توافق در تعلیق

جدال بر سر جزییات پرونده اتمی تهران به روز سوم کشیده شد

جدال بر سر جزییات پرونده اتمی تهران به روز سوم کشیده شد. گذر از این پیچ تاریخی که ۱۰ سال است ایران و جامعه بین‌الملل را برای رسیدن به یک راه‌حل منطقی، متوقف ساخته، اکنون با روی کار آمدن حسن روحانی رییس‌جمهوری اسلامی ایران برای عبور از آن به امیدی دست‌یافتنی بدل شده است. همه گروه‌های مذاکره‌کننده در یک همگرایی مثال‌زدنی طی سه روز نفس‌گیر ولی جدی تلاش کردند تا مخالفت‌ها را به حداقل برسانند و در بعضی موضوعات به اتفاق نظر مشترک نیز دست یابند.

جلسه پنج ساعته محمدجواد ظریف، کاترین اشتون و جان کری در روز جمعه تا نیمه‌شب ادامه داشت به طوری که به گفته یک مقام امریکایی تلاش شد طرح‌های دو طرف به یکدیگر نزدیک و اختلاف‌نظرها کم شود. اما سرانجام بدون دستیابی به توافق نهایی جلسه به دیروز موکول شد. از طرفی با وجود اینکه دو طرف برای توافق نهایی تلاش می‌کنند، اختلافاتی نیز بین امریکا و برخی متحدانش بر سر این توافق به وجود آمد. کری و مقامات امریکایی یک طرح چند مرحله‌یی را پیشنهاد کردند که مرحله نخست آن شامل توافقی با ایران بر سر تعلیق شش‌ماهه غنی‌سازی ۲۰درصد در مقابل تعدیل محدود تحریم‌هاست که می‌تواند شامل آزادسازی اموال بلوکه شده ایران باشد.

ظاهرا طرف‌ها به موانعی در راه گفت‌وگو‌ها برخورد کرده‌اند که می‌تواند چشم‌انداز هر گونه توافق هسته‌یی فوری با ایران را به چالش بکشد. با این حال خبرهای ضد و نقیضی هم از ژنو منتشر شده است که سایه سنگینی از بیم‌ها و امیدها را بر این دور از مذاکرات گسترده است. آن‌طور که لس‌آنجلس‌تایم احتمال داده دیپلمات‌های ناامید بر این باور بودند که احتمالا مذاکرات ظرف دو هفته آینده ادامه خواهد داشت؛ خبری که ممکن است نشان از عدم توافق احتمالی و مثبت نبودن مذاکرات سه جانبه این چند روز باشد. هرچند این خبر از سوی بسیاری از مذاکره‌کنندگان از جمله مایکل مان، سخنگوی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تکذیب شد و سخنگوی اشتون و عباس عراقچی معاون وزیر خارجه مذاکرات را «خوب» و رو به جلو توصیف کردند. با این وجود دور دوم نشست سه‌جانبه ظریف ، کری و اشتون عصر دیروز انجام گرفت. با این همه ظاهرا دو طرف بر سر پروژه رآکتور آب سنگین اراک اختلاف نظر دارند. ظاهرا این اختلاف به قدری جدی بوده که مذاکرات روز جمعه بین ظریف و جان کری وزرای خارجه ایران و امریکا هم نتوانست سطح اختلاف‌نظرها را در این باره کاهش دهد.

از سویی آنچه از روند مذاکرات طولانی طرف‌ها پیداست، هدف نهایی گروه ۱+۵، این است که تهران بخشی از فعالیت‌های هسته‌یی خود را در مقابل لغو تحریم‌های ایالات متحده متوقف کند. این اصرار شاید از آن رو باشد که قرار است روز چهارشنبه جلسه‌یی درباره تحریم‌های ایران در مجلس نمایندگان برگزار شود. ادرویس، سناتور جمهوریخواه که ریاست کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان را بر عهده دارد گفته روز چهارشنبه جلسه‌یی درباره این طرح برگزار خواهد کرد. به گفته وی، اوباما به جای اینکه تحریم‌ها را علیه ایران تشدید کند به دنبال کاهش تحریم‌ها و امتیاز دادن به ایران است. این درحالی است که اعمال برخی تحریم‌های بیشتر در کنگره امریکا نیز مطرح است. همچنین کاخ سفید می‌کوشد نگرانی‌ها را تعدیل کند.

