درباره کرسی های آزاد اندیشی

ضرورت بازنگری غفلت دستگاه ها در تریبون های آزاد دانشگاهی

فراهم شدن امکان برگزاری کرسی های نظریه پردازی طبق تاکید رهبر معظم انقلاب نیازمند عزم جدی مسئولان، دولت، اساتید دانشگاهی و دانشجویان است. اما با وجود فراهم شدن فضای باز سیاسی به منظور ابراز ایده و نظر جوانان و دانشجویان علاوه بر افول انگیزه متولیان امر و بی توجهی به تشکیل کرسی ها، شاهدیم که برخی از جلسات ایجاد شده با عنوان کرسی های آزاد اندیشی تبدیل به کارزاری می شود که برخی آن را با محل منازعه اشتباه می گیرند. بررسی علل غفلت در ایجاد کرسی های آزاد اندیشی و بی حوصلگی مقامات مسئول فرهنگی در رفع کاستی های موجود و بازتعریف دقیق کرسی ها موضوعی است که در این سری از گزارش های کیهان بدان می پردازیم.

بنابر احساس نیاز مجامع دانشگاهی، جمعی از فرهیختگان جامعه و علمای حوزه و دانشگاه طی نامه ای به رهبر معظم انقلاب بر ضرورت تشکیل کرسی های نظریه پردازی و آزاداندیشی در دانشگاه ها تاکید کردند.

شاخص ترین علت این اقدام مهم که چند سال پیش رخ داد را می توان آگاهی بخشی به نسل جوان در محیط های دانشگاهی و فرهنگی و جلوگیری از بروز تنش در سطح جامعه برشمرد. چرا که آزادی بیان و نظر حق طبیعی هر انسانی است.

بنابراین همانطور که محدودیت صرف در آزادی عقیده نتایج مثبتی به همراه ندارد بی توجهی به خط قرمزها و رهایی بی حد و حصر بیان اندیشه های بدون استدلال و منطق هم فراغت از انضباط کاری و فکری را دربر خواهد داشت.

شاید به همین علت است که کارشناسان به تضمین بقای فضای سالم مناظره و مباحثه اصرار دارند تا این فضا به قانون شکنی منتهی نشود و قانون مجاری و مکانسیم های مشروعی برای کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه ها در نظر بگیرد.

دیگر اهمیت ایجاد کرسی ها را باید در فراهم آوردن فضایی برای ارائه نظرات و در کنار آن فرصتی برای در معرض قضاوت قرار گرفتن افکار دانست.

● کرسی های آزاد اندیشی

نیاز به تعریف دوباره در حالی که طبق آمار ارایه شده از سوی رییس موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی تعداد دانشجویان کشور بیش از ۳ میلیون و ۷۹۰ هزار نفر تخمین زده شده است اما هنوز فعالیت های فرهنگی دانشگاه ها نتوانسته پاسخگوی این تعداد دانشجو باشد.

کرسی های آزاد اندیشی یکی از همین خلأ ها است تا جایی که حتی تعدادی از دانشجویان از آن اطلاع کافی نداشته و آزاد اندیشی را در حد ایجاد فضای نقد آزاد بدون ارایه استدلال و منطق و گاهی هم نقد سیاسی در خلال درس و در فضای کلاس خلاصه می کنند.

اکبرزاده از دانشجویان یکی از واحدهای دانشگاه پیام نور از وجود چنین جلساتی کاملا بی اطلاع است و مانند دیگر همکلاسی اش مفهوم کرسی های آزاد اندیشی را فقط جلسات بحث آزاد در کلاس های درس می داند و معتقد است که اساتید هم باید فرصت ابراز نظر به دانشجویان بدهند.

البته این تعابیر خطا و یا ناقص از مفهوم وجودی کرسی های آزاد اندیشی نمی تواند به پای دانشجویان نوشته شود چرا که مسئولان، معاونت فرهنگی دانشگاه ها و حتی اساتید و اعضای هیات علمی نقش مهمی در ارایه اطلاعات و برگزاری کرسی ها دارند.

مریم ترکاشوند هم که دانشجوی رشته علوم سیاسی است نقد سیاسی احزاب سیاسی را تنها تصور اغلب دانشجویان از کرسی های آزاد اندیشی می داند.

وی در گفت و گو با گزارشگر کیهان معتقد است: بعضی از دانشجویان فکر می کنند برگزاری کرسی ها یعنی نقد آزاد و بدون پشتوانه منطقی و استدلال. بنابراین بدون دلیل و مدرک و با جار و جنجال می خواهند جریان های سیاسی را به نقد بکشانند در حالی که در صورت امتناع اساتید از چنین بحث هایی احساس می کنند فضای آزاد نقد در دانشگاه وجود ندارد. اینها در واقع تعریف واقعی کرسی ها را نمی دانند.

در حالی که گفته می شود کرسی ها فضای گفت وگو را در اختیار دانشجویان قرار می دهند و این همان آزادی بیانی است که در اسلام بر آن توصیه شده و پایه و اساس انقلاب را شکل می دهد اما هنوز تشکیل کرسی ها منتظر گوشه چشمی از سوی مسئولان و متولیان امر است.

