زن مظهر جمال و زیبایی و مرد مظهر شیفتگی

دین اسلام برای خانواده, اهمیت محوری قائل است زنان و مردان هر یک در سیستم اجتماعی, دینی و تربیتی خانواده نقشی کلیدی برعهده دارند و در این میان, نقش مهم زن مسلمان در خانواده, تدبیر امور داخلی خانواده و نظارت مسئولانه به منظور ایجاد کانونی پر از مهر و عطوفت است

دین اسلام برای خانواده، اهمیت محوری قائل است. زنان و مردان هر یک در سیستم اجتماعی، دینی و تربیتی خانواده نقشی کلیدی برعهده دارند و در این میان، نقش مهم زن مسلمان در خانواده، تدبیر امور داخلی خانواده و نظارت مسئولانه به منظور ایجاد کانونی پر از مهر و عطوفت است.

در بیان جایگاه زن از منظر اسلام، از حضرت علی(ع) به نقل از پیامبر روایت شده است که احترام بانوان را پاس نمیدارد مگر کسی که بزرگوارتر و کریم است و به ایشان اهانت نمی نماید، مگر کسی که پست و فرومایه است (نهج البلاغه علایی رحمانی به نقل از کتاب زن از دیدگاه نهج البلاغه).

حضرت علی(ع) در حکمت ۴۷۴ نهج البلاغه می فرماید: پاداش مجاهد شهید در راه خدا بزرگتر از پاداش پاکدامن نیست که قدرت بر گناه دارد و آلوده نمی شود. همانا انسان پاکدامن، فرشته ای از فرشته های خداوند است.

از آن حضرت همچنین روایت شده است: مردی که همسرش را بیازارد، نماز و هیچ کار خیری از او نزد خداوند پذیرفته نیست و نخستین کسی است که وارد آتش می شود. (وسایل/ ابواب احکام الا ولادیات ۷ خ۱)

امام خمینی(ره) درخصوص حجاب و عفاف برای زن فرموده است که زن مظهر جمال و زیبایی و عفاف است و مرد، مظهر شیفتگی و مجذوب شدن، از آن جهت فرهنگ غنی و ارزشمند اسلام، پوشش و حجاب را برای بانوان لازم دانسته است.

رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای در رابطه با اهمیت جایگاه زنان و نقش مؤثر آنها در دوران انقلاب اسلامی تأکید کرده اند: اگر حضور عظیم و پیشرو زنان در راهپیمایی ها و مبارزات زنان انقلاب نبود، اگر مادران و همسران شهیدان در مقابل شوق فرزندان و همسران خود برای جهاد و شهادت در راه خدا ایمان و صبر و استقامت نشان نمی دادند و اگر زنان در عرصه های اجتماعی- سیاسی بیست سال اخیر از جمله در انتخابات شرکت نمی کردند، بی تردید انقلاب به ثمر نمی رسید.

مقام معظم رهبری، تربیت اسلامی و انقلابی زن مسلمان را مایه افتخار و مباهات جمهوری اسلامی ایران دانسته اند.

قرآن کریم، روایات شریفه، سیره اهل بیت، براهین عقلی و فطرت انسان به عنوان مبانی حجاب در اسلام مطرح است. واژه حجاب، پنج بار در قرآن کریم ذکر شده و بیش از ده آیه دراین خصوص درمصحف شریف آمده است.

عفاف،حالت درونی و نفسانی است که غرایز را تعدیل و تحت کنترل خود در می آورد. براین اساس می توان از حجاب به عنوان یکی از مهمترین ابعاد حفظ عفاف یادکرد. در فرهنگ عفاف از زن انتظار می رود به عنوان یک انسان، ارزش وجودی خویش را شناخته و خود را ملعبه دست نامحرمان نسازد.

حجاب، مهمترین و درعین حال، پردامنه ترین مبحث عفاف است، زیرا درکاهش و پیشگیری از بسیاری مفاسد اجتماعی موثر است.