▪ فضای روز سوم مذاکرات

اعضای گروه ۱+۵ و هیات ایرانی با ورود به روز سوم مذاکرات همچنان به رایزنی‌های پی‌درپی خود ادامه دادند. مذاکرات دوجانبه و سه‌جانبه و حتی چهارجانبه بین اعضای گروه ۱+۵ همچنین مذاکرات سه‌جانبه ظریف با اشتون و جان کری و در نشست سه‌جانبه دیگری با لاورف و اشتون حکایت از پیچیدگی روند مذاکرات در سومین روز از نشست ژنو دارد. اختلافات میان شش کشور غربی اجازه نداد تا مذاکرات به یک نقطه مشترک و تنظیم تفاهمنامه هدایت شود و این درحالی است که انتظار می‌رفت اختلاف گروه ۱+۵ با هیات ایرانی مانع تدوین این تفاهمنامه شود. اما ظاهرا اختلافات میان اعضای دایم شورای امنیت مذاکره‌کننده اتمی سبب شد تا مذاکره‌کنندگان تنها به یک بیانیه مشترک اکتفا کنند و ادامه مذاکرات را به ۱۰ روز آینده موکول کنند. تا همین جای کار یعنی ایجاد اختلاف فارغ از مثبت بودن آن در روند مذاکرات نشان از موضع و سیاست هوشمندانه تهران در پروسه گفت‌وگوهای هسته‌یی دارد. حالا غرب باید تکلیف خود را با اعضای خود مشخص کند البته اگر خواهان تحقق وعدهای اخیر خود درباره اعتمادسازی و پیشبرد مذاکرات هستند.

▪ فرانسه یک پای اختلاف

فرانسه با موضع سرسختانه‌اش در این دور از مذاکرات گوی سبقت را از دیگر اعضای ۱+۵ ربود. تا جایی که تعجب بقیه اعضای نشست از جمله ایران را برانگیخت. لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه که در ژنو به سر می‌برد در موضعی عجیب با وجود رایزنی‌های مکرر جان کری، وزیر خارجه امریکا و جواد ظریف وزیر خارجه، مخالفت خود را با متن تفاهمنامه تنظیم شده اعلام کرد. فابیوس همچنین اعلام کرد که با کاهش تحریم‌ها مخالف است چراکه ایران مبادرت به بستن تاسیسات آب سنگین اراک نکرده است. به هر حال دامنه این اختلافات به دیگر اعضای گروه سرایت کرد و سبب شد که باز هم رایزنی‌ها ادامه پیدا کند. شاید که در یارگیری‌ها موافقان بتوانند پاریس را در تنظیم این تفاهمنامه همداستان خود کنند. ولی تا اینجای کار این فرانسه است که مانع هرگونه تفاهم در سومین روز از نشست هسته‌یی شده است.

▪ رایزنی‌ها در کاخ ملل و هتل اینتر کنتیننتال

نکته حایز اهمیت اما در نشست سه روزه فوق، حجم بی‌سابقه‌یی از دیدارهای فشرده‌یی است که از هتل اینترکنتیننتال محل اقامت دیپلمات‌های ارشد مذاکره‌کننده تا مقر اروپایی سازمان ملل ادامه داشت. به طوری که طی این سه روز جهان شاهد تردد عالی‌ترین مقامات وزارت خارجه پنج کشور غربی به همراه آلمان در اتاق‌های ساختمان کاخ ملل برای رایزنی و مذاکرات از دوجانبه و سه‌جانبه گرفته تا مذاکرات چهارجانبه برای تنظیم یک تفاهمنامه که تا لحظه تنظیم گزارش محتمل به نظر می‌رسد، بودند. چرا که هر یک از کشورها می‌خواهند آخرین نظرات خود را با حفظ فضای مثبت حاکم بر این دور از گفت‌وگوها به دیگری نزدیک سازند؛ از تلاش‌های کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گرفته تا جان کری وزیر خارجه امریکا.

