جرمی برای کسب پول یا اعتبار

آمار, ابعاد و اهمیت گروگانگیری چیست

میدان الغدیر تهران؛ چهارشنبه گذشته شلوغ‌تر از معمول بود. جایی که یک بیمارستان، یک پارک بزرگ و یک مرکز بزرگ خرید وسایل چوبی دارد و محل تقاطع چهار خیابان کوچک و بزرگ در شرق تهران و معمولا شلوغ و پرترافیک است، اما حضور ماموران پلیس و یگان ویژه در کنار راهنمایی و رانندگی می‌گفت آن روز با بقیه روزها فرق دارد.

کسانی که آن شب اخبار را دنبال کردند یا فردا روزنامه خواندند متوجه شدند یک کارمند ناراضی شرکت واحد، رئیس و چند نفر از همکاران و مهمانان او را گروگان گرفته بود. ماجرا حدود شش ساعت بعد از آغاز گروگانگیری و با عملیات پلیس به فرماندهی رئیس پلیس تهران، برای همه ختم بخیر شد غیر از گروگانگیر که حالا باید منتظر حکم سنگین خود باشد.

● نخستین تصاویر ما از گروگانگیری

احتمالا خیلی از شما برای گرفتن یک فیلم، سری به ویدئوکلوپ محل تان زده اید. حالا دیگر نوستالژی شده که موقع گرفتن سی دی فیلم محبوبتان شناسنامه یا کارتی را در این ویدئو کلوپ گرو می گذاشتید و کمی بعد، با پس دادن سی دی، آن سند را از گرو درمی آوردید. این روزها با وفور سی دی و دی وی دی در سوپرمارکت ها و البته حجم بالای دانلود غیرقانونی، دیگر کسی چنین کاری نمی کند؛ ولی شاید اولین آشنایی بسیاری از ما با مساله گروکشی یا به عبارتی گروگانگیری همین روزها بوده است. البته نسل دهه های ۶۰ و ۷۰ مدتی بعد یک گروگانگیری تحسین برانگیز را در سینما و تلویزیون مشاهده کرد، با شوخی های آن خندید، با سخنان تلخش در مورد دفاع مقدس و سرنوشت رزمندگان پس از جنگ گریست و در نهایت با ناکام ماندن هدف گروگانگیری، یعنی نجات جان یک دوست جانباز، برای آن گروگانگیر و آرمان هایش غصه دار شد. «آژانس شیشه ای» فیلمی بود که بی شک با بازی درخشان پرویز پرستویی تا مدت ها دیگر چهره بسیاری از گروگانگیران را در ذهن بینندگان آن سال های این فیلم، مثبت روایت کرد. این دو ذهنیت ما از گروگانگیری است که آن را در ذهن ما کمی شیرین توصیف می کند، اما همه چیز این قدرها هم خوب نیست. در مطلب نخست این پرونده قرار است به کلیاتی در باب این ماجرا بپردازیم. صد البته که نخست از فردی شروع خواهیم کرد که این بازی جنایی را آغاز کرده است؛ گروگانگیر.

● انگیزه گروگانگیران چیست؟

چرا افراد به گروگانگیری دست می زنند؟ به نظر می رسد ساده ترین و درست ترین پاسخ این باشد که وقتی فردی راه مشروع برای رسیدن به هدف خود پیدا نمی کند، دست به جرم می زند که یکی از این جرائم گروگانگیری است. البته فارغ از راه مشروع، ممکن است هدف افراد گروگانگیر نامشروع باشد. مثلا گروهی تروریستی که خواهان آزاد شدن زندانیان سیاسی خویش است، از گروگانگیری استفاده می کند. روشن است در اینجا هم هدف و هم طریقه آن نامشروع است، اما در برخی موارد، فرد خواسته مشروعی دارد و برای طرح و رسیدن به آن هدف راهی پیدا نمی کند. مثلا وقتی فردی به ناحق از کار اخراج شده، اما طریق قانونی به هر دلیلی جواب نمی دهد. (درباره گروگانگیری اخیر هم چنین مساله ای طرح شده است.) مسلما در چنین موردی هم هدف، وسیله را توجیه نمی کند و در نهایت گروگانگیری مذموم است، اما باید در همه بحث ها بخصوص در بحث های سیاسی، انگیزه چنین اعمالی را مورد بررسی قرار داد. مثلا باید میان گروگانگیری ای که برای ثروتمند شدن خود مقدار هنگفتی پول طلب می کند با فردی که برای ایجاد امکانات رفاهی برای جامعه فقیر خود این پول را می خواهد، فرق گذاشت و بین زمانی که گروهی قصد آزاد کردن رهبر مبارزات استقلال طلبانه یک ملت را دارد با وقتی که گروهی قصد آزاد کردن چند زندانی تروریست با استفاده از حربه گروگانگیری را دارند نیز تفاوت قائل شد.