حضرت علی (ع): پوشش را مهمترین عامل تعدیل حسن زیبایی دوستی وخودنمایی دانسته و می فرمایند: البته تنها با پوشش زنان درقالب چادر نمی توان ادعای عفاف کرد؛ زیرا ممکن است این نیز حجابی باشد برای بی عفتی. به عبارت دیگر، پیش از آن که تن زن مرد را به سوی خود دعوت کند، کردار وگفتار وی تحریک کننده است.

بسیاری از دانشمندان، علما، فقها و روشنفکران به حجاب فیزیکی بدن اهمیت داده اند، زیرا این بخش از حجاب به عنوان محسوس ترین و ملموس ترین بعد آن مطرح است. در سوره های نور و احزاب، از این مبحث تحت عنوان خمار و جلباب یاد و برآن تاکید ویژه شده است. خمار لباسی است که زن سرخود را با آن می پوشاند و به معنای ستر و پوشش است.آنچه می تواند به این فرمان الهی جامه عمل بپوشاند، مقنعه و یا روسری بلندی است که علاوه بر پوشش کامل سر، بر روی گردن و سینه افتد. شهید مطهری معتقد است در لغت عرب این معنا را می سازد چیزی را بر روی چیز دیگر قرار دهند، به طوری که مانع و حاجبی برای او شمرده شود. براساس آیه شریفه و تفسیر ابن عباس، این پوشش سر هرچه که هست اعم از شال، روسری و مقنعه باید مو، سینه و دورگردن و زیرگلوی زن را بپوشاند.

درزمان جاهلیت و صدراسلام، زنان عرب غیرمسلمان لباس های بلند و گشاد می پوشیدند برسر و یا شانه خود عبا می انداختند و پوششی کوتاهتر از جلباب روی سرشان می بستند. شهید مطهری به نقل از تفاسیر معتبر از جمله تفسیر کشاف بیان می کند که زنان عرب معمولا پیراهن هایی می پوشیدند که گریبان هایشان باز بود، دورگردن و سینه را نمی پوشاند و روسری هایی که روی خود می انداختند، از پشت سر می آویختند قهرا گوش ها، بنا گوش ها و گوشواره ها و جلوی سینه و گردن نمایان می شد. در آیه ۳۰ سوره نور به زنان مسلمان دستور داده می شود باید قسمت آویخته همان روسری ها از دو طرف روی سینه و گریبان خود بیفکنند تا قسمت های یاد شده پوشیده گردد.

درخصوص نوع دیگر پوشش، جلباب، در سوره احزاب آمده است: ای پیامبر به زنان و دخترانت و زنان مومن بگو جلباب های خود را به هم نزدیک سازند تا با این پوشش بهتر شناخته شوند و از تعرض هوسرانان آزار نبینند و خداوند بخشنده و مهربان است.

درتفسیر المیزان (جلد۱۶، صفحه ۳۶۱) آمده است: جلابیب جمع جلباب است و آن لباسی است که زن آن را در برمی کند و همه بدن خود را می پوشاند یا مقنعه ای که سرو صورت خود را با آن می پوشاند. درجلباب، ردایی است که سراسر بدن از بالا تا پایین را می پوشاند.

درخصوص پوشش زنان درصدر اسلام که در فوق بدان پرداخته شد، ذکر چند نکته ضروری است. تاخیر نزول آیات مورد نظر درسوره احزاب پس از آیات خمار درسوره نور با توجه به تدریجی بودن احکام، این نظر محتمل است که آیه خمار دستور نخستین و آیه جلباب دستورنهایی آن و حجاب برگزیده و برتر مورد نظر اسلام، جلباب است. عمومیت آیه جلباب برهمه زنان مومن و زنان و دختران پیامبر(ص) به عنوان یک حکم نهایی و استثناء ناپذیر مدنظر است.

