استفاده از دنیا به روش صحیح و خردمندانه

خداوند بی همتا در کنار ایمان, انجام اعمال صالح و نیک را یکی از شرایط اساسی دست یافتن به سعادت ابدی معرفی نموده است که با توجّه به روایات معتبر می توان گفت به غیراز نماز و روزه و سایر اعمال عبادی یکی از مهم ترین و بارزترین مصادیق عمل صالح که می تواند ذخیره بسیار مفید و سودمندی برای سرای آخرت ما باشد رسیدگی به امور مردم و برآوردن حوائج نیازمندان و فقراست

«النَّاسُ فِی الدُّنْیَا عَامِلَانِ عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِلدُّنْیَا قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیَاهُ عَنْ آخِرَتِهِ یَخْشَی عَلَی مَنْ یَخْلُفُهُ [یُخَلِّفُ‏] الْفَقْرَ وَ یَأْمَنُهُ عَلَی نَفْسِهِ فَیُفْنِی عُمُرَهُ فِی مَنْفَعَةِ غَیْرِهِ وَ عَامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیَا لِمَا بَعْدَهَا فَجَاءَهُ الَّذِی لَهُ مِنَ الدُّنْیَا بِغَیْرِ عَمَلٍ فَأَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعاً وَ مَلَکَ الدَّارَیْنِ جَمِیعاً فَأَصْبَحَ وَجِیهاً عِنْدَ اللَّهِ لَا یَسْأَلُ اللَّهَ حَاجَةً فَیَمْنَعُهُ».۱

● شرح گفتار

مولای متقیان علی(علیه‌السلام) در این بخش از کلام آموزنده خویش مردم را در برخورد با دنیا ونیز روش بهره برداری ازامکانات مادی و دنیوی به دو دسته تقسیم نموده و در این باره به زیبایی می‌فرماید: «مردم در دنیا دو دسته‏اند: یکی آن کس که در دنیا برای دنیا کار کرد و دنیا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خویش از تهیدستی هراسان و از تهیدستی خویش در امان است، پس زندگانی خود را در راه سود دیگران از دست می‏دهد و دیگری آن که در دنیا برای آخرت کار می‏کند و نعمت‏های دنیا نیز بدون تلاش به او روی می‏آورد، پس بهره هر دو جهان را چشیده و مالک هر دو جهان می‏گردد و با آبرومندی در پیشگاه خدا صبح می‏کند و حاجتی را از خدا درخواست نمی‏کند جز آن که روا می‏گردد».کلام گهربار امیر بیان علی(علیه‌السلام) بیانگر آن است که انسان با یک عملکرد مثبت و کاملاً حساب شده می‌تواند سعادت دنیا و آخرت خویشتن را تأمین نموده بگونه‌ای که هم از نعمت های مادی و دنیوی استفاده کند و هم از نعمت های جاویدان و ماندگار اخروی بهره مند شود.

آنچه در این میان به منظور توضیح بیشتر در مورد سخن نورانی مولای متقیان علی (علیه‌السلام) می‌توان گفت آن است که: مطابق آیات نورانی قرآن کریم و نیز روایات معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) استفاده صحیح و خردمندانه از دنیا به این صورت است که ما انسان‌ها از امکاناتی که در اختیار داریم در مسیر سازندگی و آبادسازی آخرت خویشتن بهره جسته و تلاش خود را بر این امر متمرکز نماییم که در سرای جاوید آخرت به زندگی لذّت بخش و شیرین و سرشار از نشاط و شادی وصف ناپذیر دست یابیم، چرا که فقط در این صورت است که می‌توانیم اسباب و وسایل راحتی خود را در سرای آخرت فراهم کرده و در سایه رحمت بیکران الهی یک زندگی مطلوب و رضایت‌بخشی را تجربه نماییم. مطابق آیات قرآن کریم، زاد و توشه‌ای که می‌تواند چراغ خوشبختی و سعادت ما را در خانه آخرت روشن نماید، تحقق دو عنصر بسیار ارزشمند و کارآمد در زندگی فردی و اجتماعی ما انسان‌هاست که آنها عبارتند از: ایمان و عمل صالح.خداوند بی‌همتا بارها در کلام نورانی خویش این امر را به صراحت بیان کرده و نقش اساسی این دو عنصر مهم را در تأمین سعادت ابدی به همگان گوشزد نموده است.به عنوان مثال در سوره مبارکه بقره دراین‌باره فرموده است: «وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ کُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فِیها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِیها خالِدُونَ»:۲ به کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده‌اند، بشارت ده که باغ‌هایی از بهشت برای آنها است، که نهرها از زیر درختانش جاری است، هر زمانی که میوه‏ای از آن به آنها داده شود، می‏گویند این همان است که قبلاً به ما روزی شده بود (ولی چقدر اینها از آنها بهتر و عالی‌تر است) و میوه‏هایی که برای آنها می‏آورند همه (از نظر خوبی و زیبایی) یکسانند و برای آنها همسرانی پاک و پاکیزه است و جاودانه در آن خواهند بود.

چنانچه ملاحظه فرمودید: خداوند بی‌همتا در کنار ایمان، انجام اعمال صالح و نیک را یکی از شرایط اساسی دست یافتن به سعادت ابدی معرفی نموده است که با توجّه به روایات معتبر می‌توان گفت: به غیراز نماز و روزه و سایر اعمال عبادی یکی از مهم‌ترین و بارزترین مصادیق عمل صالح که می‌تواند ذخیره بسیار مفید و سودمندی برای سرای آخرت ما باشد رسیدگی به امور مردم و برآوردن حوائج نیازمندان و فقراست.

