فضایل نماز اول وقت

بر اساس روایات اسلامی هر قدر که نماز اول وقت به تأخیر بیفتد, از فضیلت آن کاسته می شود اما این تأکید بر ادای فریضه نماز در اول وقت به چه دلیل است

بر اساس روایات اسلامی هر قدر که نماز اول وقت به تأخیر بیفتد، از فضیلت آن کاسته می‌شود. اما این تأکید بر ادای فریضه نماز در اول وقت به چه دلیل است؟

● علت فضیلت و ثواب

از جمله دلایل ثواب و فضایل نماز اول وقت، می‌توان به تصریح و تأکید قرآن بر محافظت از نماز (حافظوا علی الصلوات والصلوة الوسطی، بقره، آیه ۲۳۸) اشاره نمود که توصیه ای، علاوه بر دستور، به برپا داشتن آن است. (وَ أَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ، بقره، آیه ۴۳) روشن است که محافظت از نماز تنها از یک بُعد و جهت مقصود نبوده بلکه از جمیع جهات، مورد نظر آن است و یکی از آن جهات، رعایت وقت و اهتمام به اول وقت است که نشان از ارزش و اهمیت دادن به امر الهی می‌باشد و این امر، جدای از این حقیقت است که در خود وقت و زمان، حکمت‌ها و اسراری نهفته که قرار گرفتن در آن زمان و دقت در رعایت آن، می‌تواند مبدأ و تحقق بخشِ آثار فراوان و وصف ناپذیری در زندگی آدمی باشد.بعلاوه اگر عمل به وظایف و تکالیف دینی، خصوصاً تکالیفی (همچون نماز و روزه و ...) که مقید به زمان خاصی هستند، دلیل بر ترجیح و برتری عاملِ آن نداشت و مکلف می‌توانست، در هر زمان و به میل خود آنها را بجای آورد، خداوند در قرآن از تعابیری نظیر؛ سابقوا الی مغفرة من ربکم ...، والسابقون السابقون اولئک المقربون و ... استفاده نمی‌کرد. پس سبقت گرفتن و قرار دادن درجه مقربون، برای سبقت گیرندگان در قرآن، در عوضِ انجام تکالیف و وظایف الهی در اول وقت آن و پیشی گرفتن از دیگران، گواهی دیگر بر ارزش و فضیلت نماز اول وقت است. همچنین در کلام معصومان (علیهم السلام) نیز به فضیلت اول وقت تأکید و تصریح بسیاری شده است.

● آثار و فواید

امام صادق(علیه‌السلام) در این باره می‌فرمایند: «الصلوةُ تستحبُّ فی اَوَّلِ الأَوقاتِ»، خواندن نماز در اول وقت و در اولین فرصت، کاری مستحب و پاداش افزاست. (بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۱۳) همچنین از آن حضرت نقل شده که نماز اول وقت، «خشنودی کردگار» را به همراه دارد.برآورده شدن خواسته‌ها از دیگر اثرات و برکات خواندن نماز اول وقت است، چنانچه حضرت عبدالعظیم حسنی از امام حسن عسکری(علیه‌السلام) روایت می‌کند که فرمود: «خداوند متعال با حضرت موسی(علیه‌السلام) تکلم کرد، حضرت موسی(علیه‌السلام) فرمود: خدای من! کسی که نمازها را در وقتش به جای آورد چه پاداشی دارد؟ خداوند فرمود: حاجت و درخواستش را به او عطا می‌کنم و بهشتم را برایش مباح می‌گردانم.» (بحارالانوار، جلد۸۲، صفحه ۲۰۴)پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) در حدیثی برطرف شدن گرفتاری و ناراحتی را به اقامه‌کنندگان نماز اول وقت نوید می‌دهند و می‌فرمایند: «بنده‌ای نیست که به وقت‌های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر این که من سه چیز را برای او ضمانت می‌کنم: برطرف شدن گرفتاری‌ها و ناراحتی‌ها، آسایش و خوشی هنگام مردن و نجات از آتش.» (سفینة البحار، جلد ۲، صفحه ۴۲)درست است که اگر نمازگزار، نماز خود را در آخر وقت هم بخواند انجام وظیفه کرده است، اما از آنجا که کار، مربوط به پروردگار و بر کارهای دیگر مقدم است، چنانچه آن را بدون عذر به عقب بیندازد، مسئول است و باید پاسخگو باشد.

