قبله دل ها

به مناسبت تغییر قبله مسلمین از بیت المقدس به مکه معظمه

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله‌و‌سلم‌ در مدت سیزده سال پس از بعثت در مکه و چند ماه بعد از هجرت در مدینه، به امر خداوند متعال به سوی بیت‌المقدس نماز می خواند. (بیت‌‌المقدس زادگاه حضرت عیسی و قبله یهود و نصارا بود) در حالی که مردم آن روز مکه برای کعبه اهمیت زیادی قائل می شدند و آنجا را بتخا‌نه خود قرار داده بودند. اما هنگامی که پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه آمدند و به طرف بیت‌‌المقدس نماز خواندند، یهودیان ساکن در مدینه شروع به بهانه جویی و اعتراض و تبلیغ علیه مسلمین کردند مبنی بر اینکه اینان از خود استقلال ندارند و به طرف قبله ما نماز می‌خوانند، و این دلیل بر حقانیت ماست. تمامی این مسائل، دستاویزی برای کوبیدن دین اسلام شده بود.

پیامبر (ص) از این موضوع بسیار رنج می برد و شب ها به انتظار وحی (در این مورد) به آسمان چشم می دوخت و ساعت ‌شماری می‌کرد. سرانجام یک روز در حالی که دو رکعت از نماز ظهر را خوانده بود، حضرت جبرئیل (ع) مامور شد که به وی وحی الهی را نازل کند. وی بازوی پیامبر‌(ص) را گرفت و روی او را به سوی کعبه گرداند؛ «ما توجه تو را بر آسمان به انتظار وحی و تغییر قبله بنگریم و البته روی تو به قبله ای که بدان خشنود شوی بگردانیم، پس روی کن به طرف مسجد الحرام و شما مسلمین نیز هر کجا باشید در نماز روی بدان جانب کنید و گروه اهل کتاب به خوبی می‌دانند که این تغییر قبله بحق و راستی از جانب خدا است (نه به دلخواه کسی) و خداوند از کردار (ناپسند) آنها غافل نیست.» (سوره مبارکه بقره، آیه ۱۴۴)

مسجدی به یادبود مسجد قدیمی در مدینه احداث شده و یادآور لحظات شکوهمند تغییر قبله مسلمین از بیت‌المقدس به کعبه است. لحظاتی برای خود به یادگار دارد که پیامبر عظیم الشان پس از نزول وحی بر ایشان، درحالی که نصف نماز را به قبله بیت‌المقدس اقامه کرده بودند، نصف دیگر آن را به امر خداوند، از شمال به جنوب برگشته و به خانه خدا و کعبه، آمال مسلمین ادا فرمودند و بدین ترتیب بود که قبله مسلمین در همان مکان و در همان زمان تغییر کرد و حکمت نامگذاری این مسجد به مسجد ذوقبلتین بر همین مبناست.

بعد از تغییر قبله، یهودیان ناراحت شدند و تبلیغات منفی خود را به شکل دیگری شروع کردند و اظهار داشتند که چه عاملی باعث ‌شد که مسلمانان از قبله پیشین انبیا اعراض نمایند، پس یا کار سابقشان باطل بوده و یا کار فعلی آنان اشتباه است. خداوند متعال در آیه ای جواب آنها را چنین می‌دهد که همه جا مربوط به خداست و به هر کجا او دستور دهد، باید بدان سو نماز خواند و نقطه خاصی بدون دستور الهی دارای شرافت ذاتی نیست؛ «مردم سفیه بی خرد خواهند گفت چه موجب آن شد که مسلمین از قبله ای که بر آن بودند (بیت المقدس) روی به کعبه آوردند، ای پیغمبر بگو مشرق و مغرب برای خداست و هر که را خواهد او به راه راست هدایت کند.» (سوره مبارکه بقره، آیه ۱۴۲)

قبله مدینه طیبه، از معجزات رسول الله (ص) است که بدون اعمال آلات نجومی و قواعد هندسی و یا دردست داشتن زیج و دیگر منابع طول و عرض جغرافیایی، آن را در غایت دقت و استواری تعیین کرده و به سوی کعبه ایستاد و فرمود: «محرابی علی المیزان.» مدینه و مکه تقریبا در سطح یک دایره نصف النهار قرار گرفته اند و اندکی طول مدینه از مکه بیشتر و عرض مدینه نیز قریب چهار درجه بیشتر از مکه است و قبله مدینه اندکی از جنوب به سوی مغرب منحرف است؛ و جالب این است که ناودان کعبه نیز در جانب غربی آن قرار دارد.

