تصویری از ردپای اویس در تاریخ

شکل گیری «ستاره سهیل» از زبان امیر قویدل

مجموعه تاریخی «ستاره سهیل» که در دهه اول محرم به تماشای آن نشستیم سال گذشته به مناسبت سال پیامبر اعظم(ص) در شبکه جهانی سحر تهیه و تولید شد.

امیر قویدل در اولین تجربه ژانر تاریخی خود موفق شد در پرداختن به زندگی اویس قرنی، صحابی حضرت رسول، ارادت اویس را به پیامبر اسلام نشان دهد.

«ستاره سهیل» که سال گذشته براساس فیلمنامه‌ای از محمود حسنی و به تهیه‌کنندگی اکبر تحویلیان تولید شد، در سومین جشنواره تولیدات رادیویی و تلویزیونی معاونت برون‌مرزی صدا و سیما در بخش بهترین تهیه‌کنندگی اثر داستانی و نمایش موفق به کسب جایزه هیات داوران جشنواره شد.

داستان «ستاره سهیل» با ورود فرستادگان خسروپرویز، پادشاه ساسانی ایران به کاخ شاه یمن آغاز می‌شود. فرستادگان خسروپرویز حامل پیامی برای باذان (داریوش ارجمند) نماینده او در یمن هستند. کسی که حارث (میرطاهر مظلومی) پادشاه یمن نیز به اراده و حمایت او بر تخت نشسته است. پیام پادشاه ایران به باذان، گسیل داشتن دو تن از یلان سپاه او به مدینه برای واداشتن پیامبر اسلام(ص) به توبه از دعوی نبوت است.

در ادامه داستان این مجموعه تاریخی ـ مذهبی نویسنده به زندگی اویس قرنی، صحابه عالی‌قدر پیامبر اسلام(ص) پرداخته تا بدین‌گونه از محمد(ص) آخرین پیام‌‌آور الهی برایمان بگوید. در بررسی روند تولید «ستاره سهیل» قبل از هر چیز از انگیزه قویدل در پرداختن به این سریال تاریخی ـ مذهبی می‌پرسیم اگر چه قویدل پیش از این در پروژه «شب چراغ» در بستر تاریخ معاصر به وقایع انقلاب پرداخته بود ولی این بار به معنی واقعی توانست روند تولید مشکلات و ویژگی‌های یک پروژه تاریخی را تجربه کند.

قویدل پیشنهاد ساخت «ستاره سهیل» را به اتفاقی باشکوه در زندگی‌اش تعبیر می‌کند و از انگیزه کارگردانی چنین اثری می‌گوید: «بعد از اینکه مستند روضه منوره امام رضا(ع) را ساختم در واقع می‌توان گفت به نوعی لذت ساخت اثری با موضوع زندگی ائمه را چشیدم. صرف‌نظر از اینکه ساخت فیلم و سریال با موضوع ائمه بسیار برایم لذتبخش است. این موقعیت باعث شد انگیزه‌ام بیشتر شود. بعد از آن مترصد فرصتی بودم که باز هم این تجربه برایم تکرار شود و بتوانم با موضوع ائمه کار کنم. تا اینکه خوشبختانه موضوع ساخت «ستاره سهیل» برای شبکه جهانی سحر پیش آمد و تلاش کردم از این فرصت به خوبی استفاده کنم.

● به دنبال اویس قرنی در دل تاریخ

داستان «ستاره سهیل» همان‌طور که مشاهده کردید، حکایت زندگی اویس قرنی صحابی عالی‌قدر رسول اکرم(ص) بود. در دل این موضوع اصلی موارد دیگری چون عشق و دلدادگی و ارادت عمیق اویس به پیامبر(ص) و همچنین سفر او به شهر مدینه به قصد زیارت آن حضرت و عدم توفیقش به سبب اطاعت از فرمان مادر و همچنین علاقه و کنش عاطفی دو طرفه مرید و مرادی بین او و پیامبر(ص) در این اثر به تصویر کشیده شد، همچنین حمایت او از امامت حضرت علی(ع) در جریانات سیاسی پس از رحلت نبی اکرم(ص) و شهادت او در جنگ صفین و ... پرداختن به چنین موضوعاتی با استناد به منابع تاریخی مکتوب انجام شد و در مقطعی فیلمنامه توسط کارشناسان مذهبی و تاریخی مورد بازنویسی قرار گرفت.

پرداختن به مضامینی که ریشه در دل تاریخ دارد در گرو بررسی، تحقیق و مطالعه منابع و اسناد تاریخی است.

