مواد اولیهٔ برتر با استفاده از بیوتکنولوژی

در سال ۱۹۷۳ هنگامی که برای نخستین بار دو دانشمند آمریکائی به نام های استنلی کوهن Stanley Cohen و هربرت بویر Herbert Boyer تکه ای از DNA یک نوع باکتری را جدا کردند و آن را به باکتری دیگری انتقال دادند صنعت بیوتکنولوژی شکل دیگری به خود گرفت

از آن زمان تاکنون این صنعت تعهدات بسیاری را در زمینهٔ اصلاح ژنتیکی (GM) مواد غذائی انجام داده است. طرفداران بیوتکنولوژی معتقدند که اصلاح ژنتیکی می‌تواند بسیاری از نیازهای بشری را چه از طریق اصلاح محصولات کشاورزی، چه از طریق بهبود ارزش تغذیه‌ای مواد غذائی یا امکان استفادهٔ بهتر از گیاهان به‌منظور تولید فرآورده‌های داروئی حل کند.بعضی از تعهدات این صنعت تا به امروز انجام شده است حال آنکه بعضی دیگر در دست بررسی و تحقیق است. اما از آنجا هر تحول عملی پیچیدگی‌های خاصی را چه از جهت نظارتی و چه از جهت موافقت عمومی ایجاد می‌کند، صنعت بیوتکنولوژی همچنان راهی طولانی در پیش‌رو دارد تا هم سازمان‌های نظارتی و هم مردم را به‌طور کامل قانع کند.اما با تمام این مشکلات می‌توان گفت که شاید امروزه صنعت بیوتکنولوژی در اوج خود است. نسل اول مواد غذائی که اصلاح ژنتیکی شده‌اند با تأئید سازمان‌های نظارتی و موافقت عمومی در چارچوب صنعت غذا جای خود را باز کرده‌اند. این محصولات بیشتر به‌خاطر خصوصیات مطلوبشان در زمینهٔ کشاورزی در سطح جهان گسترده شده‌اند زیرا این محصولات می‌توانند بازده زمین‌های کشاورزی را افزایش داده و در برابر عواملی چون آفت‌ها و غلف‌های هرز و مواد شیمیائی همچون کودها و آفت‌کش‌ها مقاوت بیشتری از خود نشان دهند.اما موادی که قرار است در آیندهٔ نزدیک اصلاح ژنتیکی شوند و نسل دوم را به‌وجود آورند، مواد غذائی متداولی همچون ذرت، برنج و سویا هستند. این صنعت در تلاش است با اصلاح ژنتیکی، موادی با ساختار شیمیائی یا فیزیکی و خواص تغذیه‌ای متفاوت ایجاد کند. اما آنچه که به‌طور عمده موفقیت فرآورده‌های نسل دوم را تعیین می‌کند رضایت مردم است. تاکنون رسانه‌های خبری و روزنامه‌ها، خبرهای زیادی را در مورد این محصولات به مردم انتقال داده‌اند که بعضی از آنها درست و بعضی دیگر نادرست بوده است. همین امر باعث شده تا مردم نسبت به این محصولات بدگمان شوند که در اینجا وظیفهٔ سازمان‌های نظارتی است تا ذهن مردم را به آرامش دعوت کرده و با اتخاذ روش‌های منطقی به محصولات نسل دوم اجازهٔ حضور در جامعه را بدهند.

پیشگامان نسل دوم

اولین محصولات نسل دوم دسته‌ای هستند که برای افزایش خواص تغذیه‌ای بعضی از مواد غذائی به بازار عرضه شده‌اند. معروف‌ترین این محصولات روغن‌های نباتی هستند که با اصلاح ژنتیکی میزان اسید چرب ترانس آنها به حداقل مقدار خود رسیده است.در سنت لوئیز که یکی از بزرگترین مراکز بهبود دهندهٔ محصولات کشاورزی است با شرکت Cargill در Minneapolis، گروه مشترکی را فراهم آورده‌اند تا لوبیای سویائی با حداقل مقدار اسیدلینولنیک موسوم به Vestive تولید کنند. این دانه‌ها کمتر از سه درصد اسیدلینولنیک دارند، حال آنکه میزان این اسید در دانه‌های معمولی سویا حدود هشت درصد است. روغن حاصل شده از Vestive پایداری از روغن‌های حاصل از لوبیای سویای معمولی است که همین امر نیاز به فرآیند هیدروژناسیون را کمتر می‌کند و در نتیجه میزان اسیدهای چرب ترانس در محصول نهائی کاهش می‌یابد.شرکت Dow Argo Sciences در ایندیا ناپولیس نیز در حال عرضهٔ روغنی با حداقل مقدار اسید چرب ترانس و چربی‌های اشباع از کانولا است. روغن حاصل شده با عنوان ناترون (Natreon) یک روغن جدید است که به‌طور طبیعی پایدارتر از روغن‌های نباتی دیگر بوده و همین امر باعث می‌شود تا نیاز این روغن به هیدروژناسیون برای مصرف عمومی کمتر شود. روغن حاصل شده که تقریباً بدون اسید چرب ترانس بوده و میزان چربی اشباع آن کم است در هر ماده غذائی که به‌کار رود خواص تغذیه‌ای آن را به نحو چشمگیری افزایش می‌دهد.به گفته سخنگوی شرکت مذکور، این روغن یک محصول اصلاح ژنتیکی شده آنطور که مردم تصور می‌کنند، نیست. بلکه با استفاده از بعضی ابزارهای بیوتکنولوژی آنها توانسته‌اند ژن‌های مطلوب در کانولا را تشخیص دهند و با پرورش دانه‌هائی با ژن مطلوب‌تر بهترین نوع کانولا را با همان روش‌های معمولی کشت و زرع تهیه کنند.