البته در برخی دیگر از گروگانگیری ها دیده شده افراد قصد مطرح کردن خود را دارند. از آنجا که گروگانگیری بزودی در صدر اخبار رسانه ها می نشیند و توجه عمومی را جلب می کند، بهترین مکان برای بیان خواسته ها و البته مطرح کردن خود است. گروه های مسلحانه ای که اهداف سیاسی دارند معمولا از گروگانگیری به مثابه ابزاری برای رسیدن به خواسته ها و البته طرح آن اهداف بهره می جویند. نمونه بارز این مساله، گروگانگیری مبارزان فلسطینی در جریان المپیک مونیخ بود که توانست برای همیشه نام آنان را در تاریخ ثبت کند.

● گروگان به مثابه پول نقد

اما از سوی دیگر فرد گروگان مورد توجه است. او چرا به چنین سرنوشتی مبتلا شده است؟ جاذبه فرد گروگان در اکثر موارد، مسائل مادی است. برعکس آدم ربایی که انسان ها را به قصد بهره کشی ، سوءاستفاده جنسی و استفاده از اعضای بدن از محل زندگی خود می رباید، معمولا با خود فرد گروگان کاری ندارند بلکه او واسطه ای است برای رسیدن به اهداف گروگانگیر. در چنین شرایطی معمولا مسائل مادی در میان است. آمار پلیس آمریکا (FBI) نشانگر این است که از ۱۸ مورد گروگانگیری در این کشور، ۱۵ مورد کارفرمایان و دو مورد خانواده کارفرما به گروگان گرفته شده اند. این آمار بخوبی موید این ادعاست که در گروگانگیری معمولا اهداف مادی (شغلی یا پولی) مدنظر است.

در مواردی هم پیش آمده افرادی که عنصر شهرت دارند گروگان گرفته شده اند. گروگان گرفتن وزرای اپک سال ۱۹۷۵ از این قبیل موارد است.

صد البته که افراد دیگری هم در این زمینه مسئول و دخیل هستند. پلیس به مثابه حافظ نظم و امنیت مردم، اصلی ترین عاملی است که به ماجرای گروگانگیری ها ورود پیدا می کند. در سال های اخیر چه در کشور ما و چه در کشورهای دیگر، تیم های ویژه ای برای این جرم آموزش دیده اند. تیم هایی که وظیفه شناسایی مکان گروگان، اقناع گروگانگیر یا برخورد خشونت آمیز با گروگانگیر را به عهده دارند. علاوه بر پلیس معمولا خانواده گروگان هم وارد ماجرا می شود. در ماجرای اخیر دیدیم پلیس برای اقناع گروگانگیر از خانواده او هم که در صحنه حضور داشتند، استفاده کرد.