● علم به تأثیر عبادات

شرط اصلی در اهمیت دادن به مسائل دینی، آگاهی و علم داشتن از تأثیراتی است که با رعایت این آموزه‌ها حاصل می‌شود. انسان موجودی است که در راه رسیدن به هدف از هیچ کوششی دریغ نمی‌کند مخصوصا اگر یقین داشته باشد و بداند که این هدف سعادت دنیوی و اخروی‌اش را تأمین می‌کند، حاضر است برای رسیدن به آن از جانش نیز بگذرد. این علم و یقین به تأثیرات آموزه‌های دینی از دو راه قابل کسب می‌باشد: راه اولی که انسان می‌تواند به یقین برسد، راه مطالعه، تحقیق و تفکر در منابع دینی اعم از قرآن و روایات می‌باشد که کسب علم از این طریق را علم حصولی گویند. راه دوم که به علم حضوری معنا شده است، رسیدن به علم و یقین از راه عبادت و بندگی است. یعنی هرچه علم انسان نسبت به اهمیت کاری که انجام می‌دهد بیشتر باشد، از ذوق و اشتیاق بیشتری برای انجام آن برخوردار است و هرچه عباداتش را با نظم و اخلاص و تواضع بیشتری انجام دهد، تأثیرات آن را بیشتر مشاهده می‌کند و در نتیجه در انجام آن از ذوق و اشتیاق بیشتری برخوردار است.انسان زمانی که بیمار می‌شود، برای رسیدن به بهبودی، تمامی دستورات پزشک را مو به مو عمل می‌کند و داروهای تلخ و بد مزّه‌ای را که هیچگاه حاضر به خوردنشان نبود، به راحتی می‌خورد، چراکه یقین دارد راه علاج بیماری و حاصل شدن بهبودی خوردن داروی تلخ و بد مزّه است. یقین و علم به این موضوع، داروی تلخ را شیرین می‌کند. علم به تأثیرات عبادات بالاخصّ نماز اول وقت نه تنها ذوق و اشتیاق انسان را در انجام آنها بیشتر می‌کند بلکه سختیها و دشواریهای مسیر را نیز هموار می‌کند.

● برطرف کردن عوامل سستی

سستی نسبت به نماز عوامل متعدد و فراوانی دارد که به مهم ترین آنها اشاره می‌شود :

۱- همانطور که گفتیم عدم آگاهی لازم از آثار و خیرات و برکات نماز در زندگی فردی و اجتماعی و در تامین سعادت دنیا و آخرت انسان و نیز غفلت و فراموشی فلسفه و آثار نماز و عدم معرفت نسبت به خالق یکتا و حقیقت نماز باعث می‌شود توجّه به نماز در ما کمتر شود. مهم‌ترین مشکل ما با نماز این است که خود را نیازمند به نماز خواندن نمی‌دانیم بلکه تنها به چشم یک تکلیف به آن نگاه می‌کنیم؛ تکلیف هم همانطور که از لفظ آن معلوم است یعنی کاری که با مشقت و سختی انجام پذیرد. همه اینها به این خاطر است که نسبت به خالق خویش، معرفت صحیحی نداشته و از اسرار نماز آگاه نیستیم. اگر پی به عظمت خدای یکتا ببریم و بدانیم که او معشوق هستی است و نماز عشق بازی با این معشوق است و او با همه عظمت خود به ما اجازه داده که به دیدارش برویم، آیا در انجام آن کوتاهی خواهیم کرد؟ انبیای الهی و اولیای خدا چون عظمت حق تعالی را درک کرده بودند نماز را نور چشم خود می‌دانستند و ندا در می‌دادند که «کفی بی عزا ً ان اکون لک عبدا ً و کفی بی فخرا ً ان تکون لی رباً»- برای من همین عزت که عبد تو باشم و برای من همین فخر که تو رب من باشی کفایت می‌کند و اینان همان‌ها هستند که قرآن در وصفشان می‌گوید : «یخرون للاذقان سجدا – همه با کمال خضوع و فروتنی سر طاعت بر حکم آن فرود آورند».