ضمن اینکه خواستگاه کرسی های آزاد اندیشی سیاسی نیست و بنا به فرمایش رهبر معظم انقلاب، دانشجویان باید در این فضاها آزموده شوند و قدرت تحملشان بالا رود. که به تعبیر برخی یکی از نقطه ضعف های روانشناختی ما ایرانیان کم بودن قدرت تحمل است که در گفت وگو و نقد و مناظره دیده می شود.

● مناسبت ها کرسی ها را اشغال می کنند

با وجود مزایای بی شمار کرسی های آزاد اندیشی یافتن پاسخ این پرسش که چرا ماهیت کرسی های آزاد اندیشی تا این اندازه مورد غفلت قرار گرفته ضروری به نظر می رسد و اینکه چرا علی رغم تاکید چند باره مقام معظم رهبری هنوز اقدام درخوری در ایجاد ستاد یا دبیرخانه مشترک به منظور تقویت کرسی ها و هدایت و حمایت از آن صورت نگرفته است؟

این همان پرسشی است که نه تنها دانشجویان بلکه اعضای تشکل های دانشجویی نیز به دنبال یافتن پاسخ آنند.

سعید زمانی دانشجوی رشته ارتباطات در یکی از دانشگاه های دولتی هم فرد دیگری است که در مقطع کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل است و با وجود سابقه حضور شش ساله در دانشگاه فقط دو بار فرصت حضور در جلساتی که با این عنوان تشکیل می شود را داشته است.

وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان تشکیل جلساتی با این عنوان را تنها در مناسبت های دینی و مذهبی رایج می داند که دانشجویان مخاطب شخص سخنران بوده و تنها امکان پرسش و پاسخ کتبی از خطیب را داشته اند.

زمانی که دیگر ضعف کرسی ها را فقدان تشکیل این جلسات در برخی واحدهای دانشگاهی می داند معتقد است: در برخی از واحدهای دانشگاه های دولتی و پیام نور و آزاد اسلامی اصلا جلسه ای تشکیل نمی شود. البته گاهی واحدهای فرهنگی و تشکل ها ضعیف رفتار می کنند و مسئولان هم در پی تشکیل جلسه ای تحت این عنوان نیستند.

سمانه شیرین اسدی دانشجوی یکی از دانشگاه های پیام نور است که او در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان معتقد است به هیچ عنوان در این واحد دانشگاهی کرسی های آزاد اندیشی برگزار نمی شود که علت این مساله عدم تمایل روسای دانشگاه ها و بعضا بی حوصلگی در تشکیل جلسات آزاد اندیشی است.

به اعتقاد برخی از دانشجویان تشکیل دو یا سه بار جلسه مناسبتی در طول سال که در نمازخانه دانشگاه برگزار شود و بخواهند آن را کرسی

آزاد اندیشی معرفی کنند سنخیتی با اصل موضوع ندارد.

مجید تفرشی که در مقطع کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل است مانند تعداد زیادی از دانشجویان اطلاعات چندانی از کرسی های آزاد اندیشی ندارد و این کرسی ها را در حد جلسه ای که هر ازگاهی در دانشگاه ها تشکیل می شود، عنوان می کند.

وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: گاهی جلساتی از سوی دانشگاه برگزار می شود که به تصور من چندان استقبالی از آنها نمی شود. اغلب افرادی که شرکت می کنند دانشجویان بسیجی و یا اعضای تشکل ها هستند.

این دانشجوی رشته حسابداری اظهار می کند: فقط یک بار در این جلسات شرکت کرده ام و البته شبیه جلسه سخنرانی بود. دانشجویان فقط نقش مخاطب را داشتند و چندان با تعریف های ارایه شده از کرسی ها مطابقت نداشت.

● توصیه هایی که مظلوم واقع شد

کرسی های آزاداندیشی فضایی آزمودنی است و دانشجویان را در معرض نقد قرار می دهد تا برای آینده آماده شوند. به این شکل که پس از فارغ التحصیلی و در ورود به جامعه در حوزه های مختلف مدیریتی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی چنانچه مورد نقد قرار گرفتند دست و پا گم نکنند و یا واکنشی با موضوع برخورد نکنند و در مناظره منطق را بر احساس غلبه دهند.

کرسی های آزاد اندیشی موضوعی بود که از سوی رهبر معظم انقلاب تاکید شد اما مانند دیگر بحث ها مظلوم واقع شد.

جهانبخش سلمانیان مسئول سابق کمیسیون فرهنگی اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان با بیان این عبارات به گزارشگر کیهان می گوید: زمانی که این بحث مطرح شد خیلی خوشحال شدیم اما بعد از مدتی دیدیم هیچ نتیجه ای نداشت و اتفاق خاصی هم نیفتاد. مظلومیت کرسی ها در دانشگاه های شهرستان ها بیشتر دیده می شود و گاهی اصلا این کرسی ها برگزار نمی شوند. در دانشگاه های شهر تهران هم بندرت شاهد برگزاری کرسی ها هستیم و جسته و گریخته برپا می شود.