اینکه پروژه تلویزیونی «ستاره سهیل» در پرداختن به زندگی اویس قرنی، تا چه حد به منابع مستند تاریخی دسترسی داشته است، موضوع دیگری است که با کارگردان در میان گذاشته شد. «من معتقدم در پرداختن به زندگی و دوره و زمانه شخصیت‌های تاریخی، باید خیلی دقیق جلو رفت، چه در مقام تهیه‌کنندگی، کارگردانی و نوشتن فیلمنامه و چه در جایگاه یک بازیگر باید به درستی به این مسأله توجه داشت که در غیر این‌صورت نه‌تنها به سوژه موردنظر به درستی پرداخته نمی‌شود که به شخصیت اصلی داستان نیز خدشه وارد خواهد شد.»محمود حسنی که نویسندگی فیلمنامه «ستاره سهیل» را برعهده داشت، براساس پاره‌ای تحقیقات مسیر داستان را از ۳۰ سالگی اویس آغاز کرد و در نهایت داستان را به شهادت او در رکاب حضرت علی(ع) ختم کرد اما اینکه تاریخ از شخصیت اویس قرنی چه گفته، باید با کمال تاسف بگویم آنچه تاریخ درباره این بزرگوار نگاشته است، بیش از چند صفحه نیست ولی بر همگان آشکار است که این یار پیامبر، مقامی بسیار والا دارد و قطعا هنرمندان ما در آینده خیلی بهتر و بیشتر از آنچه که ما در «ستاره سهیل» نشان دادیم، به او خواهند پرداخت.

قویدل اثرگذاری یک اثر تاریخی ـ مذهبی را در گرو عشق و علاقه سازندگان آن می‌داند «اگر فیلم یا سریالی که در این ژانر تولید می‌شود، صرفاً جهت انجام وظیفه باشد، مطمئنا اثرگذار نخواهد بود».

● نقش بازیگر در جان گرفتن چهره‌های تاریخی

قویدل در گزینش بازیگرانی که به شخصیت‌های دینی و تاریخی فیلمنامه «ستاره سهیل» جان دادند، بسیار دقیق و بجا دست به انتخاب زده است. مثلا برای نقش اویس که کاراکتر اصلی داستان است، از بازیگری استفاده کرد که چهره شناخته‌شده‌ای در نظر مخاطب تلویزیون ندارد، در «ستاره سهیل» محمود قدیریان ایفاگر نقش اویس قرنی شد، قویدل از انتخاب او می‌گوید: بازیگران زیادی را برای این نقش کاندیدا کرده بودیم اما به جهت باورپذیربودن این نقش تاریخی من به دنبال چهره‌ای بودم که برای مردم آشنا نباشد تا برای همیشه چهره او به عنوان اویس در ذهنشان ثبت شود. با این نگاه به انتخاب قدیریان رسیدیم.

یکی دیگر از شخصیت‌های تاریخی داستان، سلمان فارسی است که پرویز پورحسینی برای ایفای آن انتخاب شد. قویدل در این باره می‌گوید: در مورد نقش سلمان فارسی ابتدا به جمشید مشایخی فکر کردیم، منتها ایشان کسالت داشتند و از طرفی ما می‌خواستیم برای یک پروژه سریالی که قرار است در شهرستان ساخته شود، بازیگر انتخاب کنیم که این خود به سختی و حساسیت کار عوامل تولید و بازیگران اضافه می‌کرد. بعد از اینکه همکاری آقای مشایخی میسر نشد، به آقای پورحسینی فکر کردیم که خوشبختانه ایشان هم پذیرفتند.

● بازسازی سرزمین عربستان در جزیره قشم

در پرداختن به داستان‌های تاریخی بعد از نگارش فیلمنامه‌ای دقیق و واقعگرایانه و انتخاب بازیگران باتجربه و حرفه‌ای در قدم بعد آنچه به باورپذیری اثر کمک می‌کند و باعث همراهی مخاطب می‌شود، فضای داستان است، یعنی انتخاب لوکیشن‌هایی متناسب با فضای یک روایت تاریخی.

