حدیث غدیر

غدیر گودال آب است كه بعد از گذشتن سیل بر جای می ماند و به زودی خشك می شود فعیل به معنی مفعول است یعنی بر جای مانده مغدور

● تسمیه و محل غدیر خم

غدیر گودال آب است كه بعد از گذشتن سیل بر جای می‏ماند و به زودی خشك می‏شود. فعیل به معنی مفعول است یعنی بر جای مانده (مغدور). یا فعیل به معنی فاعل است یعنی خیانت كننده (غادر و غدار). چون در وقت حاجت خشك می‏شود و به تشنگان خیانت می‏كند . غدیر خم نام واحه‏یی در سه میلی جحفه است كه قبایل خزاعه و كنانه در زمان جاهلیت در آن جا منزل می‏كردند. خم به معنی بدبوست. گویند هوای غدیر خم آن قدر ناسازگار است كه هیچ كودكی در آن تا سن بلوغ زنده نمی‏ماند مگر آن كه به جای دیگر برود. جحفه بر وزن غرفه آبادیی است در اراضی ساحلی حجاز در جنوب شرقی رابغ بین مكه و مدینه (بین خلیص و بدر) كه به بدی آب و هوا شهرت دارد. این محل، میقات حاجیان شام و مصر و عراق بود كه از راه دریا به حجاز می‏رسیدند. ولی امروز متروك است و حاجیان در منزل رابغ احرام می‏بندند (قاموس؛ مجمع البحرین؛ المنجد؛ تهذیب الصحاح؛ اخبار مكه، ازرقی، ۲/۳۱۰؛ حواشی سیره ابن هشام، ۱/۹( .

اهمیت غدیر خم، اهمیت غدیر برای شیعیان بدان سبب است كه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم). در آنجا امیرالمؤمنین علی (علیه السلام). را به ولایت و خلافت منصوب نمود. از این رو آنان دوری راه و بدی آب و هوا را تحمل می‏كنند و حتی المقدور خود را به جحفه و غدیر خم رسانده در آن جا احرام می‏بندند . اخیرا هم مسجدی در آن جا ساخته‏اند (خاطرات سفارت و سرپرستی حج، از نویسنده).حدیث غدیر كه قوی‏ترین نص و معتبرترین سند ولایت و خلافت علی (علیه السلام). است بدین شرح است: رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم ). در اواخر سال دهم هجری كه دوران غزوات سپری شده و اكثر قبایل عرب به اسلام گرائیده بودند عازم حج گردید. این تنها حج او بعد از هجرت به مدینه بود ـ فریضه حج در سال نهم هجری واجب گردید ـ از این رو آن را حجهٔ الاسلام و حجهٔ الوداع نامیدند. به علاوه چون به حكم وحی الهی ولایت علی (علیه السلام). را ابلاغ و در نتیجه دین را كامل و نعمت را تمام فرمود آن را حجهٔ الوداع و حجهٔ الكمال و حجهٔ التمام گفتند. در این سفر زوجات و اهل بیت پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم). و وجوه مهاجرین و انصار و تعداد بسیاری از اهالی مدینه و حومه آن همراه بودند . رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم). در مدینه به جامه احرام در آمد و روز پنجشنبه پنج روز مانده از ذی‏قعده بعد از نماز ظهر از شهر بیرون آمد و به ذوالحلیفه بیرون مدینه منتقل گردید. چون امر شده بود كه هر كس بتواند باید كه در این سفر همراه باشد با آن كه بیماری حصبه (یا آبله) در منطقه مدینه شیوع داشت و عده‏ای بیمار بودند لااقل ۹۰ هزار ـ یا ۱۱۴ یا ۱۲۴ هزار ـ نفر به معیت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم). عزیمت كردند. تعدادی هم بین مدینه و مكه ضمیمه شدند مانند عشایر سر راه و آنان كه همراه امیرالمؤمنین (علیه السلام). و ابوموسی اشعری از یمن باز می‏گشتند . سفر به مكه ده روز و به قولی هشت روز طول كشید و رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم). بعد از عبور از منازل یلملم، سیاله، عرق الظبیه، روحاء، منصرف، متعشی، اثابه، عرج، سقیاء، ابواء، جحفه، قدید، غمیم، مر الظهران و سرف روز یكشنبه چهارم یا سه‏شنبه ششم ذیحجه وارد مكه گردید و مناسك حج را به شرحی كه در كتب سیره مسطور است به جای آورد (طبقات الكبیر، ابن سعد، ۳/۲۵۵؛ امتاع الاسماع، مقریزی، ۴/۵۱۰؛ الغدیر، امینی، ۱/۹؛ سیره ابن هشام، ۲/۶۰۱؛ السیرهٔ الحلبیهٔ، حلبی، ۳/۲۸۳؛ درر الفوائد، جزایری، ۷۳).

خطبه غدیر، در راه بازگشت به مدینه (روز ۱۸ ذیحجه سال دهم هجرت). وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم). به منزل غدیر خم رسید فرشته خدای بر او نازل گشت و این آیت را در شأن امیرالمؤمنین علی (علیه السلام). ابلاغ نمود: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمك من الناس... (مائده، ۶۷).