وی نقش دستگاه های فرهنگی را در این راستا مهم ارزیابی می کند و معتقد است: در صورت اتحاد و هماهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی و نهادهای فرهنگی همچنین تلاش کمیسیون فرهنگی مجلس حمایت اعتقادی و اعتمادی آنها از دانشجویان می توان از تشکیل و اثربخشی فرصت آزاداندیشی در دانشگاه ها مطمئن شد.

سلمانیان ضمن تاکید بر توصیه های رهبر انقلاب و به فراموشی سپردن آن از سوی دستگاه های فرهنگی اضافه می کند: تشکل های دانشجویی ظرفیت بالایی برای کار و فعالیت دارند و باید از این فرصت استفاده کرد.

به اعتقاد وی نقش حمایتی وهدایتی نهادهای فرهنگی را می توان در ارایه برنامه، اعتماد به دانشجویان و گوشزد کردن هزینه کرسی ها عنوان کرد تا تشکل های ارزشی کشور جایگاه عالی تری یافته و از ضعفی که آنها را تهدید

می کند جلوگیری کرد.

● آزاداندیشی برنامه الزامی دفاتر نهاد

برگزاری کرسی های آزاداندیشی جزء برنامه های الزامی دفاتر نهاد در دانشگاه ها است. اما آنقدر در مورد آن بی مهری شده که معاون فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی رهبر معظم انقلاب در دانشگاه این موضوع را طی نامه ای به دفاتر نهاد در دانشگاه ها اعلام و از ضعف کرسی ها گلایه دارد.

در همین زمینه الهام ستاری سرپرست اداره اخبار معاونت فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی رهبر معظم انقلاب در دانشگاه ها مهمترین خواسته معاون فرهنگی و سیاسی این نهاد را از دفاتر، برپایی مناظره ها و کرسی های آزاداندیشی می داند.

وی در همین زمینه به گزارشگر کیهان می گوید: با توجه به اهمیت راهبردی فرهنگ سازی و اجرای کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه ها که جزء مهمترین مطالبات رهبر معظم انقلاب است معاون فرهنگی نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه تاکید کرده است تا اقدام جدی صورت گیرد.

ستاری به نقل از این مقام مسئول معتقد است: برگزاری کرسی های آزاداندیشی علی رغم توصیه های رهبر معظم انقلاب به طور مناسب در دانشگاه اجرا نشده است.

وی با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اساتید دانشگاه ها و در دیدار جمعی از نخبگان علمی، اساتید، فضلا، پژوهشگران و مبلغان حوزه علمیه و همچنین دیدار ایشان با دانشجویان در یازدهمین روز ماه مبارک رمضان تصریح می کند: مقام معظم رهبری در این زمینه فرمودند «بنده گفتم کرسی آزاد فکری را در دانشگاه ها به وجود بیاورید. خوب شما جوان ها چرا به وجود نیاوردید؟ شما کرسی آزاد فکری سیاسی را، کرسی آزاد فکری معرفتی را، تو همین دانشگاه تهران، تو همین دانشگاه شریف، تو همین دانشگاه امیرکبیر بوجود بیاورید. چند نفر دانشجو بروند آنجا حرفشان را بزنند. حرف همدیگر را نقد کنند. با هم مجادله کنند، حق، آنجا خودش را نمایان خواهد کرد. »

ستاری اضافه می کند: مناسب است در اجرای کرسی های آزاداندیشی از همکاری دانشجویان، افراد فعال گروه گفت وگوهای آزاد در طرح ضیافت اندیشه و نیز تشکل های دانشجویی، بسیج دانشجویی و کانون های فرهنگی و همچنین نظرات اساتید خصوصا اساتید معارف استفاده شود.

«جنجال سازی و لفاظی باعث پیچیده تر شدن مشکلات می شود و آزاداندیشی واقعی با اقداماتی مانند ایجاد کرسی های آزاد فکری - سیاسی و معرفتی در دانشگاه ها و بحث منطقی دانشجویان برای درک حق و حقیقت محقق می شود. بحث منطقی، جوگیر نشدن و بی توجهی به تشویق ها یا تعریض های دشمنان، شنیدن سخنان مختلف، آزادانه فکر کردن و برگزیدن بهترین سخنان مبنای پیشرفت حقیقی و عناصر آزادی واقعی است.»

عبارات ارزشمند فوق توصیه های رهبر معظم انقلاب در دیدار با نخبگان دانشگاهی است و تاکید دوباره ایشان بر ایجاد فضای آزاداندیشی در فضای دانشگاهی. هر چند حوزه توانسته از پس این انتظار بحق برآید اما دانشگاه اگرچه فضای آزادی فکر را گسترده اما هنوز نتوانسته مستمر و مستدل کرسی های آزاد اندیشی را مدیریت و ساماندهی کند.

گام اول برای ایجاد کرسی های آزاد اندیشی بسترسازی فرهنگی است. ابتدا باید روی کرسی های آزاداندیشی تعاریفی صورت گیرد و مباحث مربوط به این کرسی ها و اساساً خود کرسی ها را در نشست ها و همایش های مختلف به شور و مشورت گذاشت.

