پارلمان کانادا

این کشور از سه طرف به اقیانوس های اطلس و منجمد شمالی محصور شده و از سمت جنوب همسایه ایالات متحده آمریکا است

کانادا کشور بالنسبه جوانی است که از عمر آن بیشتر از ۵۰۰ سال نمی‌گذرد. در سال ۱۸۶۷ میلادی مستعمرات مختلف بریتانیا در این منطقه، فدراسیونی معروف به «آمریکای شمالی انگلستان» را تشکیل دادند. اما اجتماع آنان تحت نام کشور کانادا در سال ۱۹۳۱ تبیین گردید. کانادا که دومین سرزمین پهناور جهان پس از روسیه است، با ۹ میلیون و ۹۲۲ هزار کیلومتر مربع وسعت و جمعیتی بیش از ۵/۲۵ میلیون نفر دارد دارای نرخ رشد جمعیتی این کشور معادل ۲/۱ درصد است. در برنامه‌ریزی‌های جمعیتی پیش‌بینی شده است که در سال ۲۰۰۰ میلادی جمعیت کشور به ۲۹ میلیون نفر و در سال ۲۰۱۰ به رقمی حدود ۳۲ میلیون نفر برسد.

این کشور از سه طرف به اقیانوس‌های اطلس و منجمد شمالی محصور شده و از سمت جنوب همسایه ایالات متحده آمریکا است.

کانادا از لحاظ تقسیم‌بندی سیاسی به ۱۰ ایالت و دو سرزمین تقسیم‌بندی شده است. طبق قانون اساسی هیچگونه مذهب رسمی برای این کشور در نظر گرفته نشده اما ۵/۴۶ درصد از جمعیت آن را کاتولیک‌ها و ۲/۴۱ درصد را پروتستان‌ها تشکیل می‌دهند.

● قانون اساسی کانادا

قانون اساسی کانادا مجموعه‌ای است که در سال ۱۸۶۷ تحت عنوان «قانون انگلیسی آمریکای شمالی» موجبات تشکیل فدراسیون کانادا را مرکب از نواحی کانادای علیا و سفلی، مستعمرات قبلی و برانشوایک جدید فراهم آورد. در سال ۱۹۸۱، دولت کانادا برای افزودن متممی به قانون اساسی به توافق رسید که طبق آن به امتیاز اعلای پارلمان انگلیس در روند اصلاح قانون اساسی خاتمه داده شد. این قانون که به «قانون کانادا» موسوم است در سال ۱۹۸۲ به تصویب پارلمان انگلستان رسید و به موجب آن بخشی در مورد روش اصلاح قانون اساسی در قانون اساسی کانادا گنجانیده شد. امروزه قانون اساسی کانادا مشتمل برقانون ۱۴۷ بندی ۱۸۶۷ به اضافه متمم‌ها، قوانین مصوبه پارلمان، تصمیمات و آرای قضایی، عرف و منشور حقوق و آزادی‌ها است.

در منشور حقوق و آزادی بر روی خصیصه چندگانگی فرهنگی کانادا، حقوق افراد بومی، تساوی حق و انتفاع یکسان ایالات از امتیازات و امکانات تاکید شده است.

سیستم حکومتی کانادا سلطنتی است. در حال حاضر ملکه انگلستان (به‌عنوان رئیس دولت کشورهای مشترک‌المنافع) ملکه کانادا و رئیس دولت کانادا نیز محسوب می‌شود. فرماندار کل، نماینده پادشاه در کاناداست و نقش او را ایفا می‌کند. از وظایف عمده فرماندار کل، انتخاب رهبر حزب اکثریت در مجلس عوام به‌عنوان نخست‌وزیر و درخواست تشکیل دولت است.

● قوه مقننه کانادا

قدرت قانونگذاری در کانادا به عهده پارلمان دو مجلسی (مجلس عوام و مجلس سنا) و شخص ملکه است. تعداد نمایندگان در مجلس عوام براساس جمعیت و در مجلس سنا براساس نمایندگی منطقه‌ای است.

تعداد نمایندگان مجلس سنا از ۷۲ تن در زمان کنفدراسیون، درحال حاضر به تعداد ۱۰۴ نفر افزایش یافته است. تعداد نمایندگان مجلس عوام هر ۱۰ سال یکبار پس از سرشماری که توسط اداره مرکز آمار کانادا صورت می‌گیرد تعیین می‌شود. در حال حاضر تعداد نمایندگان مجلس عوام ۲۸۲ نفر می‌باشد.