قویدل در این باره می‌گوید: داستان این سریال به لحاظ موقعیت مکانی فضای اقلیمی ایران تا یمن و از یمن تا مدینه را در خودش تعریف می‌کند. سفر گروه تولید به جزیره قشم بر همین مبنا انجام شد، ما قسمت اعظم لوکیشن‌ها را در قشم تصویربرداری کردیم چرا که احساس کردیم با فضای اقلیمی داستان سریال انطباق دارد.مشابهت اقلیمی جزیره قشم با سرزمین عربستان سازندگان «ستاره سهیل» را بر آن داشت که ۹۵ درصد از لوکیشن‌ها را طی دو ماه و نیم در قشم تصویربرداری کنند. تنها ۵ درصد از کار تصویربرداری در حوالی شهر کاشان انجام شد.

● شکل‌گیری «ستاره سهیل» در سال پیامبر(ص)

سریال «ستاره سهیل» در قالب درامی خانوادگی و عاطفی، فضای عرفانی زندگی اویس قرنی را به تصویر می‌کشد، همچنین شیفتگی که اویس نسبت به پیامبر اسلام داشته است، بستری شده برای پرداختن به ویژگی‌های پیامبر؛ این مجموعه ضمن ترسیم نفوذ عینی و عملی تعالی محمد(ص) در جان و دل فردی که هرگز در دوران حیات محبوبش به دیدار او نایل نشد، به تصویرگری شخصیت، زندگی و تعلیمات آخرین پیام‌آور الهی از آینه نگاه و رفتار اویس پرداخت.

اکبر تحویلیان (تهیه‌کننده) با اشاره به اینکه ستاره سهیل در سال پیامبر اعظم(ص) تولید شده است، می‌گوید: «در سال پیامبر اعظم حتی گوشه‌ای از زندگی پیامبر را نتوانستیم به تصویر بکشیم. سال پیامبر را مانند دیگر سال‌ها سپری کردیم، متاسفانه به قدری روزمرگی‌ها ما را اسیر خود کرده است که از وظایف اصلی‌مان بازمانده‌ایم. به‌نظر من برای جلوگیری از ادامه این وضعیت باید اتاق فکر ایجاد کرد تا فیلمنامه‌نویسان و کارگردان‌ها بتوانند با استفاده از نظرات اساتید، فیلم‌های دینی و تاریخی مناسبی بسازند.»وی در ادامه با اشاره به اثرگذاری آثار تاریخی و دینی گفت: «اثرگذاری فرهنگی این نوع از تولیدات را نمی‌توان با سوددهی مالی سنجید، مثلا برای سریالی چون امام علی(ع) که موسیقی و بسیاری از شخصیت‌های آن در ذهن مردم جاودانه شد، نمی‌توان ارزش مادی قائل شد. فیلم‌ها و سریال‌های معنوی و معناگرا براساس فرهنگ جامعه شکل می‌گیرند، نه بر اساس منافع اقتصادی. این‌گونه آثار، از جمله تولیداتی هستند که به فکر و ذهن مردم می‌اندیشند، چراکه در اغلب آنها شخصیت اصلی که وجه تاریخی و مذهبی دارد، محور توجه مردم است.

مثلا شخصیت حضرت علی(ع) در سریال امام علی(ع) که باعث جذابیت بیشتر اثر شد. زندگی پیامبر اسلام و شخصیت‌های دیگر دینی نیز اگر تبدیل به فیلم وسریال شوند، قابلیت این را دارند که در ذهن ما ماندگار شوند. امیدوارم «ستاره سهیل» نیز چنین ماندگاری برای مردم داشته باشد.

در اولین سریال تاریخی ـ مذهبی قویدل، ۳ گوینده با مدیر دوبلاژی بهرام زند صداپیشگی کردند. زند از زمان صرف‌شده برای دوبله می‌گوید: «به جهت اینکه قرار بود «ستاره سهیل» دوبله شود، برخی هنرپیشگان به هنگام تصویربرداری وسواس کافی برای بیان دیالوگ‌های خود به خرج نداده بودند، این موضوع باعث شد زمان بیشتری برای دوبله صرف شود. از بازیگران داریوش ارجمند و بهزاد فراهانی به‌جای نقش‌های خود یعنی باذان و ابوسیره صحبت کردند. میرطاهر مظلومی نیز که خود دوبلور است، به‌جای حارث صحبت کرد.»

احمد رسول‌زاده، فهیمه راستکار، منوچهر اسماعیلی، ناصر نظامی، اکبر منافی، جواد پزشکیان، مینو غزنوی، ولی‌الله مومنی، ناصر احمدی، مهدی آرین‌نژاد، شهروز ملک‌آرایی، خسرو شمشیرگران و شوکت حجت از جمله دوبلورهای «ستاره سهیل» بودند که زند را یاری کردند.