اینکه کرسی ها به چه سمتی باید بروند و انتظار موجود از اجرای چنین نهضتی چیست، سوالی است که شاید تعداد زیادی از دانشجویان و حتی برخی مسئولان از آن بی اطلاعند.

● حق اظهارنظر برای همه با رعایت خطوط قرمز

زمانی می توان امکان آزادی فکر و اندیشه را در جامعه محقق ساخت که همگان قادر به پذیرش نظرات مخالف و موافق باشند.

چرا که لازمه برگزاری کرسی های آزاداندیشی رسیدن جامعه به یک سطح از بلوغ فکری است اما اگر جامعه آن را نپذیرد و یا متناسب با نیاز جامعه نباشد به احتمال زیاد این مباحث تا چند سال بایگانی می شود.

به اعتقاد برخی از صاحب نظران علاوه بر وزارت علوم، مجلس و حتی شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه باید وارد شود و از متفکران حوزه و دانشگاه استفاده کند چرا که کرسی های آزاداندیشی نیاز امروز دانشگاه ها است و با مدد تمامی نهادها و سازمان ها می توان این مسیر را هموار کرد اما با این پیش شرط که کرسی ها دولتی نشوند.

در صورتی که کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه ها فعال شود می توان به وحدت حوزه و دانشگاه هم امیدوار بود. در واقع فعال کردن کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه ها تنها راه وحدت حوزه و دانشگاه است.

مهدی عباسی مهر عضو شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت در این رابطه به گزارشگر کیهان می گوید: نکته ای که در این زمینه باید مورد توجه قرار بگیرد آن است که به هر حال در فضای دانشجویی ما دانشجویان سکولار و لیبرال هم وجود دارند و به همین جهت ما باید اجازه دهیم تفکرات امانیستی هم در دانشگاه کرسی داشته باشند و بتوانند حرفشان را بزنند.

وی در ادامه اظهار می دارد: در یک برهه ای به این دلیل که فضایی برای طرح دیدگاه های همه فراهم نکردیم قالب های مزورانه در درون برخی تشکیلات رشد کرد ولی اگر آنها هم می توانستند حرف خود را بزنند همه متوجه می شدند که در جامعه ایرانی لیبرالیسم یا سکولاریسم توسعه نخواهد یافت.

این موضوعی است که تشکل های ارزشی هم بدان اعتقاد دارند مبنی بر اینکه کرسی های آزاداندیشی باید ناظر به مطالبات مردم و کشور باشد نه اینکه بخواهیم بر سر اینکه فلان اندیشمند غربی در چند قرن قبل حرفی را زده که خود غربی ها هم آن را قبول ندارند، بحث کنیم.

● دانشگاه محل برخورد افکار نه بازوها

همانطور که دولتی شدن موضوع کرسی های آزاداندیشی خطری است که این نشست ها را تهدید می کند به همین دلیل باید خود دانشجویان و تشکل های دانشجویی وارد میدان شوند و وزارت علوم تنها نقش نظارتی در این زمینه داشته باشد.

البته باید توجه داشت آنچه در دهه چهارم انقلاب می تواند کشور را در مسیر پیشرفت به پیش ببرد جهش علمی است و تمرکز روی هدف علمی می تواند هدف نخبه پروری سیاسی را هم ساختارمند کند.

بنابراین با توجه به این نکته که دانشگاه باید محل برخورد افکار باشد نه بازوها، برگزاری جلسات نقد در قالب کرسی های آزاداندیشی و در قالب نقد علمی بهترین راهکاری است که می تواند این کرسی ها را قوت بخشیده و امکان وجود آن را استحکام بخشد.دانشجویان باید هوشیار باشند چرا که دانشگاه محیط علمی است و چیزی جز اتحاد در جامعه و دانشگاه نمی تواند به پیشرفت کشور کمک کند.

دانشجویان باید هوشیار باشند در پازل دشمن بازی نکنند. دشمن از اتحاد میان دانشجویان می ترسد و این محور مهم را هدف قرار داده است و لازم است که قشر فرهیخته جامعه با اتحاد و حفظ آرامش این هدف را خنثی کنند.

البته دانشجویان برای پیشرفت باید اتحاد، علم آموزی و فضای دوستی را مدنظر قرار دهند همچنین بصیرت، عمق ادراک و تحلیل خود را بالا ببرند تا با حاکم شدن فضای علمی و منطقی بر دانشگاه توطئه دشمنان خنثی شود. البته لازمه این دقت نظر و ایجاد فضای دوستی در میان دانشجویان تشکیل کرسی های آزاد اندیشی است که حمیدرضا رستمی دبیر کل اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان بدان اشاره دارد.

وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان با تاکید بر رفع خلأ کرسی های آزاد اندیشی به نبود ستاد یا دبیرخانه برای هماهنگی کرسی ها می گوید: پس از فرمایش رهبر معظم انقلاب بدنبال تشکیل کرسی های آزاد اندیشی به ویژه در حوزه علوم انسانی بودیم همانطور که ایشان هم بر ارجحیت تولید فکر پیش از تولید علم تاکید داشتند.

