کامی تلخ تر از تلخ

تعرفه پایین و گرانی انرژی, صنعت قند و شکر و صنایع وابسته به آن را متضرر کرده است

یکی از عواملی که منجر به افزایش یا کاهش قدرت رقابت پذیری صنعت قند و شکر در کشور می‌شود میزان تعرفه‌ شکر خام و شکر تصفیه شده است. میزان تعرفه واردات شکر خام در فاصله سال‌های ۸۴ و ۸۵، به یکباره از ۱۵۰ درصد به ۱۰ درصد کاهش یافته ‌است. مقدار تعرفه شکر تصفیه شده نیز در حال حاضر ۲۰ درصد است.

به اعتقاد فعالان این صنعت، کاهش ناگهانی نرخ تعرفه‌ منجر به بروز بحران‌ شدیدی در این بخش شده است، به گونه‌ای که سبب شده کارخانه‌های تولیدی با ۳۰ درصد توان خود به فعالیت بپردازند. در این بین قیمت فروش شکر به دولت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این قیمت از سال ۸۵ تاکنون علیرغم افزایش قیمت نهاده‌ها، افزایش تورم، افزایش مشکلات تأمین مالی و نقدینگی شرکت‌ها (که منجر به افزایش هزینه‌های آنها می‌گردد) و دیگر عوامل، تقریباً ثابت باقی مانده ‌است. این در حالی است که میزان خرید دولت طی سال‌های گذشته به شدت کاهش یافته و این امر بر مشکلات شرکت‌های قندی کشور افزوده ‌است. به این ترتیب با توجه به این که تقریباً از هر ۷ تا ۸ کیلو چغندر، یک کیلو شکر به دست می‌آید، قیمت تمام شده‌ شکر با قیمت‌های تضمینی چغندر حتی بیش از قیمت خرید تضمینی دولت خواهد بود.

● بحرانی افزون‌تر پس از هدفمندی

صنعت قند و شکر یکی از بزرگترین مصرف‌ کنندگان حامل‌های انرژی در بین صنایع غذایی است؛ به گونه‌ای که ۷۵ درصد مصرف گاز به این صنعت تعلق دارد. این درصد در مصرف نفت کوره و گازوییل به ترتیب ۶۳ و ۶۷ درصد است. وزارت صنایع و معادن، طبق برآورد خود سهم این صنعت را از مصرف حامل‌های انرژی مورد استفاده در صنایع غذایی ۳۳ درصد می‌داند، اما کانون انجمن‌های صنفی صنایع غذایی با محاسباتی که خود انجام داده، این رقم را ۷۰ درصد تخمین زده است. نتیجه آن که این حجم از مصرف انرژی، این صنعت را که در سال‌های گذشته با اعمال سیاست‌های تعرفه‌ای نادرست به مرز نابودی رسیده، بیش از دیگر صنایع غذایی پس از هدفمند کردن یارانه‌ها، آسیب‌ پذیر کرده است.

به گفته رییس کانون هماهنگی شورای اسلامی خراسان جنوبی، کارفرمایان با افزایش قیمت حامل‌های انرژی و مواد اولیه ناچارند قیمت کالاهای تولیدی خود را بالا ببرند تا بتوانند حقوق کارگران را به موقع پرداخت کنند، اما باز هم حقوق کارگران بسیاری از واحدهای تولیدی از جمله کارخانه‌های قند و شکر به مدت چندین ماه پرداخت نشده و برخی از آنها در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند. در این راستا کارخانه قند دزفول، بزرگترین تولید کننده قند و شکر خاورمیانه چندی پیش تعطیل شده است.

● مصایب تولید چغندر

مقایسه میزان تولید چغندر قند در ایران با کشورهای رقیب، بیان‌گر بهره‌وری پایین تولید آن در داخل است. مثلاً متوسط برداشت چغندر از یک هکتار زمین در کشور ۲۶ تن است، در حالی که این رقم در ترکیه ۳۹ تن می‌باشد. به عبارت دیگر چغندرکاران ترکیه‌ای از یک هکتار زمین، حدود ۵۰ درصد بیشتر از چغندرکاران ایرانی، محصول برداشت می‌کنند. این نسبت در آمریکا، هلند، اسپانیا، یونان، فرانسه و سوییس بیش از دو برابر گزارش شده است. بنابراین، درآمد چغندرکار ایرانی با درآمد همتایانش در کشورهای دیگر تفاوت قابل ملاحظه‌ای دارد. تولید چغندر قند تحت ‌تأثیر عوامل گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است و مهمترین علل پایین بودن بازده تولید آن در کشور به عنوان یکی از مشکلات این صنعت عبارت‌اند از:

۱) کوچکی و تعدد قطعات و پراکندگی اراضی بهره‌ برداران و در نتیجه عدم‌ امکان بهره‌گیری از فناوری نوین در مراحل مختلف تولید، عدم ‌تهیه و تدارک و توزیع کافی، به ‌موقع و با کیفیت مناسب نهاده‌های کشاورزی، به ‌ویژه سموم علف‌کش و حشره‌کش‌ها

۲) کمبود منابع مالی و تسهیلات اعتباری برای تقویت بنیه مالی چغندرکاران، بی‌توجهی به آموزش، ترویج و توسعه فعالیت‌های زراعی، بالا بودن قیمت برخی محصولات رقیب

۳) طولانی بودن دوره رشد (۷ تا ۸ ماه)، سختی کار، ضعف بنیه مالی زارعان چغندر و عدم سرمایه‌ گذاری لازم جهت افزایش تولید در این بخش.

● برآیند ناتوانی‌ها

عواملی که صنعت قند و شکر کشورمان را در سال‌های اخیر دچار ضعف کرده‌اند نه تنها خود این صنعت، بلکه سایر بخش‌ها و صنایع وابسته به آن را نیز متضرر می‌کنند، بنابراین توان پایین این صنعت تأثیرات ناخوشایندی را به همراه دارد که از آن جمله، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) کاهش سطح زیر کشت چغندر

۲) کاهش میزان تولید چغندر قند و به ‌تبع آن کاهش تولید قند و شکر

۳) کاهش تولیدات فرعی این صنعت از قبیل تفاله تر و تفاله خشک که خوراک اصلی دام‌های کشورند

۴) کاهش ملاس تولیدی که مواد اولیه کارخانه‌های خمیر مایه و الکل‌کشی‌اند

۵) کاهش تولید برگ چغندر که خوراک تکمیلی دام محسوب می‌شود و افزایش قیمت گوشت

۶) کاهش تولید باگاس تولیدی واحدهای نیشکری که در تولید کاغذ، MDF و نئوپان کاربرد دارد

۷) کاهش میزان فعالیت نیروهای دایمی کارخانه‌ها و کاهش بکار گیری نیروهای فصلی

۸) عدم توازن الگوی محصولات در مناطق و بازار فروش آن به ‌دلیل گرایش به کشت‌های جایگزین.

بنابراین لازم است دولت از این صنعت حمایت‌های لازم را به عمل آورد و یا لااقل چوب لای چرخ آن نگذارد. یکی از ابزارهای حمایتی، نرخ تعرفه مناسب است که به دلیل وضعیت بازار این محصول (نوسانی بودن) از کارایی لازم برخوردار نیست. از طرف دیگر چون بخش‌های مختلف کشاورزی، صنایع دیگر و مصرف‌ کنندگان بسیاری با این محصول درگیرند، عدم توجه به این صنعت باعث ضربه خوردن به آنها خواهد شد.