افسانه خوان عرفان شرق

برای مسافری که نخستین بار به لاهور می آید, در نظر اول شگفت می نماید که در این شهر نه تنها یکی از خیابان های اصلی به نام «خیابان گوته» نامگذاری شده است, بلکه خیابانی نیز به موازات آن یافت می شود به نام «خیابان آنه ماری شیمل»

یوهان ولفگانگ گوته،‌ شاعر و نویسنده و دانشمند آلمانی از شهرت جهانی برخوردار است و او را کمابیش همه می شناسند. گوته در میان آثار ادبی و علمی بی شماری که از خود به جا گذارده است، کتابی به نام «دیوان غربی – شرقی» دارد که در کنار درام مشهور «فاوست»، ‌در شمار معروف ترین آثار اوست و بی شک یکی از علل شهرت او در مشرق زمین نیز همین اثر است. گوته در این کتاب – چنان که خود نیز در نامه ای اشاره کرده است – قصد دارد که به گونه ای دل زنده و دلپذیر، غرب و شرق را به هم پیوند زند و فرهنگ این دو جهان را با هم قرین و دمساز کند. صد و هفتاد سال پس از خاموشی گوته، ارجمند بانویی از مردم آلمان، از آغاز دوران جوانی تا امروز که هشتاد سال از عمر پربارش می گذرد، با عزم راسخ و کار پررنج، در راه تحقق آرزوی دیرینه گوته گام زده است و از هیچ تلاش و کوششی برای شناخت و شناساندن فرهنگ مشرق زمین فروگذار نکرده است. او که سال ها در دانشگاه و نهادهای پژوهشی اروپا و آسیا و آمریکا به تدریس و تحقیق اشتغال داشت،‌ پیوسته بسان «سفیر فرهنگی» میان شرق و غرب در گشت و گذار است. از این رو شگفت آور نیست که از لاهور تا لیدن، از قونیه تا کمبریج، از تهران تا توبینگن،‌ از آنکارا تا اوپسالا و از پیشاور تا وین، نام پروفسور آنه ماری شیمل بر سر زبان مردمان فرهیخته افتاده است.

شرح احوال

آنه ماری برگیت شیمل در ۷ آوریل سال ۱۹۲۲ میلادی (۱۸ فروردین ۱۳۰۱ شمسی) در شهر «ارفورت» در مرکز آلمان،‌ در خانواده ای پروتستان آیین چشم به جهان گشود. از همان آغاز دوران نوجوانی علاقه وافری به آموختن زبان های شرقی داشت. پانزده ساله بود که به فراگرفتن زبان عربی پرداخت در سن شانزده سالگی دوره دبیرستان را به پایان رساند و مراحل تحصیلات دانشگاهی را نیز به همان سرعت پشت سر گذاشت. نخست در دانشگاه برلین تحصیل در رشته های زبان و ادبیات عربی و علوم اسلامی را آغاز نمود و در سال ۱۹۴۱ – در سن نوزده سالگی – با اخذ درجه دکتری از این دانشگاه فارغ التحصیل شد مدتی در وزارت امور خارجه به عنوان مترجم به کار اشتغال داشت. سپس از ژانویه سال ۱۹۴۶ تا سال ۱۹۵۳ در دانشگاه «ماربورگ» به تدریس در رشته های زبان و ادبیات عربی و معارف اسلامی پرداخت و در همین دانشگاه، ضمن تدریس، در سال ۱۹۵۱ دوره دکتری تاریخ ادیان را نیز به پایان رساند. دانشکده الهیات اسلامی دانشگاه آنکارا در سال ۱۹۵۴ استاد شیمل را برای تدریس در رشته تاریخ ادیان به این دانشگاه دعوت کرد. دوران اقامت در ترکیه فرصت مناسبی بود تا بانو شیمل در گستره ادبیات کلاسیک ترکی و نیز در زمینه مسائل اسلام در دنیای جدید به تحقیقات دامنه دار دست زند که ثمره آن تالیفات مهمی است که بعدا به آنها اشاره خواهم کرد. از سال ۱۹۶۱ به مدت شش سال به عنوان استاد و مشاور علمی در رشته های زبان و ادبیات عربی و علوم اسلامی در دانشگاه بن به تدریس اشتغال داشت. در سال ۱۹۶۷، نخست به عنوان استاد و سپس از سال ۱۹۷۰ اختیاردار کامل کرسی تدریس تاریخ ادیان خاوری در دانشگاه هاروارد آمریکا شد. وی نخستین استادی بود که کرسی تدریس در رشته های فرهنگ های هندی – اسلامی را نیز به خود اختصاص داد. افزون بر این در تابستان هر سال «انستیتوی مطالعات اسلامی» در لندن به طور مرتب کلاس های درسی برای استاد شیمل برگزار می کرد. پروفسور آنه ماری شیمل از دانشگاه های مختلفی در جهان به کسب دکتری افتخاری نایل آمده است. وی دارای سه دکتری افتخاری از دانشگاه های سند، اسلام آباد و پیشاور پاکستان است که به خاطر تحقیقاتش در زمینه های عرفان اسلامی،‌ فرهنگ اسلامی در هند و پاکستان و خطاطی اسلامی به وی اهدا شده است دانشگاه های اوپسالای سوئد،‌ قونیه ترکیه و دانشگاه تهران نیز به استاد شیمل دکتری افتخاری اعطا کرده اند. این بانوی گرانقدر مدتی ریاست انجمن جهانی علوم دینی،‌ عضویت آکادمی سلطنتی علوم هلند، عضویت آکادمی علوم و هنر آمریکا، کارشناس موزه هنر نیویورک و ویراستاری بخش مربوط به اسلام دائرأالمعارف ادیان را به عهده داشت. افزون بر این، بین سال های ۱۹۶۳ تا ۱۹۷۳ به مدت ده سال ویراستار نشریه «فکر و فن» بود. ناشر این نشریه که چهل سال است به زبان عربی منتشر می شود، انستیتو گوته آلمان است و در واقع پل ارتباط فرهنگی میان آلمان و سرزمین های عربی زبان است. تاکنون جوایز و نشان های افتخاری از سوی بنیادهای علمی و فرهنگی و مجامع ادبی کشورهای مختلف به استاد شیمل اعطا شده است که از میان آنها می توان چند جایزه و مدال زیر را نام برد:

- جایزه «فردریش روکرت» آلمان در سال ۱۹۶۵.

- نشان «ستاره قائد اعظم» پاکستان در سال ۱۹۶۵.

- مدال طلای «هامر – پورگشتال» اتریش در سال ۱۹۷۴.

- جایزه «یوهان هاینریش فوس» برای بهترین مترجم از سوی آکادمی زبان و شعر آلمان در سال ۱۹۸۰.

- نشان درجه اول «بوندس فردینتس کرویتس» آلمان در سال ۱۹۸۱.

- مدال «لووی دلاویدا» که هر دو سال یک بار به شخصیت علمی بر جسته ای که در زمینه اسلام شناسی تحقیقاتی انجام داده است اهدا می شود. بانو شیمل یازدهمین محقق و نخستین زنی است که در سال ۱۹۸۷ این جایزه به او تعلق گرفت.

- در سال ۱۹۹۲ نیز طی مراسمی در دانشگاه توبینگن آلمان جایزه «لئوپولد لوکاس» به پروفسور شیمل اهدا شد.

- «جایزه صلح اتحادیه ناشران و کتابفروشان آلمان» که مهم ترین جایزه فرهنگی – اجتماعی آلمان است، در سال ۱۹۹۵ به پروفسور شیمل اعطا شد.

شگفت آور آن که بانوی گرامی ما در کنار این همه کار و فعالیت در دانشگاه ها و نهادهای علمی و فرهنگی، تاکنون تالیفات و ترجمه های بسیاری نیز انتشار داده است. شیوه و سبک نگارش و تسلط و تبحری که استاد شیمل در زمینه تخصصی خود دارد، گیرایی و کشش چشمگیری به آثارش داده است. وی از طریق آثار خود به حد زیادی در به وجود آوردن فضایی مناسب برای داد و ستد اندیشه میان فرهیختگان غرب و شرق کوشا بوده و همواره بر پرهیز از پیشداوری های بی مورد و دوری جستن از عوی های بی معنی تأکید داشته است جد و جهد استاد شیمل در ایجاد تفاهم میان شرق و غرب و تلاش بی وقفه و سخت کوشی و اخلاص او در این راه، مجاهدت های سالکی را می ماند که راه کثرت به وحدت می پوید.

آثار آنه ماری شیمل

باری، در روزگاری که کم آگاهی و نبود شناخت کافی از فرهنگ و تاریخ و تمدن مشرق زمین، سبب بروز پیشداوری ها و سوءتفاهم های بسیاری در میان مردمان مغرب زمین گردیده است،‌آثار ارزشمند شخصیت ممتاز و وجود مهربان انسان هایی چون پروفسور آنه ماری شیمل می تواند در روشنگری افکار عمومی تاثیر به سزایی داشته باشد استاد شیمل در پژوهش هایش کوشیده است که با شکافتن پوسته های ضخیم و زشت قشری گری و سخت کیشی و خرافات و تعصبات بی اساس، به هسته مرکزی اندیشه های اسلامی راهی بگشاید. او صادقانه و مخلصانه در راه شناخت فرهنگ و تمدن و تاریخ شرق قدم گذارده و از طریق آثارش نه تنها چشم مردمان باختر زمین را تا اندازه ای بر روی حقیقت فرهنگ خاور زمین گشوده،‌ بلکه به ما نیز در آشنایی بهتر و بیشتر با میراث فرهنگی نیاکانمان یاری رسانده است. بانو شیمل آنجا که به شعر و ادب ایران می پردازد، با کار پررنج و دقت بسیار، تمام ادبیات منظوم فارسی را بررسی می کند تا با بازشناسی رموز و اشاره ها و استعاره های دشوار، به مفهوم نهایی و نمادین شعر فارسی پی برد. پروفسور آنه ماری شیمل نه تنها محققی برجسته و اسلام شناسی سرشناس، بلکه نویسنده ای پرکار و مترجمی کوشا نیز است. او در شصت سال گذشته، در کنار تدریس و تحقیق در چندین دانشگاه و موسسه علمی و فرهنگی، تالیفات و ترجمه های بسیاری نیز در زمینه فرهنگ و هنر و معارف شرق انتشار داده است.

---