علاوه بر این، دستور بر نحوه پوشش جلباب با عنوان «یدنین علیهن من جلابیبهن» با چیزی مانند عبا و چادر سازگارتر است تا لباس و روسری، زیرا شکل لباس سراسری به گونه ای است که باید اطراف آن را به یکدیگر نزدیک کرد و بر روی هم قرارداد. اثر اجتماعی پوشش جلباب درآیه شریفه ذکر شده است. درحالی که این اثر برای پوشش خمار است. جلباب نزدیک ترین چیزی است که به وسیله آن ایمان و عفاف سنجیده می شود.

درسوره مبارکه نور آیه شریفه ۳۱ دو نهی وجود دارد،نهی مورد نظر دراین مبحث (ولایبدین زینتهن) زنان نباید زینت خود را آشکارسازند و بلافاصله بعد از آن عبارت «الا ما ظهر منها» آمده است، زینت هایی که آشکار هستند مشمول این نهی نمی باشند.کلمه زینت در زبان عربی عام تر از واژه نور در زبان فارسی است، زیرا زیور به زینت هایی گفته می شود که از بدن جدا می شود مانند طلاجات و جواهرات،درحالی که کلمه زینت هم به این دسته گفته می شود و هم به آرایش هایی که به بدن متصل است مانند سرمه و خضاب بر اساس این آیه، زنان نباید آرایش و زیور خود را آشکار سازند. براین اساس، زینت زن بر دو نوع است؛ آن دسته که آشکارند و آن دسته که مخفی هستند، مگر آن که زن به قصد و عمد بخواهد آن را آشکار کند. حال سوال این است که زینت پنهان به کدام یک اطلاق می شود؟ شهید مطهری معتقد است پوشاندن چهره و دست ها تا مچ واجب نیست، حتی آشکار بودن آرایش عادی و معمولی که دراین قسمت ها وجود دارند، مانند سرمه و حنا که معمولا زن از آن خالی نیست و پاک کردن آنها یک عمل فوق العاده به شمار می رود، مانعی ندارد.

● حجاب در نگاه

بعد دیگر حجاب از دیدگاه قرآن و روایات در نگاه است. دستور صریح قرآن کریم بر این بعد از حجاب دلالت دارد که حجاب هم برای زن و هم برای مرد است. چنان که خداوند در سوره مبارکه نور به مردان و زنان به طور جداگانه امر می کند که چشم های خود را فروافکنند. اصطلاح «غض بصر» در لغت به معنای فرو افکندن چشم می باشد و نه فرو بستن آن. غض به تنهایی به معنای کاستن، تخفیف و نگهداری است که هم برصدا استفاده می شود و هم برای چشم.

شهید مطهری با تامل در لغت عرب میفرماید غض بصر با غمض عین متفاوت است. غمض به معنای فرو بستن است که با کلمه عین همراه می شود نه کلمه بصر. وی با مبنای فلسفی خود، نگاه را به دو دسته استقلالی و الی تقسیم می کند. نگاه آلی یعنی نگاهی که به عنوان هدف مطرح نیست، بلکه مقدمه و وسیله سخن گفتن است، براین اساس امرالهی به زنان و مردان مومن درخصوص پرهیز از نگاه استقلالی است، پرهیز از نگاهی که هدفش صرفا تماشا کردن و لذت بصری است. حضرت رسول (ص) در زمینه نگاه و حرمت آن می فرماید:از نگاه بعد از نگاه بپرهیز زیرا نگاه اول از آن تو است، اما نگاه دوم به زیان تو است و عمدی می باشد و نگاه سوم ویرانگر است.

