فضای سایبر, هدف اصلی تهدیدات

بخش عمده ای از فعالیت ها و تعاملات اقتصادی, فرهنگی, اجتماعی و حاکمیتی کشور در تمام سطوح, اعم از افراد, موسسات غیردولتی و نهادهای دولتی و حاکمیتی, در فضای سایبری انجام می گیرد

بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها و تعاملات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حاکمیتی کشور در تمام سطوح، اعم از افراد، موسسات غیردولتی و نهادهای دولتی و حاکمیتی، در فضای سایبری انجام می‌گیرد. زیرساخت‌ها و سامانه‌های حیاتی و حساس کشور یا خود، بخشی از فضای سایبری کشور را تشکیل می‌دهند یا از طریق این فضا، واپایی، مدیریت و بهره‌برداری می‌شوند. بخش بزرگی از اطلاعات حیاتی و حساس کشور نیز به این فضا منتقل شده یا اساسا در این فضا شکل می‌گیرد. بیشتر فعالیت‌های رسانه‌ای در این فضا انجام می‌شود. بیشتر مبادلات مالی از طریق این فضا انجام می‌گیرد و نسبت قابل‌توجهی از وقت و فعالیت‌های شهروندان، صرف تعامل در این حوزه می‌گردد.

ماده ۴۶ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران اشعار می‌دارد که تا پایان سال دوم، تمام دستگاه‌های اجرایی و واحدهای تابعه و وابسته و تا پایان برنامه، ۶۰ درصد خانوارها و تمام کسب و کارها باید بتوانند به شبکه ملی اطلاعات و اینترنت متصل شوند. براساس بند «ج» این ماده، تمام دستگاه‌های اجرایی مکلفند تا پایان سال دوم برنامه، نسبت به ارسال و دریافت الکترونیکی همه استعلامات بین دستگاهی و واحدهای تابعه آنها با استفاده از شبکه ملی اطلاعات و رعایت امنیت اقدام نمایند و تا پایان برنامه، خدمات قابل ارائه خود را به صورت الکترونیکی از طریق شبکه ملی اطلاعات عرضه نمایند و نیز تمام خدمات قابل ارائه در خارج از محیط اداری خود و قابل واگذاری یا برون‌سپاری را به دفاتر پستی و پیشخوان خدمات دولت که توسط بخش‌های غیردولتی اعم از خصوصی یا تعاونی ایجاد و مدیریت می‎شود، واگذار کنند.

سهم درآمد حاصل از کسب‌وکارهای فضای سایبری در تولید ناخالص ملی افزایش چشمگیری یافته و از میان شاخص‌های تعیین‌شده برای سنجش میزان توسعه‌یافتگی کشور، شاخص‌های حوزه سایبری، سهم عمده‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌های مادی و معنوی کشور، صرف این حوزه شده و حجم زیادی از درآمدهای مادی و اکتسابات معنوی شهروندان نیز از این حوزه کسب شده یا به طور عمده تحت‌تاثیر آن قرار دارد. به عبارت دیگر، وجوه مختلف زندگی شهروندی، به معنای واقعی، با این فضا درآمیخته و هرگونه بی‌ثباتی، ناامنی و چالش در این حوزه، مستقیما آن را متاثر خواهد کرد.

بررسی سوابق نبردها و انقلاب‌های مخملی شکل‌گرفته طی دو دهه اخیر در کشورهای مختلف که منجر به نابودی منابع و زیرساخت‌ها و براندازی حکومت‌ها شده، بیانگر این واقعیت است که عمده آنها با یک نبرد سایبری شروع یا از طریق آن حمایت شده است. در چنین نبردهایی، زیرساخت‌های حیاتی و حساس مانند نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، تاسیسات هسته‌ای، سامانه‌های ملی حمل و نقل، ارتباطات، صداوسیما، مراکز بزرگ صنعتی، شبکه‌های مالی و بانکی کشور و امثالهم، از طریق حملات سایبری مورد هدف قرار می‌گیرند تا حاکمیت را در اداره کشور و ارائه خدمات به مردم با چالش‌های اساسی مواجه کنند.

همچنین مروری بر وقایع و حوادث سال‌های اخیر کشور، موید این واقعیت است که بخش عمده‌ای از تهدیدهای بالقوه و بالفعل موجود علیه کشور، بویژه در زیرساخت‌های حیاتی و حساس، یا مستقیما از فضای سایبر نشأت می‌گیرد یا این فضا را به صورت مستقیم مورد هدف خود قرار می‌دهد. حمله سایبری به تاسیسات هسته‌ای در تابستان ۸۹ و حمله دیگری به صنعت نفت کشور در بهار امسال شواهدی برای تائید این نظریه است. اظهارنظر اخیر وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره کمیت معتنابه حملات سایبری که روزانه کشف و خنثی می‌شوند نیز بر این دیدگاه مهر تائید می‌زند.

ضرورت و اهمیت صیانت از فضای سایبری کشور در مقابل انواع تهدیدها و تهاجم‌های سایبری و بویژه جنگ سایبری موجب شده است تا مسئولان امر به طور جدی، ایجاد ساختارها و سازوکارهای دفاعی لازم برای دفاع از دارایی‌های ملی سایبری در مقابل انواع تهدیدات و تهاجمات این حوزه را مدنظر قرار دهند. چنین ساختارهایی، وظیفه دفاع از مرزهای سایبری کشور و سرمایه‌های ملی سایبری قرارگرفته در این فضا را برعهده خواهند داشت.

این وظیفه خطیر جز از راه فرماندهی مقتدرانه و هوشمندانه صحنه، مشارکت همه بخش‌های مسئول در کشور از طریق تعریف درست و منطقی نقش‌ها و مسئولیت‌های هر یک و ایفای به‌موقع و صحیح آنها با اتکا بر توان، دانش و فناوری بومی برای رصد، پایش، مراقبت، واپایی، تشخیص، هشدار و پیشگیری و در یک کلام دفاع هوشمندانه، چندلایه و اثربخش از قلمرو سایبری کشور میسر نخواهد بود.

محمدرضافرجی‌پور

معاون فناوری سازمان پدافند غیرعامل