عملكرد انجمن های علمی ایران

عملكرد انجمن های علمی ایران عنوان كتابی است كه به همت اكرم قدیمی توسط مركز تحقیقات سیاست علمی كشور منتشر شده است و در چهار بخش با عنوآن های كلیات, نگاهی به انجمن های علمی در سال ۱۳۸۱, روند فعالیت انجمن های علمی طی سال های ۱۳۸۱ ۱۳۷۵ و فهرست فعالیت های انجمن های علمی در سال ۱۳۸۱, نمایی كلی از فعالیت انجمن های علمی در ایران را به نمایش گذارده است

مطالعات انجام شده درباره انجمن‌های علمی نشان می‌دهد كه این نهادها علاوه برآگاهی دادن به اعضای خود، نقش مؤثری در اموری كه سازمآن‌های دیگر توان اجرای آن‌ها را ندارند، ایفا می‌كنند. انجمن‌های علمی در بسیاری از كشورهای صنعتی مشاوران توانمند دولت و مجلس‌اند؛ دولت‌ها برای تصمیم‌گیری درست از اطلاعات تخصصی آن‌ها استفاده می‌‌كند و نهاد‌های قانون‌گذار برای حل و فصل مسائل تخصصی خود از تجارب آن‌ها بهره می‌گیرند. این انجمن‌ها همچنین میان نهادهای دولتی مركز دانشگاهی و تحقیقاتی مؤسسات صنعتی و سازمآن‌های تجاری ارتباط برقرار می‌سازند.

"عملكرد انجمن‌های علمی ایران" عنوان كتابی است كه به همت اكرم قدیمی توسط مركز تحقیقات سیاست علمی كشور منتشر شده است و در چهار بخش با عنوآن‌های كلیات، نگاهی به انجمن‌های علمی در سال ۱۳۸۱، روند فعالیت انجمن‌های علمی طی سال‌های ۱۳۸۱-۱۳۷۵ و فهرست فعالیت‌های انجمن‌‌های علمی در سال ۱۳۸۱، نمایی كلی از فعالیت انجمن‌های علمی در ایران را به نمایش گذارده است.

در مقدمه این كتاب در زمینه تاریخچه انجمن‌های علمی آورده شده است: اولین انجمن علمی رسمی در كشور ما "جمعیت فیزیك و شیمی ایران" بود. كه در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی تأسیس شد. جمعیت فیزیك و شیمی ایران با اجتماع معدودی از تحصیل‌كردگان فیزیك و شیمی كشور در آزمایشگاه فیزیك دانشكده علوم دانشسرای‌عالی (سابق) شروع به فعالیت كرد. ولی به علت نبود ارتباط منسجم و مستمر در میان اعضا به زودی از هم پاشید. در سال ۱۳۲۰ "كانون مهندسین ایران" تشكیل شد و سه سال بعد اولین نشریه علمی خود را منتشر كرد.

از سال ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۷۰ وزارت علوم در تشكیل انجمن‌‌های علمی نقش كاملاً محسوس و مؤثری ایفا كرد و در واقع اكثر انجمن‌های علمی با كمك این وزارتخانه تشكیل می‌شدند. در این كتاب بیان شده است: تا سال ۱۳۵۷تعداد انجمن‌های علمی ایران كه در گروه‌های پزشكی، علوم پایه، كشاورزی، فنی و مهندسی و علوم انسانی فعالیت می‌كردند ۷۸ انجمن بود.

پس از انقلاب اسلامی تا حدود سال ۱۳۶۲ چندان بر تعداد انجمن‌های علمی افزوده نشد. در سال ۱۳۶۲ مسؤولیت انجمن‌های علمی تماماً به وزارت علوم محول شد و دفتر همكاری‌های ملی و بین‌المللی زیر نظر حوزه معاونت پژوهشی این وزارتخانه شروع به كار كرده و در سال ۱۳۶۶ آیین‌نامه نحوه صدور مجوز تأسیس انجمن‌های علمی كشور تدوین شد.

در این كتاب‌ آمده است: به این ترتیب با تشكیل "كمیسیون انجمن‌های علمی ایران" در معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری از سال ۱۳۷۰ روند رو به رشد تأسیس و فعالیت انجمن‌های علمی آغاز شده است.

بخش دوم این كتاب به بحث درباره تعداد انجمن‌های علمی و اعضای آن‌ها می‌پردازد و اضافه می‌كند: كمیسیون انجمن‌های علمی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری به انجمن‌های علمی كه حوزه فعالیت آن‌ها زیر مجموعه گروه‌های تخصصی علوم پایه، فنی و مهندسی، علوم انسانی و كشاورزی، شده مجوز فعالیت می‌دهد. در سال ۱۳۸۱ از مجموع ۱۰۷ انجمن علمی، گروه فنی و مهندسی با ۴۷ انجمن در مرتبه نخست، گروه علوم انسانی با ۳۳ انجمن در مرتبه دوم، گروه علوم پایه با ۱۴انجمن در مرتبه سوم و گروه كشاورزی و منابع طبیعی با ۱۳ انجمن در مرتبه چهارم قرار دارند.