● حجاب در گفتار

تبیین روشن وحی در باب نحوه سخن گفتن زنان مومن با مردان، یکی از مهمترین ابعاد حجاب است. حجاب در گفتار در آیات شریفه قرآن، موکدا در مورد نحوه گفتار زنان به نامحرم است (سوره احزاب آیه ۳۲). در این سوره خطاب به زنان مومن تصریح شده است: با خضوع در گفتار سخن نگویید که بیمار دل طمع ورزد، بلکه شایسته و متعارف سخن گویید. شارع مقدس با نهی زنان از خضوع در گفتار با نامحرم، آنان را به حصار امن تقوا دعوت نموده است تا خود و جامعه را از مصایب بی تقوایی و بی پروایی ایمن نگه دارند. نوع سخن گفتن زن از بی حجابی و بدحجابی فیزیکی اغواکننده تر است.

● حجاب در رفتار

منظور حجاب در رفتار، اعمال و افعالی است که به واسطه اعضا و جوارح پدید می آید. آنچه به حجاب در رفتار تعلق می گیرد، مجموع چند امر و نهی الهی است که ذیلا بدان پرداخته می شود.

۱) آشکار ساختن زینت های پنهان

خداوند در سوره مبارکه نور می فرماید: به زنان و مردان مومن بگو آن گونه بر زمین پای نزنند که خلخال و زینت پنهان پاهایشان معلوم شود. نهی مذکور در آیه شریفه مرتبط با بحث زینت زن در حجاب فیزیکی است و از بد جلوه در آوردن و اظهار زینت های پنهان زنان سخن می گوید.

۲) استفاده از عطر

از اعمالی که به شدت از آن نهی شده این است که زن به هنگام خروج از خانه خود را معطر سازد، به طوری که بوی عطر وی به مشام نامحرم برسد. پیامبر اسلام(ص) می فرماید: هر زنی که به خود عطر بزند و از خانه خارج شود، تا وقتی که به خانه اش برگردد لعنت و نفرین می شود. آنچه مسلم است این که عطر زدن برای خانم ها نه تنها اشکالی ندارد، بلکه استحباب نیز دارد به خصوص که برای همسر باشد. آنچه از آن نهی شده، این است که زن موقع بیرون رفتن از منزل و یا موقعی که با نامحرم در تماس است، طوری عطر بزند که بوی آن به مشام نامحرم برسد و ایجاد مفسده کند.

۳) آرام گرفتن در خانه و پرهیز از تبرج جاهلی

در آیه ۳۳ سوره احزاب به زنان پیامبر(ص) علاوه بر تقوا امر می شود که در خانه خود آرام و قرار گیرند و همچون جاهلیت نخستین در میان جمعیت ظاهر نشوند. اصل معنای تبرج به معنای ظهور است و از آن جهت به آن برج گویند که ظاهر و هویدا است. نکته حایز اهمیت در این آیه، پرهیز از آمیزش و مراوده با مردان بیگانه اختصاص به زمان پیامبر(ص) ندارد، بلکه شامل عموم زنان است. البته مقصود زندانی کردن زن در خانه نیست، زیرا تاریخ اسلام به صراحت گواه است که رسول خدا(ص) زنان خود را با خود به سفر می برد و آنان را از بیرون شدن از خانه منع نمی فرمود. مقصود از این دستور آن است که زن به منظور خودنمایی از خانه بیرون نشود.

● حجاب در قلب

خداوند متعال در برتری تقوای دل در امر حجاب، در سوره احزاب آیه ۵۳ می فرماید: هنگامی که از همسران پیامبر(ص) چیزی خواستید، از پشت حجاب و پرده از ایشان بخواهید که این کارتان برای دل های شما و دل های ایشان پاکیزه تر است.

برای آن کس حریم الهی را در حیطه تعامل با افراد نامحرم به درستی رعایت نموده و حیطه حجاب و پوشش را حفظ کند، لازم است بعد قلبی حجاب را جدی تلقی نماید و در این زمینه، تسامح و تساهل روا ندارد که دروازه دل، چشم است و دل کتاب چشم است. یکی از راحت ترین و مهمترین راه ها برای حفظ دل، حفظ نگاه از نامحرم است.