رستمی معتقد است: برای پیشرفت کشور باید علم اندوزی شود اما قبل از آن تولید فکر ضروری است که کرسی های آزاداندیشی

می تواند پاسخگوی خوبی برای رفع نیازهای این حوزه باشد که متاسفانه مورد غفلت قرار گرفته است.

● مهار جنجال های سیاسی در جلسات دانشجویی

اختلاف ایده و فکر طبیعت یک جمع جوان و پرتحرک است. اما مهم نحوه مدیریت و تسلط بر این اختلاف فکر است تا به نزاع و درگیری منجر نشود.

در جلسات دانشجویان بعضا شاهد تضاد فکری در مورد برخی مسایل به ویژه در بحث های سیاسی هستیم. اما گاهی این تضاد منجر به نزاع و درگیری می شود.

همان موضوعی که هراس برخی از روسای دانشگاه ها را در برداشته و نتیجه ای جز حذف کرسی های آزاد اندیشی و جلوگیری از مباحثات سیاسی دانشجویان ندارد.

مساله ای که دکتر عباس قاضی ها استاد دانشگاه و مدرس رشته مدیریت بدان اشاره دارد و در این زمینه می گوید: برخی از دانشجویان تصور می کنند باید در فضای کلاس بدون استدلال به بحث های سیاسی بپردازند در حالی که اینطور نیست و باعث از بین رفتن نظم در کلاس درس می شود.

وی در ادامه به گزارشگر کیهان می گوید: رعایت خط قرمزها در جلسات آزاداندیشی و ارایه فکر لازمه ای است که باید در محیط های دانشگاهی نهادینه شود.

دکتر ملکی، استاد دانشکده روانشناسی دانشگاه علامه هم مدیریت اختلاف فکر را لازمه شرکت در جلسات می داند.

وی در همین زمینه به خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: در مباحثات هرچقدر دانشجویان به نتایج موضع گیری های خود بیاندیشند و به این سوال جواب دهند که نتیجه و عاقبت این رفتار من چه خواهد بود، در این صورت هرگز در جمع های دانشجویی شاهد نزاع و درگیری نخواهیم بود. چون دانشجویان می دانند نوع رفتار آنها چه پیامدهای مثبت یا منفی در دانشگاه و حتی محیط جامعه در ابعاد سیاسی و فرهنگی و اجتماعی دارد. چون گاهی رفتار یک دانشجو و یا گروه دانشجویان تبعات ناگواری دارد که امواج آن مدت ها در جامعه می ماند.

وی همچنین ادامه می دهد: در جمع های علمی، سیاسی و غیره که افراد به مباحثه و مجادله می پردازند احساس و هیجان بر برخی غالب می شود. اما این هیجان در صورتی کنترل خواهد شد که فرد موقعیت و زمان و مکان را بشناسد و امکان تسلط بر خود و جمع را داشته باشد. تنها پاسخی که برای این بحث می توان داشت استدلال و تفکر شخص است. برخی از آن به عنوان ماموریت های فراموش شده توسط نهاد آموزش دهنده عنوان می کنند. اموری است که به توسعه، هویت و فردای جامعه مربوط می شوند، اما مدارس به آنها بی اعتنایند.

به گفته دکتر ملکی آیات و روایات و احادیث بسیاری در همین زمینه وجود دارد البته با تعداد بی شمار که درباره تفکر و اندیشه ورزی و برهان سخن می گویند. از رسول خدا(ص) این سخن ارزشمند را داریم که می فرمایند: بین برهان و صداقت رابطه است. یعنی هر که برهان و استدلال آورد صادق است.

حتی در اشعار و آثار برخی شعرای حکیم و دانشمند می بینیم که در مورد عقل و برهان اشارات و هشدارهایی داده شده است. بنابراین طرح کرسی ها زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که دانشجویان با منطق و استدلال رفتار کنند.

● بی ثباتی کرسی ها و توجه متولیان دانشگاهی

با وجود این اظهارات و تقویت روحیه دانشجویان در مدیریت کرسی های آزاد اندیشی، ضعف این کرسی ها وعدم تشکیل آنها در بسیاری از دانشگاه ها موضوع دیگری است که می باید مورد توجه قرار گیرد. مساله کرسی های آزاد اندیشی یک موضوع نوظهور است که به تازگی مورد توجه تشکل ها قرار گرفته و غیر از تشکل های دانشجویی بقیه نهادهای مسئول و وزارت علوم حرکت قابل توجهی در این زمینه از خود بروز نداده اند.

صادق شهبازی دبیر سابق جنبش عدالتخواه دانشجویی با بیان این عبارات عقیده دارد: کرسی ها به دلیل جدید بودن با آزمون و خطا و بی ثباتی و ضعف در اجرا مواجه شده اند و در پاره ای شرایط به محو شدن یا گرفتاری در عرصه های سیاسی صرف یا با تغییر نام برخی از برنامه های دانشجویی به تریبون آزاد اندیشی، مواجهند.

وی در ادامه به خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: البته مواردی مثل محافظه کاری دستگاه ها در ارایه مجوز برگزاری کرسی ها یا عدم حضور گروه های فکری مختلف به دلیل نداشتن مبانی فکری و ترس از به نقد گذاشتن خود بر این مساله افزوده و باعث شده کرسی ها برگزار نشود.