در این بخش از كتاب فهرست نام و تعداد اعضای هر انجمن برحسب نوع عضویت در گروه‌های مختلف آورده شده است. بر همین اساس در توضیح عضویت در انجمن‌های علمی گفته شده است: عضو شدن در انجمن‌‌های علمی به صورت‌های گوناگون است. براساس اساسنامه مصوب انجمن‌های علمی عضویت به پنج نوع پیوسته، وابسته، حقوقی، دانشجویی و افتخاری تقسیم می‌شود. كه در سال ۱۳۸۱ انجمن‌های علمی جمعاً ۷۱ هزار و ۴۵۶ نفر عضو در سطح كشور داشته‌اند كه از این میان ۲/۴۷ درصد اعضای دانشجویی، ۸/۳۰ درصد اعضای پیوسته، ۷/۱۸ درصد اعضای وابسته، ۲/۲ درصد اعضای حقوقی و ۱/۱ درصد اعضای افتخاری هستند.

با نگاهی به آمار ارائه شده در این كتاب مشاهده می‌شود كه در گروه علوم پایه بیشترین درصد مربوط به اعضای وابسته، در گروه فنی و مهندسی بالاترین درصد مربوط به عضویت حقوقی و در گروه علوم انسانی، اعضای افتخاری بیشترین درصد را دارند و در گروه كشاورزی اعضای پیوسته در صدر قرار می‌گیرند.

در این بخش از كتاب در معرفی فعالیت‌های انجمن‌های علمی به مواردی از جمله سهم انجمن‌‌های علمی در برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی، میزان فعالیت‌های انجمن‌های علمی در برگزاری كارگاه‌های تخصصی، سهم انجمن‌های علمی بر حسب گروه‌های تخصصی در برگزاری دوره‌های آموزشی و میزان انتشارات این انجمن‌ها اعم از نشریه، كتاب، خبرنامه و ... اشاره شده است.

بر این اساس گروه فنی و مهندسی در زمینه برگزاری همایش‌های ملی، برگزاری‌ كارگاه‌های تخصصی و دوره‌‌های آموزشی بیشترین سهم و گروه كشاورزی و منابع طبیعی كمترین سهم را در برگزاری همایش دارند.

در بخش سوم این كتاب روند فعالیت‌ انجمن‌های علمی طی سال‌های ۱۳۸۱- ۱۳۷۵بررسی شده است. با توجه به یافته‌های این كتاب، تعداد انجمن‌های علمی طی سال‌های ۱۳۸۱- ۱۳۷۶ سیر صعودی داشته است. در سال ۱۳۷۷ ، شش انجمن ایجاد شد كه از این تعداد ۴ انجمن در گروه فنی و مهندسی و یك انجمن در گروه علوم انسانی و یك انجمن در گروه كشاروزی است. در سال ۱۳۷۸، در مجموع ۱۰ انجمن مجوز گرفتند كه از آن تعداد، ۸ انجمن در گروه علوم انسانی، یك انجمن در گروه فنی و مهندسی و یك انجمن در گروه كشاورزی و منابع طبیعی قرار دارند، در این دو سال در گروه علوم پایه انجمنی تأسیس نشد. در سال ۱۳۷۹، ۱۰ انجمن تأسیس شده كه ۴ انجمن در گروه فنی و مهندسی، ۲ انجمن در گروه علوم پایه، ۲ انجمن در گروه علوم انسانی و ۲ انجمن در گروه كشاورزی قرار داشتند. در سال ۱۳۸۰، تعداد ۸ انجمن به انجمن‌های علمی كشور افزوده شده و در سال ۱۳۸۱ نیز مجوز تأسیس ۱۱ انجمن صادر شده است.

مقایسه نوع فعالیت‌های انجمن‌های علمی ایران طی سال‌های ۱۳۸۱- ۱۳۷۷ یكی دیگر از بخش‌های این كتاب است كه براساس نتایج آن انواع فعالیت‌های انجمن‌های علمی طی سال‌های یاد شده رشد چشمگیری داشته است.

برهمین اساس همایش‌های داخلی انجمن‌‌های علمی از ۴۶ به ۲۳۲ همایش رسیده است و بیش از ۵ برابر رشد نشان می‌دهد. همچنین تعداد همایش‌های بین‌المللی در سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۱ دارای نوسان با نرخ ثابت بوده است. تعداد كارگاه‌های تخصصی از ۸ كارگاه به ۱۰۲ رسیده است كه طی این سال‌ها افزایش بیش از ۱۲ برابر را نشان می‌دهد. تعداد سخنرانی‌های علمی ارائه شده از ۸۹ سخنرانی به ۴۷۳ سخنرانی رسیده است كه بیش از ۵ برابر افزایش داشته است. انتشارات انجمن‌های علمی از ۹۱ مورد به ۳۰۰ مورد رشد یافته است كه در واقع بیش از ۳ برابر شده است. دوره‌های آموزشی كوتاه مدت نیز از ۱۳ مورد به ۴۸۶ مورد رسیده است كه حدود ۳۹ برابر افزایش داشته است.

در بخش چهارم این كتاب به فهرستی از فعالیت‌های انجمن‌‌های علمی در سال ۱۳۸۱، از جمله كنفرانس‌های ملی و بین‌المللی، سمینارها، دوره‌های آموزشی و كارگاه‌های تخصصی، انتشارات، اهداء جوایز، سخنرانی‌ها، طرح‌های تحقیقاتی، ارتباط با دستگاه‌های اجرایی و عضویت انجمن‌‌های علمی در مجامع بین‌المللی اشاره شده است.