● پایان کلام

از سال ۱۳۸۲ و با توجه به وظیفه هر یک از نهادها و سازمان ها، بخشی از مسئولیت گسترش عفاف و حجاب و مبارزه با بد حجابی برعهده آنان نهاده شد تا فرهنگسازی مناسب در این خصوص انجام شود. بر این اساس، رسانه ملی موظف به تبیین نقش حجاب و عفاف در افزایش سلامت جامعه است. این سازمان همچنین موظف است اهتمام ویژه ای درباره معرفی و ترویج فرهنگ عفاف به منظور نهادینه سازی و جذاب کردن آن داشته باشد. این درحالی است که فرهنگ سازی در زمینه اصلاح پوشش نامناسب و ارائه راهکارهای موثر و فوری از طریق تولید برنامه های کارشناسی گفتمان، تولید فیلم، تیزر و همچنین تبیین و آموزش احکام شرعی حجاب و عفاف، رعایت حریم عفاف در خانه و اجتماع و آموزش معیارهای رفتار صحیح زن و مرد جهت برقراری روابط متعادل اجتماعی شده است.

به موجب تصویب و ابلاغ طرح جامع حجاب و عفاف در سال ۱۳۸۴، وزارت علوم موظف به تدوین برنامه طرح جامع فرهنگ عفاف و حجاب با توجه به ضرورت الگوسازی، بهینه سازی و به روز کردن الگوها و با در نظر گرفتن تنوع فرهنگی موجود در کشور در محیط های دانشگاهی توسط پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماع این وزارتخانه است. از سوی دیگر، وزارت آموزش و پرورش نیز موظف به تعیین رنگ های پوشش دانش آموزان با محوریت عفاف و حجاب است. به موجب این طرح، انجام تحقیقات لازم درباره بسط عفاف در مدارس به منظور اجرای برنامه های فرهنگی- تربیتی و پژوهشی در آن و همچنین گنجاندن موضوع عفاف و حجاب از دیدگاه آیات و روایات همراه با تبیین ضرورت و فلسفه آن برای دانش آموزان در کتب درسی همه مقاطع تحصیلی بر دوش این وزارتخانه نهاده شده است.

▪ وزارت اقتصاد و دارایی : موظف به جلوگیری از ورود و تولید محصولات مروج ضدعفاف و تدوین قانون ممنوعیت ورود تولید و عرضه مجسمه ها، عروسک ها، مانکن ها و تابلوهای مروج ضدعفاف نظیر نقاشی، فرش و روزنامه شده است.

▪ تربیت بدنی: در این خصوص موظف به کنترل سالن های ورزشی از نظر رعایت حجاب است. دیگر وظیفه این سازمان، ایجاد شرایط مناسب به منظور گسترش و بهینه سازی فرهنگ عفاف در مراکز آموزشی و سالن های ورزشی جهت رعایت حریف عفاف و حجاب در این اماکن است.

▪ وزارت ارشاد: موظف به اجرای قانون منع استفاده ابزاری از تصاویر زنان در مطبوعات است. این وزارتخانه موظف است هماهنگی و نظارت بر رسانه های ارتباط جمعی مانند روزنامه ها، محصولات سمعی و بصری، نمایش ها و... را برای ترویج فرهنگ حجاب و عفاف و رعایت آن به عمل آورد. همچنین جلوگیری از انتشار و تبلیغ کالاهای فرهنگی که با فرهنگ عفاف و حجاب مغایرت داشته باشد مانند کتاب، فیلم، نشریات، تئاتر و... و در کنار آن حمایت مادی و معنوی از آثار فرهنگی هنری همانند تسریع در صدور مجوز، ارائه یارانه و تشویق تولیدکنندگان آثار فرهنگی و هنرمندانی که راهکارهای تازه و جذابی در راستای توسعه فرهنگ عفاف ارائه می کنند از وظایف این وزارتخانه است.