رئیس مجلس سنا با حکم فرماندار کل پس از مشورت وی با نخست‌وزیر تعیین می‌شود. انجام امور مربوط به سنا و سناتورها برعهده ۴۵۰ کارمند دائمی است که ریاست آنان را منشی سنا عهده‌دار است و از آنجایی که سنا مستقل از دولت است این عده جزو مستخدمین دولت محسوب نمی‌شوند.

انتخابات عمومی مجلس عوام هر ۵ سال یکبار صورت می‌گیرد و به غیر از چند استثنا، افراد بیش از ۱۸ سال، حق انتخاب شدن و انتخاب کردن دارند. سکونت در حوزه انتخابات به‌عنوان شرط لازم برای رای دادن محسوب نمی‌شود. طبق قانون انتخاباتی کانادا افراد ذیل از انتخاب شدن و انتخاب کردن محرومند: رئیس انتخابات و معاون وی، قضات منصوب در شورای حکومتی، مرتکبین جرایمی که برای آنها محدودیت تردد در نظر گرفته شده، دیوانگانی که حق اداره اموال از آنها سلب گردیده است، مرتکبین ارتشا و سایر اعمال غیرقانونی ملحوظ در قانون فوق.

قواعد خاصی نیز برای اخذ رای از پرسنل نیروهای مسلح و مستخدمین دولت شاغل در خارج از کانادا در قانون انتخابات در نظر گرفته شده است.

سناتورها به نام ملکه، توسط فرماندار کل و با مشاوره نخست وزیر انتخاب می‌شوند، تا سال ۱۹۶۵ این انتصاب مادام‌العمر بود ولی در حال حاضر سن بازنشستگی ۷۵ سال است.

سنا مجری سه عملکرد اساسی است، وظیفه عمده سنا تجدید نظر در لوایح دولتی، به‌خصوص لوایح پیچیده و تکنیکی احاله شده از مجلس عوام است. کمیته‌های سنا که از سناتورهایی با دانش ویژه و اندوخته‌ای از سال‌ها تجربه، تشکیل شده است لوایح را مطالعه و در آن تجدیدنظرهای لازم را انجام می‌دهند.

دومین وظیفه عمده سنا، عملکرد «مشورتی» و انجام وظیفه به‌صورت یک «محکمه ملی» است. سناتورها با اعلان دو روزه قبلی می‌توانند بدون هیچ محدودیتی به بحث در خصوص آنچه در دایره «منافع ملی» کانادا می‌گنجد بپردازند و نقاط ضعف را بازگو کنند. اضافه براین اختیار، سنا عملکرد «نظارتی» هم دارد. طبق این اقتدار، سنا مجاز است به کندوکاو درباره مسائل اجتماعی- فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشور بپردازد.

● احزاب سیاسی کانادا

احزاب سیاسی در کانادا به مرور زمان، با افزایش قدرت سیاسی دو مجلس و نیاز به ایجاد ثبات در دولت به‌وجود آمدند. این کشور دارای سیستم چند حزبی است و محدودیتی در خصوص تعدد احزاب و امکان رقابت در انتخابات فدرال برای آنها وجود ندارد. احزاب سیاسی علاقه‌مند به حضور در انتخابات تنها می‌باید در دفاتر انتخاباتی ثبت‌نام نمایند.

در پی آخرین انتخابات عمومی این کشور که در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۸ برگزار شد، سه حزب به مجلس عوام راه یافتند حزب محافظه‌کار پیشرو که دولت را تشکیل می‌دهد، حزب لیبرال که حزب رسمی مخالف است و حزب نیودموکرات.

● روند قانونگذاری در کانادا

رهبر حزب اکثریت در مجلس عوام؛ نخست‌وزیر کاناداست وا عضای کابینه عموما از بین اعضای مجلس عوام و ندرتا از بین اعضای سنا انتخاب می‌شوند. این عده در حکم مشاوران ملکه می‌باشند، به طوریکه هیچگونه تصمیم مهمی از جانب ملکه یا نماینده وی در کانادا، بدون مشورت با کابینه صورت نمی‌گیرد.

