - ص ۵۰۶.

۳۸. بحار الانوار - ج ۴۳ - ص ۸۱.

۳۹. فوائد المسطین - ج ۲ - ص ۶۶.

۴۰. روضه كافی - حدیث ۵۳۶.

۴۱. مناقب ابن شهر آشوب - ج ۳ ص ۳۳.

۴۲. بحارالانوار - ج ۴۳ ص ۱۹.

۴۳. سفینه ‏البحار - ج ۱ - ص ۶۶۲.

۴۴. بحار الانوار - ج ۴۳ - ص ۹۱.

۴۵. عوالم العلوم و المعارف - ج ۱۱ - ص ۱۰.

۴۶. بحار الانوار - ج ۵۰ - ص ۱۰۱.

۴۷. كتاب فاطمه الزهرا(س) شادمانی دل پیامبر - ص ۴۲.

۴۸. كتاب فاطمه الزهرا(س) شادمانی دل پیامبر - ص ۴۲.

۴۹. بحارالانوار - ج ۵۳ - ص ۱۸۰.

۵۰. نسان المیزان - عسقلانی - ج ۳ - ص ۳۴۵.

۵۱. ذخائر العقبی، ‏ص ۴۳.

۵۲. مرحوم مجلسی - بحار الانوار - ج ۱۰.

۵۳. سوره والضحی - آیه ۵.

۵۴. نیابیع الموده ‏از قندوزی.

۵۵. بحار الانوار - علامه مجلسی، ‏ج ۴۳ - ص ۹۲.

۵۶. امانی - شیخ صدوق - ص ۲۵ - به نقل از كتاب بانوی بانوان - نوشته ابوالفضل موسوی گرمارودی.

۵۷. كشف الغمه - علی بن عیسی اربلی - ج ۲ - ص ۴۲ - به نقل از همان كتاب.

۵۸. بیت الاحزان - ص ۲۲.

۵۹. بحارالانوار - مرحوم مجلس - ج ۴۳ - ص ۵۳.

۶۰. بحارالانوار - مرحوم مجلسی - ج ۴۳ - ص ۲۸.

۶۱. بحارالانوار - مرحوم مجلسی - ج ۴۳ -ص ۲۹.

۶۲. بحارالانوار - مرحوم مجلسی - ج ۴۲ - ص ۸۰.

۶۳. سوره آل عمران - آیه ۴۱.

۶۴. ‏سوره قصص - آیه ۷.

۶۵. كافی - ج ۱ - ص ۱۸۲.

۶۶. كافی - ج ۱ - ص ۲۳۸.

۶۷. اصول كافی - ج ۲ - ص ۲۴۰.

۶۸. دلائل الامامه ‏- ص ۲۸.

۶۹. بحارالانوار ج ۳۶ - ص ۱۹۴.

۷۰. دلائل الأمامه ‏- و عوالم العلوم از بحرانی اصفهانی. ص ۸۳۳.

۷۱. بحارالانوار - ج ۱۰.

۷۲. بصائر الدرجات - ص ۱۵۶.

۷۳. اصول كافی - ج ۱ - ص ۲۹۵.

۷۴. الاختصاص - ص ۲۱۰ -

بحارالانوار - ج ۳۶ - ص ۳۵۲.

منبع:نشریه حورا، شماره ۱۴

---