محصولاتی که از نقل و انتقال ژن به‌وجود می‌آیند

همانطور که اشاره شد در محصولات بالا که میزان اسید چرب اشباع در آنها به حداقل مقدار خود رسیده اصلاح ژنتیکی صورت نگرفته است. بلکه با استفاده از بیوتکنولوژی دانه‌های بهتر با ژن برتر شناسائی شده و برای تولید به‌کار رفته است.اما محصولات واقعی و جالب این صنعت، گیاهان و جانورانی هستند که به‌طور مصنوعی در خصوصیات ژنی آنها تغییراتی ایجاد می‌شود. این مسئله اغلب با در هم آمیختن ژن‌ها از موجودات مختلف حاصل می‌شود.رسم کامل ژن‌های حیوانات و گیاهان که خصوصیات ویژهٔ هر یک از موجودات زنده را ارائه می‌کند به پیشرفت این علم کمک بسیار زیادی می‌کند و امکان اختلاط ژنی برای ایجاد یک صفت یا صفت‌های خاص را فراهم می‌کند.جدیدترین محصولی که با در هم آمیختن ژنی عرضه شده برنج طلائی است که توسط یک شرکت سوئیسی تهیه شده است. این برنج از ترکیب ژن‌های نرگس شهلا با ژن‌های برنج معمولی حاصل شده است. نرگس شهلا دارای مقدار قابل توجه‌ای بتاکاروتن است که در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود. این برنج تولید شده می‌تواند مشکلات ناشی از کمبود ویتامین A را در رژیم غذائی مردمان کشورهای در حال توسعه برطرف کند. برطبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) سالانه ۵۰۰ هزار کودک در این کشور به‌علت فقر ویتامین A به کوری مبتلا می‌شوند. هرچند توسعهٔ برنج طلائی می‌تواند به این مشکل خاتمه دهد اما این محصول نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد تا پس از گذشتن از سد سازمان‌های نظارتی و موافقت عمومی به تولید انبوه برسد.محصول دیگری که به تازگی در دانشگاه هامبورگ آلمان تولید شده یک نوع گیاه بزرگ با اصلاح ژنتیکی است. این گیاه طوری طراحی شده است که می‌تواند مقدار زیادی اسید چرب غیراشباع با زنجیره‌ٔ بلند تولید کند. این گیاه از ترکیب ژنی با نوعی جلبک دریائی و گیاه گاوزبان تولید شده است. جلبک مذکور با نام علمی (Phaeodactylum tricomutum) و گیاه گاوزبان حاوی ژن‌هائی هستند که مسئول تولید این نوع اسید چرب هستند. تولید این گیاه حاصل شناسائی این ژن‌هاست.این اسیدهای چرب شامل اسیدهای چرب omega -۳ و omega -۶ است که تأثیر به‌سزائی در کاهش کلسترول بد خون (LDL) در بدن دارند.تولید این گیاه علاوه بر اینکه فواید بی‌شماری برای انسان دارد محیط‌زیست را نیز از فواید خود بی‌بهره نمی‌گذارد. زیرا منبع اولیهٔ این اسیدهای چرب ماهی‌ای است که صید بی‌رویهٔ آن برای فراهم آوردن این نوع اسید چرب می‌تواند خطرات زیادی برای محیط‌زیست به‌وجود آورد.