شهبازی معتقد است باید نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها به همراهی مسئولان دانشگاهی با حضور فعال و به اتکا تشکل ها به ایجاد زمینه برای برطرف کردن موانع اقدام کند. در صورت تشویق تشکل ها و برداشتن موانع این مجموعه ها توانایی شکوفا شدن و تبدیل فضای جدال و سیاست زده دانشگاه ها به فضای بحث و گفتگو و کشیدن جریان دانشجویی به فضای تفکر را خواهد داشت. ولی اگر موانع رفع نشود و به برخی موارد سیاسی محدود شود و حمایت از وزارت علوم و دستگاه های فرهنگی صورت نگیرد این هم مثل غالب فعالیت های دانشجویی به کاری بی ثمر تبدیل می شود.

کرسی های آزاداندیشی مجرایی است برای به چالش کشیدن وضع موجود علوم انسانی و به جد بهترین فضا برای بحث و به نقد کشیدن علوم انسانی فعلی و انتقاد درخصوص سرفصل دروسی است که در حوزه علوم انسانی جای می گیرند.

پس باید کنترل دقیقی بر ارائه مستدل مباحث توسط دانشجویان صورت گیرد.

هرچند یکی از بخش هایی که بحث اصلاح و بومی سازی علوم انسانی باید توسط آن پیگیری شود، معاونت آموزشی است اما معاونت فرهنگی دانشگاه می تواند با تقویت کرسی های آزاداندیشی که البته در آغاز راه فعالیت هستند کمک های شایان توجهی به این مهم در دانشگاه داشته باشد.

بدون شک اگر برای دانشجویان و اساتید فضایی ایجاد شود که علوم انسانی را نقد کنند، قطعاً از دل این نقدها و مناظره ها، انگیزه هایی برای تحول از بدنه دانشگاه به وجود می آید.

گفته می شود بخشی از تحول در حوزه علوم انسانی ستادی، ساختاری و دستوری است و بخش دیگر تولیدی.

غالب کارشناسان از کادر دانشگاهی و اعضای هیات های علمی هم توصیه می کنند در دانشگاه یک حرکت خودانتقادی صورت گیرد تا دانشجویان انگیزه ای برای ایجاد تحول در علوم انسانی یافته و در این راستا نقش آفرینی کنند.

کرسی های آزاداندیشی با ایجاد فضای روشنگری و حقیقت یابی آگاهی بخشی و افزایش بینش و بصیرت را در میان دانشجویان تضمین می کنند.

اما تنها دلخوش کردن به نقش معاونت های فرهنگی دانشگاه و یا تشکل های دانشجویی که فعالانه در تمامی برهه ها نقش آفرینی کرده اند کافی نیست. بلکه دانشجویان، اساتید و روسای دانشگاه ها هم می توانند فعالیت درخوری در رشد و توسعه کرسی های آزاد اندیشی داشته باشند تا بدین وسیله پایه های تحلیل و تحقیق علوم انسانی را بنا نهند.

همین هدف می تواند انگیزه مهمی در تقویت جایگاه کرسی ها باشد.

چرا که آزادی اندیشی و تضارب آرا قلب تپنده نظام و سبب پیشرفت و اقتدار یک جامعه است بنابراین علاوه بر اینکه می بایست ادب استفاده از آزادی را یاد بگیریم و به دیگران یاد بدهیم، در کرسی های آزاد اندیشی باید داوری های منصفانه صورت بگیرد تا ماهیت و هدف اصلی این کرسی ها به دانشگاه منتقل شود.

● آزاد اندیشی نیازمند دبیرخانه ای فعال

فقدان دبیرخانه یا ستاد واحدی برای کرسی های آزاداندیشی یکی از خلاء هایی است که می تواند کرسی ها را با مشکلاتی در آغاز راه مواجه کند همانطور که تا حدودی توانسته روند تشکیل جلسات آزاد اندیشی را کند سازد.

دکتر سید مهدی قمصری معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران برگزاری مستمر کرسی ها توسط تشکل ها و با پشتیبانی معاونت فرهنگی دانشگاه ها را نیازمند ستادی فعال و برنامه ریزی منطقی می داند.

وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: در صورت ساماندهی شرایط برگزاری کرسی ها صاحبان فکر و اندیشه تمایل بیشتری به شرکت در جلسات آزاد اندیشی خواهند داشت. بنابراین نباید صرفا توسط تشکل ها فعالیت کرسی ها را انتظار داشت.

دکتر قمصری معتقد است: فعالیت کرسی ها یک کار دانشجویی است نه صرفا تشکلی که فقط توسط تشکل های دانشجویی انجام شود. در حالی که اگر توسط یک دبیرخانه دنبال شود می تواند رونق بخش جلسات آزاد اندیشی باشد.

وی ضمن تاکید بر تقویت روحیه تحمل نظر مخالف معتقد است: بعضا بحث های سیاسی وارد کلاس های درس می شود و به اظهارنظر یک یا دو دانشجو ختم نمی شود و اختلال در نظم کلاس ها به وجود می آورد. بنابراین این ضرورت وجود دارد دانشجویان ارایه نظر و ایده هایشان را با منطق و اطلاعات موثق به کرسی های آزاد اندیشی دانشگاه ها محدود کنند. البته دروس رشته های علوم انسانی گاهی ضرورت بحث و مناظره دارد و می بایست کرسی ها برای تقویت جایگاه علوم انسانی و تحلیل آن تقویت شود.