محمدجواد ظریف وزیر خارجه هم پرتحرک‌تر از همه روزها گاهی تا مرز «توافق نزدیک است» پیش ‌رفت و گاهی از مواضع تند لوران فابیوس همتای فرانسویش ابراز ناراحتی کرد و ‌گفت «مواضع امریکا نرم‌تر از فرانسه است». این نظر از آنجا عنوان ‌شد که در آغاز سومین روز از مذاکرات ژنو، لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه، در مصاحبه‌یی با یک رادیوی فرانسوی خبر داد که در این مرحله نهایی شدن قراردادی با ایران «اصلا قطعی نیست». فابیوس گفته بود «پیش‌نویس اولیه‌یی تهیه شده است که مورد تایید گروه ?+? نیست»، ظاهرا او در بدبینانه‌ترین حالت معتقد بود که به هیچ‌وجه مطمئن نیست «بتوانند به سرانجامی برسند». این اظهارنظرها سبب شد تا ظریف پیش از دیدار چهار ساعته سه‌جانبه با همتای امریکایی و رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کند که همچنان بین طرفین فاصله هست ولی باید تلاش کنیم.

وزیر خارجه ایران تلاش داشت همچنان امیدها را حفظ کند به همین منظور می‌گفت که فاصله هست ولی باید تلاش کنیم ببینیم به کجا می‌رسیم. جان کری، وزیر امورخارجه امریکا هم که روز جمعه سرزده خود را به جمع مذاکر‌کننده‌ها رسانده بود اگرچه می‌دانست تا رسیدن به توافق نهایی راه دراز و دشواری در پیش رو دارد اما امیدوار بود که به نتیجه قابل قبولی دست یابند. ویلیام هیگ، وزیر خارجه دولت انگلستان هم با نگاه خوشبینانه‌یی قصد داشت روند مذاکرات را رو به جلو و مثبت ارزیابی کند چرا که روز گذشته حمایت کامل خود و آلمان را از پیشرفت اعلام کرد. هیگ به خبرنگاران گفت که پیشرفت‌های خوبی در گفت‌وگوهای هسته‌یی با ایران داشته‌ایم و مسائل مهم باید حل شوند. به هر حال براساس گزارش‌ها، یک منبع نزدیک به هیات مذاکره‌کننده ایرانی درباره ملاقات چهارجانبه ظریف با اشتون و ویلیام هیگ و گیدرو وستروله، از حمایت آلمان و انگلیس از روند کلی گفت‌وگوها خبر داد. آنچه از مجموعه اظهارات مقامات دیپلماتیک نزدیک به مذاکرات به دست آمده است تاکنون فرانسه مانع اصلی برای رسیدن به توافق با ایران بوده است و امریکا با پیش‌نویس اولیه موافقت کرده است.

▪ اجازه نمی‌دهیم کسی برای ما طرح تدوین کند

در همین حال محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران دیروز در تنفسی که میان مذاکرات بود تاکید کرد که نگرانی‌های ایران و ۱+۵ باید در تفاهمنامه مورد توجه قرار گیرد. به گزارش ایسنا، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیش از دیدار سه‌جانبه با اشتون و لاوروف در جمع خبرنگاران با بیان اینکه مذاکرات در سومین روز خود وارد مرحله حساسی شده است که این مرحله رسیدن به یک متن است که هر هفت کشور بتوانند روی آن توافق کنند تصریح کرد: این مرحله‌یی دشوار است. هم نگرانی‌های ایران باید مورد توجه قرار گیرد و هم دیدگاه‌های داخل ۱+۵. از این رو کار قدری با دشواری پیش می‌رود و مقدار زیادی از وقت در مشکلات داخل ۱+۵ گرفته می‌شود که این هم طبیعی است. ما آمادگی داریم اگر طرف مقابل آمادگی دارد به راه‌حل برسیم و در این مسیر هم درحد خوبی پیشرفت داشتیم. وی درباره مذاکرات با امریکایی‌ها اظهار کرد: یک تاریخ طولانی بی‌اعتمادی با امریکا وجود دارد. در عین حال در این گفت‌وگوها حدود هفت ساعت مذاکرات جدی با امریکایی‌ها داشتیم؛ در سطح وزیر خارجه. علاوه بر این با انگلیس و آلمان و فرانسه و روسیه نیز مذاکره داشتیم.

ظریف درباره اظهارات وزیر خارجه فرانسه که بر مساله غنی‌سازی و رآکتور اراک به عنوان پیش شرط توافق تاکید کرده بود، با بیان اینکه درباره جزییات مذاکرات در رسانه‌ها صحبت نمی‌کنم، افزود: دیدگاه‌ها متفاوت است و فرانسه هم دیدگاه‌هایی دارد. در عین حال از نظر ما کشورها باید بدانند که این یک روند بر اساس احترام متقابل و توجه به حقوق مردم ایران به نتیجه برسد و گرنه پایداری نخواهد داشت. ما به نمایندگی از مردم ایران که سلاح هسته‌یی را نه تنها مخالف اصول خود بلکه مخل امنیت خود می‌دانند آماده‌ایم طرح مناسبی که حقوق مردم ما را حفظ کند را با هم تدوین کنیم. وزیر خارجه کشورمان تاکید کرد که از ابتدا گفته‌ایم اجازه نمی‌دهیم کسی برای ما طرح تدوین کند.