۲- از مهم ترین عوامل بی توجهی به نماز و سستی در آن گناه است. حضرت حق (جل و علا ) دستور فرمودند که با شیطان طرح دوستی نریزید و از دستورات او پیروی نکنید؛ چرا که مطیع شیطان، از خدا اطاعت نمی‌کند. وقتی انسان، آلوده به گناه می‌شود یا اصلا به سمت نماز و نیایش با خدا نمی‌رود یا از نماز و عبادت خویش حظ و بهره کافی نخواهد برد و از ذوق و اشتیاق لازم برای انجام عبادات بی‌بهره خواهد ماند. بطور طبیعی هر فردی به چیزی گرایش دارد که از آن لذت می‌برد! بنابراین چون فرد گناهکار از نمازش لذت نمی‌برد ممکن است کم کم نسبت به نماز و رعایت آداب آن بی میل و رغبت شده.

۳- گرایش به سمت دنیا درست در مقابل گرایش به سمت خداست. به هر مقدار که انسان به سمت دنیا می‌رود از خدا دور می‌گردد و برعکس. بنابراین باید توجه کرد که حب افسارگسیخته به دنیا و علاقه قلبی به تمایلات نفسانی، ریشه همه خطاها و گناهان است و در اثر این محبت است که انواع گناهان از انسان سر خواهد زد و حتی در نماز هم تمام توجه کسی که محب دنیاست، به سمت دنیا و منابع آن خواهد بود و در نتیجه لذتی از نماز نمی‌برد و کم‌کم کاهل نماز شده و چه بسا نماز را ترک کند و به خسران ابدی گرفتار شود .۴- ازجمله مهم‌ترین عوامل سستی در نماز آسیب پذیری مقطع نوجوانی و جوانی است.

این مقطع سنّی، مقطع حساس و بحرانی برای جوانان و نوجوانان است، مسائل و بحران‌های بلوغ از یک طرف، شکّ و تردیدهای مذهبی از طرف دیگر، ناپختگی و بی تجربگی و گرایش سریع به الگوهای غیرواقعی که اهل نماز نیستند، زمینه‌هایی است که در خود فرد وجود دارد و باعث می‌شود که جوانان و نوجوانان علاقه چندانی به نماز نداشته باشند و در انجام آن نیز از خود کاهلی نشان دهند.

۵- یکی از عوامل موثر در بروز این حالت بی حوصلگی و کم صبری است. انجام هر تکلیفی در آغاز راه، صبوری و استقامت می‌خواهد. امام خمینی(رحمه الله علیه) در توضیح صبر در اطاعت فرموده‌اند: یعنی انسان در فرمانبرداری حق تعالی، خوددار باشد و نفس اماره عنان از دست انسان نگیرد و افسار گسیخته نکند. در حدیثی از امام علی(علیه‌السلام ) آمده است که فرمودند : کسی که بر اطاعت صبر کند خداوند برای او ششصد درجه بنویسد که فاصله هر درجه از پایان زمین تا عرش می‌باشد. هر چند شاید مواظبت بر نماز اول وقت کار دشواری به نظر رسد اما با صبر بر انجام آن و سعی در رعایت نماز اول وقت این کار نیز آسان و شیرین می‌شود.