اما پرسش این است که چرا جرم گروگانگیری تا این حد مورد توجه نیروهای انتظامی و نیز رسانه ها و افکار عمومی قرار می گیرد؟ چگونه است که چنین توجهی در مورد قتل های هر روزه نیست، اما در گروگانگیری هایی که معمولا هیچ کسی هم آسیب نمی بیند به این صورت حرف و حدیث در جامعه می افتد و تا مدتی سخن از ابعاد مختلف ماجراست؟

● چرا گروگانگیری به این اندازه مهم است؟

توضیح اهمیت گروگانگیری با یک مثال آشکار می شود. اگر یک مسابقه فوتبال حساس را به طور زنده تماشا کنید مطمئنا هیجان بیشتری نسبت به زمانی که آن مسابقه را ولو با تاخیری کوچک (مثلا ۵ دقیقه) ببینید، نصیب شما خواهد شد. گروگانگیری از آنجا که وقوع جرم به صورت زنده در مقابل چشمان انظار عمومی است اهمیت پیدا می کند. اگر در جریان چنین مساله ای، آسیبی به کسی وارد شود یا کسی به قتل برسد، ضربه ای که به افکار عمومی و نیز به حیثیت نیروهای امنیتی و انتظامی وارد می شود در کوتاه مدت غیرقابل جبران و در بلندمدت بسیار دشوار خواهد بود. مخصوصا این که در اغلب گروگانگیری ها فردی به گروگان گرفته می شود که اساسا در اختلاف به وجود آمده تاثیری ندارد و بی گناه است. علاوه بر این، همان طور که پیش از این بیان شد، گروگانگیری در بسیاری از اوقات به خاطر شخصیت گروگان مورد توجه است و نیز از نظر اقتصادی هم اهمیت دارد. در برخی موارد که نیروهای انتظامی و امنیتی موفق به برخورد با گروگانگیران نمی شود، باید رقم های کلانی از سوی دولت ها یا خانواده گروگانگیر به آنان پرداخت تا گروگان آزاد شود. مثلا در یکی از نمونه های اخیر در قبال آزادی یک گروگان استرالیایی که در فیلیپین به اسارت گرفته شد ۹۰ هزار دلار معادل حقوق دو سال یک کارمند در بسیاری از کشورهای اروپایی پرداخت شد. از زاویه دیگری هم موضوع گروگانگیری اهمیت دارد. در جهانی که روزبه روز مرزها در آن کمرنگ تر می شود و البته تعصب و خشونت گروه های بنیادگرایی چون القاعده بیشتر می شود، گروگانگیری به جرمی جهانی در حال تبدیل شدن است که می تواند کشورهای بسیاری را درگیر خود کند. همچنین گروگانگیری یکی از جرایمی است که می تواند تحت عنوان جرمی تروریستی در جهان مطرح شود و از این نظر است که همکاری جهانی به منظور تدوین کنوانسیونی بین المللی برای مقابله با این موضوع به کار بسته شده است.

● آمارهایی از گروگانگیری

آمارهای جهانی نشانگر این است که در دهه ۹۰ حدود ۲۰۰۰ نفر در سطح بین المللی به گروگان گرفته شده اند. از سوی دیگر آمار کشوری چون آمریکا نشان می دهد در سال ۲۰۱۱ این کشور با ۱۸ پرونده گروگانگیری روبه رو بوده است. مسلما تسلط پلیس بر وضع اجتماعی و سیاسی در این جامعه باعث این آمار کم شده است، موضوعی که در ایران هم خود را نشان داده است. آن طور که فرمانده پلیس ایران، سردار اسماعیل احمدی مقدم می گوید: سال ۱۳۸۳ در ایران ۱۱۴۰ آدم ربایی و گروگانگیری رخ داده که در سال ۱۳۹۱ با کاهش ۷۰ درصدی به رقم ۳۲۱ فقره رسیده است.

در تهران هم به گفته رئیس پلیس پایتخت، در سال ۱۳۹۱، سه گروگانگیری رخ داد که هر سه آنها با سلامت گروگان ختم بخیر شد.

به این ترتیب اهمیت جرم گروگانگیری توضیح داده و البته این موضوع هم مشخص شد که گروگانگیران برای تفریح دست به چنین کار خطرناکی نمی زنند. شایسته است از ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی به این پدیده توجه شود که صرف برخورد نظامی و انتظامی باعث خواهد شد در ادامه هم چنین حوادثی را ببینیم. تهران میدان های زیادی مثل میدان الغدیر دارد.

مصطفی مسجدی آرانی