● ترغیب مردم در زمینه انفاق

خداوند متعال به منظور تشویق و ترغیب مردم در زمینه انفاق و رسیدگی به امور نیازمندان خطاب به همگان می‌فرماید: «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِین»۳: هر چیزی را (در راه او) انفاق کنید خداوند جای آن را پر می‏کند و او بهترین روزی‌دهندگان است.فرمایش خالق هستی بیانگر آن است که آنچه انسان در راه خدا انفاق می‌کند در واقع تجارت و معامله سودمندی است که چندین برابر و گاه صد چندان از آنچه پرداخت نموده است را از ناحیه آن یگانه آفریدگار عالم دریافت خواهد نمود، زیرا در موضوع انفاق طرف حساب ما خداوند کریمی است که خود بهای اموال انفاق شده را عهده دار شده است و بدیهی است که وقتی خداوند این امر را تضمین کرده باشد، از گنجینه فیض و رحمت خویش چند برابر و گاه هزاران برابر آن را به انفاق کننده خواهد داد.حال اگر انسان به این مطالب توجّه کامل داشته باشد و از عمق جان آن را باور نماید، بی‌تردید با روحیه‌ای بسیار قوی و ایمانی راسخ وارد میدان عمل شده و بی‌آنکه احساس کند که در صورت انفاق چیزی را از دست می‌دهد یا خود دچار فقر و نداری می‌شود، نسبت به انفاق و کمک رسانی به مردم نیازمند اقدام خواهد نمود.

در حدیثی از رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله) دراین‌باره می‌خوانیم: «من أیقن بالخلف سخت نفسه بالنفقة»: کسی که یقین به عوض و جانشین شدن [مال انفاق شده] داشته باشد، در انفاق کردن سخاوتمند خواهد بود.آری انفاق و کمک رسانی به مردم امری بسیار سودمند و مفید است، که آثار و برکات بیشماری برای ما به همراه خواهد داشت.در روایتی شخصی به نام مفضّل می‌گوید: امام صادق (علیه‌السلام) به من فرمود:‌ای مفضل! آنچه به تو می‌گویم خوب گوش بده! و بدان که حق است و آن را انجام بده و به برادران بزرگوارت نیز خبر بده. عرض کردم برادران بزرگوارم چه کسانی هستند؟! حضرت فرمود: کسانی که در رواساختن حوائج برادران خود رغبت و تمایل دارند سپس فرمود: هر کس یک حاجت برادر مومن خود را روا کند خداوند روز قیامت صد هزار حاجت او را روا خواهد ساخت که نخستین آنها این است که او را به بهشت می‌برد و دیگر اینکه خویشان و آشنایان و برادرانش را اگر ناصبی نباشند به بهشت خواهد برد.۵ در روایتی دیگر اسماعیل بن عمار صیرفی می‌گوید: «من به امام‏ صادق (علیه‌السلام) گفتم: قربانت شوم آیا مومن برای مومن رحمت است؟ فرمود: آری. گفتم: چگونه؟! فرمود: هر مومنی نزد برادرش برای حاجتی رود، [در حقیقت آن حاجت] رحمتی است که خدا به سوی او کشانیده و برای او فراهم کرده ولذا اگر حاجتش را برآورد و آن را بپذیرد در واقع رحمت خدا را پذیرفته و اگر با وجود اینکه قدرت برآوردن حاجت او را دارد آن را رد کند، رحمتی را که خداوند عزوجل برای او فراهم کرده بود از خود رد کرده است و خداوند عز و جل این رحمت را تا روز قیامت برای آن کسی که حاجت او رد شده است ذخیره می‌کند تا درباره آن قضاوت کند، اگر خواهد آن را به خود برگرداند و اگر خواهد به دیگری رساند...» ۶

● لگد به بخت خود نزنیم

نکته بسیار مهم و قابل توجه که در مورد موضوع «کمک رسانی به مردم» و رفع حوائج نیازمندان وجود دارد آن است که متأسفانه ما شاهدیم که عده‌ای در این زمینه از خود سرسختی به خرج داده و به راحتی زیر بار این مسئله نمی روند که بخشی از دارایی و ثروت خویش را به فقرا و نیازمندان بدهند و دردی از زندگی آنها را درمان نمایند.مشکل اساسی این دسته از انسان‌ها این است که در اثر دلبستگی شدید به دنیا و اموال فانی و زوال پذیرش، سفارش‌های موکد قرآن کریم و نیز فرمایشات گهربار معصومین(ع) را نادیده گرفته و در موضوع انفاق حاضر نمی شوند قدم خیری برای مردم نیازمند بردارند. آنها اگر کمی به خود آمده و پرده غفلت و فراموشی را از دیده دل کنار می‌زدند، این حقیقت را می‌یافتند که با کج‌اندیشی و رفتار ناپسند خود پل سعادت ابدی خویش را با دست خود خراب نموده و شقاوت و بدبختی اخروی را به جان خریده اند.در روایتی ششمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت امام صادق(علیه‌السلام) خطاب به چنین انسان‌هایی می‌فرماید: «هر مردی از شیعیان ما که نزد مردی از برادرانش برود و درباره حاجتی از او کمک بخواهد و او با اینکه قدرت بر انجام آن را دارد کمکش نکند خداوند او را گرفتار کند و به همین واسطه خداوند در روز قیامت او را عذاب می‌کند.» ۷ بنابراین ما نیز باید مراقب باشیم که جزو این دسته از انسان‌ها نباشیم و اگر احساس می‌کنیم که جزو آنها هستیم، بلافاصله راه خود را از آنها جدا کنیم، تا در نتیجه بتوانیم در زمینه کمک‌رسانی به مردم، عملکردی مثبت و خداپسندانه داشته باشیم و در دنیا و آخرت از برکات و آثار سودمند آن بهره مند شویم.

مهدی صفری

* منابع در دفتر روزنامه موجود است