● آزاد اندیشی؛ نشاط و انگیزه در دانشجویان

همانطور که رکود فکری بی انگیزگی را در میان جوانان ایجاد می کند آزاد اندیشی هم می تواند بسترساز روحیه نشاط و انگیزه در میان دانشجویان باشد.

این اظهارات نکته ای است که حامد سربازی عضو هیات علمی دانشگاه هم بر آن تاکید دارد.

وی در همین رابطه به گزارشگر کیهان می گوید: در ابتدا باید این ضرورت و اهمیت را برای دانشجویان متذکر شد و آن ایجاد نشاط و انگیزه بخشی برای دانشجویان بالاخص رشته های علوم انسانی با مباحث غیرکاربردی است که می تواند حداقل رنگ کاربردی به دلیل ارایه شفاف نتیجه گیری ها و به مباحثه قرار دادن موضوعات تئوری داشته باشد.

این استاد دانشگاه ادامه می دهد: از دیگر ضرورت های ایجاد این کرسی ها تلاش و تکاپوی بیشتر دانشجویان برای ارتقای سطح علمی برای ارایه تئوری ها و نظرات جدید خارج از چارچوب و نوگرایی و نواندیشی است. عنوان کردن اندیشه ها بدون ملاحظات گاهی اوقات باعث تولید فرضیات، تئوری ها و قوانین خاص می شود که در صورت تحقیق و ادامه در این مسیر خود ممکن است باعث ایجاد یک شاخه جدید در برخی از اندیشه ها شود.

آنچه مهم است ابتدا می بایست چارچوب و ضوابط این هم اندیشی و آزاد اندیشی را مشخص کرد تا در ایجاد این فرصت ها باید ها و نبایدها و معیارها و عرف اسلامی، اعتقادی و سیاسی و اجتماعی لحاظ شود همچنین برای حفظ مسیر بحث آزاد از جهت موضوعی کیفی و کلامی می بایست یک مدیر برای اینگونه مباحثات در نظر گرفته شود که مسئول قرار دادن مباحثات در مسیر درست باشد. همچنین تهیه یک دستور جلسه که در آن موضوع، عناوین، سرفصل ها مشخص شده باشد ضروری است.

● راهبرد کلیدی در راستای تحکیم پایه های فکری

راهبرد کلیدی تحکیم پایه های فکری دانشجویان از دید دیگر کرسی ها هستند.

ایوب توکلیان مسئول واحد سیاسی شورای مرکزی اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان معتقد است: کرسی ها در حال حاضر به عنوان یک راهبرد کلیدی در راستای تحکیم پایه های فکری دانشجویان و قدرت تمیز بخشیدن میان درست و غلط که کارگاه تحلیل و بررسی در راستای شناسایی حق از باطل است.

این فعال دانشجویی در گفت و گو با گزارشگر کیهان می گوید: برگزاری کرسی ها یک حرکت مثبت و همه جانبه در مقام خروج از انفصال در مقابل انحراف و التقاط است که متاسفانه در برخی دانشگاه ها مورد بی مهری قرار گرفته است. کرسی های آزاد اندیشی سهم بسزایی در ترویج فرهنگ آزاد اندیشی در جامعه دارند و باید در مقابله سوءاستفاده هایی که حتما در این مسیر اتفاق می افتد با برنامه ریزی بایستیم.

این دانشجوی دانشگاه مشهد که البته از عدم برگزاری کرسی ها در دانشگاه های شهرستان ها دلخور است اضافه می کند: ما باید بتوانیم ابتدا کرسی های آزاد اندیشی ومفهوم آن را به اساتید دانشگاه معرفی کنیم چرا که این باعث تقویت جلسات حتی در سر کلاسها می شود و به طور حتم کلاسهای بسیار خشک و کسل کننده را جذاب و پر مخاطب می کند. البته فراموش نکنیم که این در مورد علوم انسانی مصداق بیشتری دارد.

توکلیان اظهار می دارد: تشکل های دانشجویی در ایجاد فضای باز بسیار موثر هستند و باید آنقدر آماده و پخته باشند که از فکر آزاد دانشجو استقبال کنند و آماده همفکری و همراهی و جهت دهی به این جلسات باشند.

● روزمرگی سم مهلک کرسی ها

ضرورت و هدف اصلی این کرسی ها تولید علم، تفکر و دانش بومی است که نتیجه اش هم توسعه علمی و فرهنگی کشور خواهد بود.

زهرا سلطانی فعال دانشجویی تولید فکر و دانش بومی را ضرورت انکار ناپذیر کرسی ها قلمداد کرده و توجه به این جایگاه مهم را مهمترین فعالیت در عرصه جنگ نرم می خواند.