لوایح ممکن است از مجلس عوام و یا سنا نشات بگیرد. مجلس سنا با استناد به قانون اساسی ۱۸۶۷ نمی‌تواند منشا لوایح مالی باشد. لوایح باید به تصویب مجلسین درآید و قبل از اینکه به صورت قانون درآید باید به توشیح ملکه برسد. در عمل بیشتر لایحه‌های دولتی از مجلس عوام و لوایح خصوصی از مجلس سنا سرچشمه می‌گیرد. فارغ از آنکه ابتکار طرح با کدامیک از مجلسین باشد، رای مثبت هر دو مجلس ضروری است. غالبا سنا در لوایح معرفی شده از مجلس عوام اصلاحاتی را انجام می‌دهد و یا حتی در بعضی از موارد از تصویب آن امتناع می‌ورزد.

سیر لوایح معرفی شده از جانب دولت بدین شرح است که وزیر حامی و متکفل لایحه، ۴۸ ساعت قبل از معرفی، لایحه را به اطلاع مجلس می‌رساند و پس از انقضای این زمان، قرائت دور اول لایحه آغاز می‌شود. در این مرحله هیچگونه مباحثه‌ای صورت نمی‌گیرد. در فاصله زمانی بین قرائت نخست تا قرائت بعدی نسخی از لایحه برای بررسی و مطالعه در اختیار نمایندگان قرار می‌گیرد. در نشست بعدی که قرائت دور دوم صورت می‌گیرد، تصویب کلیات انجام می‌پذیرد یعنی اعضا تنها بر روی اصول کلی لایحه بحث می‌کنند و به جزئیات نمی‌پردازند. اگر لایحه‌ای توانست در این مرحله به تایید برسد، برای بررسی جزیی‌تر برحسب موضوع به یکی از کمیته‌های دائم تخصصی مجلس احاله می‌گردد. در کمیته، متن لایحه جزبه‌جز مورد بررسی و مداقه واقع می‌شود و کمیته ممکن است در این مرحله از متخصصین پژوهشگر، گروه‌های ذینفع و غیره برای ادای نظرات دعوت به‌عمل آورد. مطالعه و بررسی لایحه توسط کمیسیون ممکن است هفته‌ها به طول بینجامد.

مرحله سوم، ارائه گزارش مربوط به لایحه از جانب کمیته به مجلس است که در این بخش از روند قانونگذاری، نمایندگان باید نظر خود را نسبت به گزارش و تصمیمات و منضماتی که کمیته بر روی لایحه صورت داده، اعلام دارند. همچنین نمایندگان می‌توانند- متمم‌های ابداعی موردنظر خود را در این مرحله به رای بگذارند. در ختم این مرحله بر روی حک و اصلاحات و متمم‌های وارده رای‌گیری می‌شود. دور قرائت سوم به پیشنهاد وزیر به رای نهاده می‌شود. در دور سوم قرائت تنها پیشنهاد اصلاحیه‌هایی به رای گذاشته می‌شود که از لحاظ ماهیت و طبیعت، مشابه اصلاحات دور دوم قرائت باشند و اختلاف ماهوی با آنها نداشته باشند در صورت تصویب، لایحه جهت بحث و تصویب به مجلس دیگر احاله می‌شود. در صورتی‌که لایحه در مجلس دیگر هم موفق به کسب آرای مثبت مورد نیاز گردد، برای توشیح ملکه، به فرماندار ارسال می‌گردد. در غیاب فرماندار و جانشین وی، امضای نهایی بر عهده وزیر دادگستری کانادا یا یکی از قضات دیوان‌عالی آن کشور است. امضای نهایی در جلسه ویژه‌ای در مجلس سنا که اعضای هر دو مجلس در آن حضور دارند انجام می‌شود. به محض چنین تاییدی، لایحه قوت قانونی می‌یابد مگر آنکه در آن زمان خاصی برای شروع اجرای لایحه پیش‌بینی شده باشد.

● زبان پارلمان کانادا

با استناد به قانون سال ۱۸۶۷، پارلمان می‌تواند مباحثات خود را به دو زبان انگلیسی و فرانسه انجام دهد و کلیه متون نیز به هر دو زبان درج می‌شود. پارلمان در سال ۱۹۶۹ به استناد «قانون زبان رسمی کانادا»، هر دو زبان را دارای ارزش مشابه اعلام کرد.

حنیف مزروعی