▪ دیدار سه‌جانبه ظریف، اشتون و لاوروف

از سوی دیگر در میان رایزنی‌های فشرده طرف‌های مذاکره‌کننده دیدار سه جانبه دیگری میان وزیر امور خارجه با همتای روسی خود و سرپرست تیم مذاکره‌کننده ۱+۵ انجام شد.

در ادامه رایزنی‌های روز گذشته، نشست سه‌جانبه کری، اشتون و ظریف برای سومین بار برگزار شد. به گزارش ایسنا، نشست وزیران خارجه امریکا و ایران با اشتون حدود ۲۰ دقیقه‌ طول کشید.

▪ انتقاد امریکا از فرانسه

در عین حال منابع دیپلماتیک غربی در ژنو از انتقاد امریکا به فرانسه نسبت به موضع این کشور در مذاکرات ایران و ۱+۵ خبر می‌دهند. به گزارش ایسنا، منابع دیپلماتیک غرب گفته‌اند جان کری، وزیر خارجه امریکا موضع انتقادآمیز خود را در قبال اظهارات و موضع فرانسه در مذاکرات با ایران به پاریس منتقل کرده است. بر این اساس امریکا موضع فرانسه را مانع دستیابی به نتیجه بهتری در نشست ژنو دانسته است و محول کردن ادامه مذاکرات را به زمان دیگری نادرست تلقی کرده است. این منابع دیپلماتیک معتقدند امریکا خواهان رسیدن به نتیجه در مدت زمان کوتاه‌تری است تا مخالفان مذاکرات و گروه‌های تندرو مانعی در مسیر مذاکرات و رسیدن به نتیجه ایجاد نکنند.

▪ تحریم‌ها تاثیری بر رویه ایران ندارد

در همین حال محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه در مصاحبه با جرمی بوئن، سردبیر خاورمیانه بی‌بی‌سی، گفت ممکن است که ایران و قدرت‌های جهانی در این دور مذاکرات به توافقی نرسند، اما او تاکید کرد: «اینکه در این دور مذاکرات به نتیجه نرسیم فاجعه نیست، چون این آغاز یک روند است.»ظریف تاکید کرد تحریم‌های شدید بانکی و نفتی علیه ایران دلیل تغییر رویه ایران نیست. او گفت: «نتیجه خالص تحریم‌ها ساخت ۱۹ هزار سانتریفوژ و همچنین دشواری‌هایی برای مردم ایران بوده است.» او تاکید کرد که غرب نمی‌تواند با رسیدن چنین نتیجه‌یی «مدعی پیروزی شود.»ظریف گفت دلیل تغییر رویه ایران در مذاکرات تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن گروهی است که پیش از این هم با همین رویکرد با قدرت‌های جهانی مذاکره می‌کردند.

ر حمایت اوباما از کاهش تحریم‌های ایران

همزمان با تشدید مذاکرات ژنو میان قدرت‌های ششگانه غربی با ایران، باراک اوباما رییس‌جمهوری امریکا گفت برای حل مشکل برنامه اتمی ایران که یک دهه به درازا کشیده است، از کاهش تحریم‌های اقتصادی علیه ایران حمایت می‌کند. اوباما گفت: ما می‌توانیم تا حد متعادلی (از تحریم‌های ایران) بکاهیم، ولی ساختار تحریم‌ها بر سر جای خود باقی خواهد ماند، تحریم‌های اساسی بر جای خود باقی‌اند؛ بنابراین در طول شش ماه مذاکرات که سعی می‌کنیم مسائل مهم‌تر را حل کنیم، هرگاه آنها کنار کشیدند، یا نتوانستند ادامه دهند، یا خواهان پیشروی و اتمام کار نبودند، تا به ما اطمینان دهند که قصدشان تولید سلاح هسته‌یی نیست، ما می‌توانیم آن (تحریم‌ها) را سر جایشان برگردانیم.

زهره آقایانی