گوش دادن به بیگانه

آنچه ما به عنوان «رادیو بیگانه» می شناسیم در واقع در اصطلاح «خبرپراکنی بین المللی» نامیده می شود

آنچه ما به عنوان «رادیو بیگانه» می شناسیم در واقع در اصطلاح «خبرپراکنی بین المللی» نامیده می شود، یعنی مخاطبان برنامه های این رادیو داخلی نیستند و هر آنچه از این رادیوها پخش می شوند، مخاطبان در کشوری بیگانه را هدف قرار داده اند.

زمانی صدا را با امواج کوتاه و بلند منتقل می کردند و اکنون ماهواره و اینترنت نیز به کمک ایستگاه های رادیویی برای انتقال صدا آمده اند. از دهه ۱۹۲۰ ایستگاه های رادیویی که تا آن زمان برنامه های خود را به نیت سرگرمی، اطلاع رسانی و آموزش مردم در داخل کشور می ساختند تصمیم گرفتند برای برون مرزها نیز برنامه بسازند و هدف آنها تبلیغات یا در اصطلاح پروپاگاندا تبلیغ ادیان و مذاهب، پخش برنامه برای تبعیدی ها یا کسانی که جلای وطن کرده اند، آموزش، بهبود روابط تجاری و حتی به دست آوردن پرستیژ بین المللی بود.

خبرپراکنی بین المللی را آلمان ها در سال ۱۹۲۵ به طور آزمایشی در «آیندهوون» شروع کردند و از سال ۱۹۲۷ به طور رسمی و با استفاده از امواج کوتاه به خبرپراکنی برون مرزی پرداختند. برنامه های برون مرزی امپراتوری بی بی سی از سال ۱۹۳۲ شکل گرفت.

واتیکان نیز در سال ۱۹۳۱ (۱۲ فوریه) برای تبلیغ دین مسیح به فکر استفاده از رادیوهای برون مرزی افتاد. اما از همه اینها زودتر رادیو مسکو در سال ۱۹۲۳ به وجود آمد که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به «صدای روسیه» تغییر نام داد.

در دهه ۱۹۳۰ خبرپراکنی برون مرزی یکی از ابزارهای کلیدی نازی ها در آلمان برای پیشبرد سیاست خارجی آنها بود. آلمان ها از این ابزار برای پروپاگاندا یا همان تبلیغ بهره گرفتند و اولین بار جوزف گوبلز به شکل نظام یافته از این ابزار بهره گرفت و نقش بسیار مهمی در اشغال اتریش و در بحران مونیخ در سال ۱۹۳۸ بازی کرد. در طول جنگ جهانی دوم سرویس های برون مرزی روسیه، آلمان، بریتانیا و ایتالیا بسط و گسترش یافت و در سال ۴۲ ۱۹ایالات متحده فعالیت رادیویی بدون مرز خود را با «صدای آمریکا» آغاز کرد. در بخش اقیانوس آرام ژنرال داگلاس مک آرتور از امواج کوتاه برای حفظ ارتباط با شهروندان فیلیپینی بهره گرفت که در آن زمان کشورشان توسط ژاپن اشغال شده بود. رادیوهای بیگانه یا رادیوهای برون مرزی به شکل مدرن از زمان جنگ جهانی دوم فعالیت خود را آغاز کردند.

ساختن برنامه های رادیویی مخصوص امواج کوتاه تا پیش از ظهور هیتلر در آلمان اولویت نداشت اما همین که هیتلر در سال ۱۹۳۳ قدرت را به دست گرفت Rundfunk Ausland (یعنی بخش برون مرزی رادیو) اهمیت ویژه ای یافت و به یکی از مهمترین عناصر تبلیغی نازی ها تبدیل شد. این کشور که تا آن زمان فقط دو ساعت برنامه برون مرزی داشت با آمدن هیتلر به ۱۸ ساعت در روز تغییر کرد و سرانجام این رادیو به قابلیتی رسید که توانست به ۱۲ زبان ۲۴ ساعته برنامه پخش کند.