رسول الله (ص) هنگامی که در مکه به سوی بیت المقدس نماز می‌خواند، خانه کعبه را بین خود و بیت المقدس قرار می داد ولی این عمل در مدینه میسر نبود زیرا اگر کسی در مدینه مواجه مکه باشد، ناچار باید بیت المقدس را پشت سر قرار دهد و بالعکس، اما در مکه می تواند در طرف جنوب خانه کعبه، هم به سوی کعبه باشد و هم به سوی بیت المقدس. چنانچه ناصر خسرو علوی در سیاحت نامه گوید: «مدینه شهری است بر کناره صحرایی نهاده و آنجا قبله، سوی جنوب افتاده است.» فرهاد میرزا در کتاب ارزشمندش عرض مکه مکرمه را ۲۱ درجه و ۳۳ دقیقه شمالی و طول آن را از گرینویچ (رصدخانه لندن) ۴۰ درجه و ۱۰ دقیقه شرقی، و عرض مدینه منوره را ۲۵ درجه شمالی و طول آن را ۳۹ درجه و ۵۵ دقیقه آورده است که تفاوت میان دو نصف النهار مکه و مدینه ۱۵ دقیقه است. و در اطلس لاروس، مکه و مدینه را تقریبا در یک خط نصف النهار ترسیم کرده است.

فلسفه تغییر قبله

فلسفه تغییر قبله با استفاده از مدارک اسلامی به نظر می‌رسد عبارت از موارد زیر باشد: پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم وقتی که در مکه بودند چون می خواستند صفوف مسلمین از مشرکان‌ که به کعبه اهتمام می‌ورزیدند جدا گردد، لذا به بیت ‌المقدس متوجه شدند و همین که به مدینه آمدند، در مرحله اول به طرف بیت‌ المقدس نماز ‌خواندند، ولی خواستار تغییر قبله شدند که این امر به واسطه این بود که یهودیان مسئله قبله را به عنوان دستاویزی قرار داده بودند و از این امر سوء استفاده می کردند و این در حالی بود که یهود و نصارا در کتاب های دینی خود خوانده بودند پیامبری خواهد آمد که به دو قبله نماز می‌خواند، همچنان که قرآن نیز به این مسئله اشاره دارد. برای آزمایش افراد مسلمانی که هنوز رسوبات دوران شرک در آنها بود و هنوز به مقام تسلیم نرسیده بودند اطاعت از این دستور بسیار کار دشواری بود و در قرآن کریم نیز به این مسئله اشاره شده است...؛ « و ای پیغمبر، ما قبله ای که بر آن بودی نگردانیدیم مگر برای اینکه بیازماییم و جدا سازیم گروهی را که از پیغمبر خدا پیروی کنند از آنان که به مخالفت او برخیزند و این تغییر قبله بسی گران بود جز در نظر هدایت یافتگان به خدا، و خداوند اجر پایداری شما را در راه ایمان تباه نگرداند که خدا به خلق مشفق و مهربان است.» (سوره مبارکه بقره ، آیه ۱۴۳)

قبله مدینه آنچنان که پیغمبر‌اعظم‌(ص) به سوی آن نماز خوانده است، تا امروز به حال خود باقی است و دانشمندان ریاضی با قواعد ریاضی، قبله مدینه را چنان یافتند که رسول الله بدون آنها یافت و این ممکن نیست مگر به وحی و الهام ملکوتی، زیرا از مدینه تا مکه به مسافت قریب صد فرسنگ است و هیچ کس نقل نکرده است که رسول الله به قواعد ریاضی و آلات نجومی توسل جسته باشد. حق آن است که سعدی در اول بوستان گفت:

یتیمی که ناخوانده ابجد درست

کتبخانه هفت اقلیم شست