وی در گفتگویش با خبرنگار سرویس گزارش کیهان اینطور ادامه می دهد: می توانیم خود صادر کننده تفکر باشیم و با این حربه به جنگی که طی سال های اخیر به راه افتاده است برویم. البته با گسترش طیف موضوعات این کرسی ها به مدیریت کشور از طرف نسل جوان و دانشگاهی کمک موثری بشود و مشارکت دانشگاه با مسئولین نیز بسیار موثر است.

سلطانی معتقد است: سیاست زدگی و روزمرگی خطری است که کرسی ها را تهدید می کند چرا که هنوز هدف و استراتژی برای آن تدوین نشده است.

وی با تاکید بر نقش اساتید و اعضای هیات علمی در کمک به تشکل های دانشجویی در برپایی کرسی ها تصریح می کند: کادر دانشگاهی و اساتید دارای تجربه های گرانقدری هستند که این تجربیات را می توانند در اختیار دانشجویان قرار دهند.

روزمرگی کرسی ها که از جانب وی به عنوان سم مهلکی خوانده می شود مساله ای است که توسط دیگر اعضای تشکل ها هم خطری بزرگ در کمین کرسی های آزاد اندیشی عنوان می شود.

ابوالفضل چمندی دبیر جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان با تشریح این مساله می گوید: تا به حال که این مطالبه از طرف مقام معظم رهبری صورت گرفته بدلیل نداشتن هدف و استراتژیک برگزار کنندگان که با عنوان مناظره در سطح دانشگاه بوده در تولید فکر و هدف اصلی موفق نبوده است. آزاد اندیشی این کرسی ها باید بر پایه و مبنای اصول و بنیان های اصیل و ارزشی جامعه باشد و گرنه دچار انحراف خواهد شد.

وی تاکید می کند: در بحث علوم انسانی برگزاری کرسی های آزاد اندیشی بسیار موثر است چرا که مطالبات مقام معظم رهبری از شورای انقلاب فرهنگی و مسئولین بازنگری در علوم انسانی است و این کرسی ها می توانند سهم بسزایی به این بازنگری داشته باشند.

به اعتقاد چمندی برگزاری کرسی های آزاد اندیشی در دانشگاه و حوزه کمک بسزایی در از بین بردن فضای چاپلوسی و تملق در جامعه دارد که این هم یک مطالبه جدی مقام معظم رهبری بوده است. باید کرسی های آزاد اندیشی تعریف و تبیین شود و با نظریه پردازی اشتباه گرفته نشود چرا که نظریه پردازی بخش کاملا تخصصی است اما کرسی های آزاد اندیشی بستر حضور افراد بدون داشتن تخصص است.

به اعتقاد کارشناسان در این کرسی ها باید از بحث های تکراری پرهیز کرد و عام ترین مخاطبان را در دانشگاه در نظر بگیریم چرا که دادن اعتماد به نفس به دانشجو یکی از اهداف این جلسات است.

کرسی آزاد اندیشی در تعریفی دیگر همفکری بر سر مسئله یا موضوعی و نهایتا اجماع نظر برای رسیدن به جواب است و به هیچ عنوان نباید به عنوان حرکت های سیاسی تهاجمی علیه گروه یا اشخاص خاص تلقی شود. چرا که در این صورت سطح گفتگوها و نظرها تقلیل پیدا می کند و اگر بتوانیم این معضل را از بین ببریم قطعا فضای آزاد امنی در جامعه ایجاد کرده ایم.

ابوالفضل چمندی مسئله دیگری که توجه مخاطبان را بدان جلب می کند این است که فضای نقد و مناظره منصفانه که جزئی از کرسی های آزاد اندیشی محسوب می شود هنوز حتی در فضای نخبگان سیاسی کشور، رسانه ها و احزاب وجود ندارد و فضای دانشگاه نیز با توجه به کم تجربگی از این مسئله مستثنی نیست.

وی به همین منظور توصیه می کند: برخی از دانشجویان با توجه به خاصیت جوانی و حس نقادی و حرکات رادیکالیسم و نداشتن ارتباط با بدنه مسئولین کشور که نتیجه آن کمبود اطلاعات است به یک خانه یا بنگاهی پر درآمد برای احزاب و گروه های سیاسی داخل و البته خارج تبدیل شده اند. هنوز دانشگاه های ما دوران ریکاوری جراحی دوران اصلاحات را پشت سر می گذارند و فضای دانشگاه های ما دچار محیط های ضد فرهنگی است. بنابراین باید قانونمندی خاصی را در این کرسی ها تعریف کنیم تا بتوانیم با برگزاری این کرسی ها در ارتقا سطح فرهنگ دانشگاه سهیم باشیم.

وی ادامه می دهد: هنوز در دانشگاه اولویت اول علم و تخصص نیست و فضای فرهنگی ملتهبی حاکم بر دانشگاه است. باید مفهوم آزادی را تبیین کنیم و این باور غلط را که آزادی رهایی از هرگونه قید و بند است را با مفهوم اصیل آزادی جایگزین کنیم. باید نگاه صرف سیاسی را از کرسی های آزاد اندیشی دور کرد و در جبهه ای سالم و بدور از سیاست زدگی به این موضوع بسیار مهم و تاثیر گذار نگاه کرد.

پریسا جلالی