انتقال دارو از طریق میوه تعهد دیگر بیوتکنولوژی

در بیوتکنولوژی بالا بردن ارزش تغذیه‌ای غذاها، تنها به معنای انتقال ویتامین‌ها و مواد معدنی به غذاهای فاقد این مواد نیست. بیوتکنولوژی مدرن در تلاش است با استفاده از غذاها یک روش انتقال منحصر به فرد و با هزینه‌ٔ کمتر برای داروها ایجاد کند.به‌عنوان مثال محققان دانشگاه راچستر (Rochester) در مرحله سوم ارزیابی بالینی موز و سیب‌زمینی برای انتقال واکسن علیه Papilomavirus در انسان هستند. این ویروس موجب بیماری HPV می‌شود که یکی از شایع‌ترین بیماری‌های انتقال یافته از طریق جنسی است. همچنین این ویروس عامل همه سرطان‌های دهانه‌ٔ رحم در زنان است.محققان دیگری در دانشگاه Comell به طریق مشابه یک نوع واکسن علیه بیماری هپاتیت B طراحی کرده‌اند که از طریق موز به انسان انتقال می‌یابد. در مقایسه با روش‌های متعارف و اکسیناسیون، این روش‌ها به مراتب ارزانتر و اقتصادی‌تر هستند.

و اما قبول مردم

همانطور که قبلاً اشاره شد عدم پذیرش توسط مردم می‌تواند مانع از تولید ترکیبات اخیر نسل دوم به‌صورت انبوه شود و آنها را تنها به‌صورت پروژه‌های دانشگاهی باقی نگه می‌دارد.به‌عنوان نمونه، پروژه تولید انبوه یک نوع گندم با اصلاح ژنتیکی که قرار بود در سال گذشته در ایالات متحده به انجام برسد به‌خاطر عدم پذیرش مردم متوقف شد. مخصوصاً نگرانی‌هائی در این مورد وجود داشت که خبر ورود این نوع گندم به خط تولید می‌تواند بر صادرات محصولات کشاورزی تأثیر بسیار بدی داشته باشد.مخالفت مردم علیه این مواد می‌تواند ناشی از اشتباهات سازمان‌های مسئول در سال‌های گذشته نیز باشد. به‌عنوان مثال در سال ۲۰۰۰ یک نوع ذرت اصلاح شده به‌نام Star Link که قرار بود به‌عنوان خوراک دام فروخته شود به‌طور غیرعمد سر از تولید محصولات خوراکی برای انسان درآورد. همچنین در نوامبر ۲۰۰۲ یک محصول ذرت اصلاح شده که قرار بود برای خواص داروئی مورد بررسی و تحقق قرار گیرد با یک محصول سویا در هم آمیخته شد و میزان قابل توجه‌ای سویا را آلوده کرد.نینا فدروف (Nina fcderoff) نویسنده کتاب ”مندل در آشپزخانه“ و پروفسور بیولوژی در دانشگاه پنسیلوانیا می‌گوید: ”من می‌دانم که انواع بسیاری از این محصولات در اروپا، ایالات متحده به‌خاطر عدم پذیرفتن مردم و فشار سازمان‌های نظارتی در حال پژمرده شدن هستند. همچنین بسیاری از محققان که نمی‌تواند یا نمی‌خواهند که با این فشارها مواجه شوند پروژه‌های خود را در حد تحقیق باقی می‌گذارند و به مرحلهٔ تولید انبوه نمی‌رسانند، اما کسانی هستند که همچنان مقاومت می‌کنند و به کار خود ادامه می‌دهند“.

آیا تغییراتی در شرف وقوع است؟

پذیرش محصولات اصلاح شدهٔ نسل اول توسط مردم ناشی از این واقعیت است که اگر محصولاتی توسط سازمان‌های نظارتی همچون EPA, FDA و USDA تأئید شود و به روش‌های سنتی کشت و زرع شود نیاز به توضیح اضافی روی برچسب خود ندارد. اینا موضوع توانست به آرامش مردم در جامعه کمک کند.

اما حضور محصولات نسل دوم ممکن است این جو را بهتر یا بدتر کند. این موضوع بستگی زیادی به چگونگی مواجه شدن سازمان‌های نظارتی دارد.اما آنچه باید در انتها گفت این است که نمی‌شود نسل دوم محصولات اصلاح شده را نادیده گرفت زیرا این محصولات می‌توانند انقلاب عظیمی را در صنایع ایجاد کنند. هر چند لازم است قوانین نظارتی دربارهٔ این محصولات از ابتدا بررسی شوند اما قبل از آنکه این اتفاق بیفتد بیوتکنولوژی بریا توسعه و بررسی فرآورده‌های تولیدی خود راه عظیمی در پیش‌رو دارد.