یعنی: ای پیغامبر فرستاده، برسان آن چه فرو فرستاده شده است به تو از خدای تو اگر نرسانی چنان است كه هیچ یك از پیغامهای خدا را نرسانیده باشی. خدا ترا از مردمان نگاه می‏دارد... برای اجرای امر الهی رسول خدا دستور داد حاجیانی را كه از پیش رفته بودند و آنان كه هنوز حركت نكرده بودند توقف كنند سپس فرمود در محل غدیر خم، محوطه‏ای را كه پنج درخت سمره (خارین). در اطراف آن بود از خس و خاشاك ستردند و روی درختها سایبان گستردند. روز پنجشنبه هجدهم ذی حجه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، نماز ظهر را پیشاپیش مسلمانان در آن محل بگزارد. آفتاب به قدری سوزنده بود كه مردم قسمتی از ردای خود را زیر پا می‏افكندند و قسمتی را روی سر می‏كشیدند. بعد از نماز بر منبری از جهاز شتران كه در وسط جمعیت آماده شده بود بالا رفت و خطبه مبسوطی در شرح وظائف مسلمانان و مناقب اهل بیت ایراد نمود متن كامل این خطبه را سپهر در ناسخ التواریخ (۱/۴۹۵) نقل كرده است. در پایان خطبه، رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم). دو بازوی علی را گرفته برافراشت به طوری كه زیر بغل هر دو پیدا شد. آن گاه فرمود: ایها الناس من اولی الناس بالمؤمنین من انفسهم؟ ای مردم چه كسی از جان مردمان به ایشان از خودشان (نزدیكتر) و سزاوارتر است؟ همه گفتند : خدای و رسول او بهتر می‏دانند. پیغمبر فرمود: ان الله مولای و انا مولی المؤمنین و انا اولی بهم من انفسهم، فمن كنت مولاه فعلی مولاه (یقولها ثلاث مرات و فی لفظ احمد اربع مرات). ثم قال: اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابعض من ابغضه و انصر من نصره و اخذل من خذله و ادر الحق معه حیث دار. الا فیبلع الشاهد الغایب» یعنی خدای مولی و سرور من است و من مولی و سرور مؤمنانم و بر مؤمنان از جانشان به ایشان سزاوارترم . هر كه را من مولی و سرورم پس علی نیز مولی و سرور او است (این سخن را سه بار و به قول امام احمد بن حنبل چهار بار مكرر فرمود) سپس گفت: خدایا طرفدار كسی باش كه طرفدار علی باشد و خصم آن باش كه با او بستیزد. دوست بدار هر كه او را دوست دارد. و دشمن بدار هر كه او را دشمن دارد و یاری كن هر كه او را یاری كند و خوار بدار هر كه او را خوار بدارد و بگردان حق را با او هر جا كه او می‏گردد به هوش باشید باید هر كس در اینجا حاضر است این سخن را به غایبان برساند (اسباب النزول، واحدی، ۱۵۰؛ فضائل الخمسهٔ، فیروزآبادی، ۱/۳۸۸؛ تفسیر كشف الاسرار، میبدی، ۳/۱۸۱؛ و عموم تفاسیر شیعه مانند تفسیر ابوالفتوح و مجمع البیان، وافی، مجمع الزوائد، هیثمی، ۹/۱۵۶؛ ثمار القلوب، ثعالبی، ۵۱۱) . به محض این كه خطبه و ابلاغ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم )به پایان رسید هنوز مردم متفرق نشده بودند كه این آیت نازل گشت: «... الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتی و رضیت لكم الاسلام دینا ...» یعنی: امروز دین شما را برای شما به كمال رساندم و نعمت خود را بر شما تمام كردم و از این كه اسلام دین شما است خشنود گشتم (مائده، ۳) . پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم )پس از دریافت این وحی فرمود: «الله اكبر علی اكمال الدین و اتمام النعمهٔ و رضی الرب برسالتی و الولایهٔ لعلی بعدی» از همه بزرگتر است آن خدایی كه دین را كامل و نعمت را تمام فرمود و از رسالت من و ولایت علی بعد از من خشنود است. سپس سراپرده ویژه‏ای برافراشتند و به امر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم )مردان و زنان، از جمله زنان پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم )در محضر او با علی بیعت كردند. بعد از این مراسم به دست خود عمامه‏ای بر سر علی نهاد و دنباله آن را پشت سرش مرتب كرد. این تكریم را كه در موارد استثنائی و هنگام انتصاب به امارت انجام می‏شد «تتویج» یا تاجگذاری می‏گفتند. بعد از این مراسم، بزرگان صحابه به تهنیت علی پیش آمدند. مقدم بر همه ابوبكر و عمر بودند كه گفتند: «هنیئا لك (به قولی بخ بخ لك) یا ابن ابی طالب، اصحبت مولی كل مؤمن و مومنهٔ» گوارا باد ترا ای پسر ابوطالب. به به از این نعمت صبح می‏كنی و شام می‏كنی در حالی كه مولای همه مردان و زنان با ایمان شده‏ای. ابن عباس گفت: به خدا سوگند كه اكنون پیمان تو بر گردن همه واجب گردید. حسان بن ثابت شاعر خاص رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم )نیز قصیده‏ای در تهنیت مراسم غدیر از جایگاهی رفیع با صدای بلند انشاء نمود كه مورد تحسین و استقبال آن حضرت واقع شد. شش بیت ذیل از آن قصیده است:

ینادیهم یوم الغدیر نبیهم

بخم و اسمع بالنبی منادیا

فقال: «فمن مولاكم و نبیكم

فقالوا: و لم یبدوا هناك تعامیا

الهك مولانا و انت نبینا

و لم تلق منا فی الولایهٔ عاصیا

فقال له: «قم یا علی فاننی

رضیتك من بعدی اماما و هادیا

فمن كنت مولاه فهذا ولیه

فكونوا له اتباع صدق موالیا»

هناك دعا: اللهم وال ولیه

و كن للذی عادی علیا معادیا

---