در Zeesen از توابع برلین فرستنده های ۱۰۰ کیلوواتی و آنتن ساخته می شد. آنها تا سال ۱۹۳۳ به یک قابلیت مهم دیگر هم رسیدند. آنها موفق شدند به زبان انگلیسی در ایالات متحده، جنوب آفریقا و نقاط دیگر برنامه رادیویی پخش کنند. در سال ۱۹۳۸ نیز قابلیت پخش برنامه برای آسیای جنوبی و آمریکای مرکزی به وجود آمد. آلمان ها از امواج متوسط در دوران رایش سوم استفاده کردند تا صدای خود را به همسایگانشان برسانند. از مهمترین مشکلات آلمان ها در این دوره این بود که نمی توانستند افراد قابلی پیدا کنند که علاوه بر تخصص در حوزه رادیو و تهیه برنامه های رادیویی به آرمان های نازی ها وفادار و پایبند باشند. اما بعد از آنکه آلمان ها جنگ را به دنیا باختند و تقسیم شدند هریک از دو آلمان شرقی و غربی رادیوهای برون مرزی مخصوص به خود را بسط دادند آلمان ها در غرب «دویچه وله» را تاسیس کردند و در شرق رادیو بین المللی برلین. دومی بعد از اتحاد دوباره آلمان ها در دوم اکتبر ۱۹۹۰ توسط دویچه وله بلعیده شد.

بعد از پایان جنگ جهانی دوران جنگ سرد آغاز شد. دولت های کمونیست و غیرکمونیست برای متقاعدکردن یکدیگر به رادیوهای بین المللی روی آوردند. مهمترین رادیوهایی که علیه کمونیسم بسیج شدند صدای آمریکا، بی بی سی و رادیو آزادی اروپا بود.

سازمان جاسوسی آمریکا به طور پنهانی از رادیو آزادی اروپا حمایت می کرد و می کند. مهمترین رادیوهای کمونیستی نیز یکی «رادیو مسکو» بود که اکنون به «صدای روسیه» تغییر نام داده و دیگری رادیو پکینگ که از کلمه بیجینگ به معنی پکن پایتخت چین گرفته شده و اکنون به رادیو بین المللی چین تغییر نام داده است. اختلاف مرزی میان چین و روسیه نیز از عوامل گسترش تعداد فرستنده های رادیویی شد.

در خاورمیانه جمال عبدالناصر در مصر فرستنده های عربی تاسیس کرد و اسرائیل نیز از رادیو KOL بهره گرفت. بعد از پایان جنگ سرد در دهه ۸۰ بسیاری از خبرپراکنی های برون مرزی از ساعات کاری خود کاستند و بسیاری از آنها در استراتژی ها و سیاست های خود بازنگری کرده یا آنکه به تنوع پخش برنامه به زبان های مختلف پرداختند. یکی از تغییر رویه های چشمگیر رادیو بین المللی سوئیس بود که پخش از طریق امواج کوتاه را به طور کامل رها کرد و اکنون فقط از طریق اینترنت برنامه پخش می کند.

از دهه ۱۹۹۰ به بعد با ظهور اینترنت دنیای رادیو نیز دچار تحول یا حتی انقلاب شد و روش جدید که به پادکستینگ podcasting معروف است در حال رونق و شکوفایی است. به هر حال باید مخاطبان دلیلی داشته باشند که به یک رادیوی بیگانه گوش بدهند، در غیر این صورت هیچ دلیلی برای صرف هزینه های هنگفت ساخت و پخش برنامه وجود ندارد.

مخاطبان اصلی رادیوهای بیگانه بیشتر جلای وطن شدگان، علاقه مندان به رادیو، خبرنگاران، دولتمردان به ویژه آنان که در حوزه امور خارجه فعالند، تجار و بازرگانانی که مراودات و معاملات برون مرزی دارند و همچنین کارمندان سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی که به مونیتور کردن وضعیت کشورها می پردازند هستند. به عنوان مثال بی بی سی بخش مونیتورینگ خود را در کاوندیش در سال ۱۹۴۶ آغاز کرد.

عده ای نشسته اند و فقط کارشان شنیدن رادیو و خلاصه کردن مهمترین مطالب آن به زبان های مختلف است. سر پا نگه داشتن رادیوهای برون مرزی توجیه لازم دارد والا منابع مالی برای آن اختصاص نمی یابد. به عنوان مثال رادیو YLE فنلاند چندین سرویس برون مرزی خود را تعطیل کرده حتی بی بی سی نیز در سال ۲۰۰۱ به این نتیجه رسید که دیگر نباید برای آمریکای شمالی برنامه هایی از طریق امواج کوتاه پخش کند چون توجیه نداشت. طبیعی است بسیاری از دولت ها دوست ندارند مردمشان به رادیوی بیگانه گوش بدهند برای همین امواجی با همان فرکانس رادیوی برون مرزی پخش می کنند تا مردم کشورشان از دسترسی به رادیوهای بیگانه باز بمانند.

نوشته: علیرضا عبادتی