▪ شهرداری: نیز مانند سایر ارگان ها موظف به اجرای برخی اقدامات مانند ایجاد مراکز مشاوره محلی جهت اطلاع رسانی به خانواده ها و جوانان می باشد و به منظور بسط و گسترش فرهنگ عفاف در پارک ها، میادین، خودروهای عمومی شهری، سالن های سینما و تابلوهای معابر عمومی و ورزشی با استفاده از ابزارهای فرهنگی مناسب را سرلوحه کار خود قرار دهد.

▪ همچنین وزارت کشور: موظف به تهیه شناسنامه اجتماعی مناطق مختلف کشور در ابعاد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی با توجه به تنوع فرهنگی و اعتقادات دینی مردم هر منطقه و برنامه ریزی جهت تقویت فرهنگ عفاف مناسب با آداب و رسوم آنها است. نظارت بر عملکرد و ارتباطات اقلیت های دینی از نظر فرهنگ و پوشش آنان، جلوگیری از پوشش های نامناسب در اجتماع و تذکر دادن درباره رعایت قوانین مربوط به حجاب درباره آنان در کنار تهیه و تدوین قوانین و پی گیری مصوبات درباره پشتیبانی حقوق از سازمان های مربوط نظیر قوه قضائیه و نیروی انتظامی به تناسب اعلام نیاز این گونه ارگان ها در زمینه برخورد با معضلات و ناهنجاری های اخلاقی از دیگر وظایف این وزارتخانه می باشد.

براین اساس، قوه قضائیه موظف به برخورد با بدحجابان در سراسر کشور است. تدوین قوانین لازم و کارآمد درباره پیشگیری از بروز گسترش فساد و ابتذال در جامعه برعهده این قوه به عنوان یکی از نهادهای دخیل در گسترش فرهنگ حجاب و عفاف گذاشته شده است.

مجلس به عنوان یکی از قوای سه گانه در کشور نیز موظف به حاکمیت نگاه فرهنگی در تصویب قوانین است. تهیه وتصویب طرح های آسان سازی ازدواج و تامین منابع مورد نیاز اقتصادی، فرهنگی و... برای زوج های جوان و اصلاح قوانین مجازات مجرمان و باندهای اصلی گسترش فساد و فرهنگ ضدحجاب و ابتذال از وظایف این نهاد قانون گذار است. نمایندگان در خانه ملت همچنین موظف به تشکیل جلسات کارشناسی و با استفاده از نظر کارشناسی دستگاه های ذیربط نسبت به تهیه طرح های قانونی در راستای گسترش فرهنگ عفاف و حجاب می باشند.

▪ ستاد احیای امر به معروف: موظف به تشویق مردم به حفظ عفاف است. این ستاد موظف به تلاش برای احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وظیفه ای شرعی، عمومی در همه مسائل جامعه به ویژه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب و همکاری نهادهای مرتبط است. این سازمان همچنین در کنار برگزاری همایش ها و مسابقات فرهنگی گسترده در سراسر کشور و به منظور نهادینه کردن حجاب و پوششی با همکاری مادی و معنوی مردم و دولت و سازمان های مربوط موظف به تهیه برنامه های تبلیغی و فرهنگی به منظور ترغیب انگیزه درونی آحاد جامعه، بروز حساسیت در قبال مظاهر مخل حریم عفاف در جامعه اسلامی و هماهنگی با دستگاه های ذیربط برای اجرای طرح ها و برنامه های فوق است.

▪ نیروی انتظامی: در این راستا باید به برخورد قانونی و محترمانه با بدحجابان اهتمام ورزد. یکی از وظایف دستگاه نیروی انتظامی، اعلام حدود و ضوابط قانونی عفاف و ملاک های بدحجابی در جامعه به منظور تشخیص مصادیق آن از سوی مردم بوده است.

نیکسا سلطانی، کارشناس فقه و حقوق اسلامی