کجـای کـار می لنگـد

دلایل شکست تغذیه با شیر مادر

خاطرم هست زمانی که بنده وزیر بودم، به همراه هیات دولت خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم و ایشان فرمودند که: «اگر احیانا هر مطلبی را باید پزشکان فرا بگیرند دولت موظف است در این زمینه سرمایه‌گذاری کند تا ما اسیر دست خلاف‌ها و تجاوزهای شرکت‌های خارجی و نمایندگان‌شان نشویم و دولت مکلف است جلوی این تجاوزها و خلاف‌ها را بگیرد...» این دستور ایشان است و برای همه زمان‌ها است، نه فقط برای آن زمان خاص...

باید دولت و وزرای محترم، به‌خصوص وزارت بهداشت، به شدت با مسایلی که به ضرر جامعه است، مقابله کنند. این درست نیست که شرکت‌های تولیدکننده، برخی افراد را با هزینه خودشان به مسافرت ببرند و بعد توسط آنها به دولت فشار بیاورند که فلان وسیله خریداری شود یا فلان اقدام انجام شود. متاسفانه کارخانه‌های شیرخشک‌سازی‌ دارند درست همین‌طور عمل می‌کنند و با همین روش محصول‌های خود را به جامعه و کشور تحمیل می‌کنند.

ما کارخانه‌های شیرخشک‌سازی را در کشور راه انداختیم و این کارخانه‌ها تمام تلاش‌شان را برخلاف قانون انجام می‌دهند تا مصرف شیرخشک را در کشور تبلیغ کنند. در دهه ۷۰ قانونی تحت‌عنوان قانون حمایت از مادران شیرده در مجلس شورای اسلامی تصویب شد که در آن هر نوع تبلیغی به نفع شیرخشک یا حتی دیگر جانشین‌های شیرمادر ممنوع شد ولی متاسفانه این شرکت‌ها با ترفندهای مختلف این کار را انجام می‌دهند. به‌خصوص در کنگره‌هایی که مربوط به مسایل پزشکی کودکان و رشته‌های وابسته به کودکان است. این کارخانه‌ها به بهانه کمک‌ مالی به برگزاری این کنگره‌ها در سالن مجاور کنگره به شکل‌های مختلف شیرخشک و فرآورده‌های کارخانه‌هایشان را تبلیغ می‌کنند و این امر باعث سوءمصرف و افزایش مصرف شیرخشک بین گروه پزشکی و خانواده‌هایشان می‌شود.

تبلیغات کارخانه‌های شیرخشک‌سازی فقط به این شکل نیست. دعوت کردن مسوولان و پزشکان همراه با خانواده‌هایشان به میهمانی‌ها و مسافرت‌های خارج از کشور توسط این کارخانه‌ها بستر مناسبی برای تبلیغ شیرخشک فراهم می‌کند. منظور بنده این نیست که همه پزشکان در این امر مشارکت می‌کنند؛ نه! بیشتر پزشکان، انسان‌های باوجدانی هستند و وارد این عرصه نمی‌شوند ولی متاسفانه عده‌ای از پزشک‌های ما وارد این جریان شده و به نفع این کارخانه‌ها کار می‌کنند. باید از اینها پرسید این مسافرت‌ها به چه منظوری انجام می‌شود؟ بازدید از فلان کارخانه شیرخشک‌سازی چه ارتباطی به حرفه یک پزشک دارد؟ چرا باید به عنوان بازدید از فلان کارخانه یا به عنوان فلان کنگره، یک شرکت شیرخشک‌سازی هزینه مسافرت برخی پزشکان را فراهم کند؟ چرا برای رفتن به یک کنگره باید کارخانه‌ شیرخشک‌سازی هزینه مسافرت و اقامت پزشکان را در کشورهای خارجی تامین کند؟ چه دلیلی برای این کارها وجود دارد؟ مگر اینکه این کارها برای آن باشد که پزشکان را در نوشتن و تجویز شیرخشک و فرآورده‌های این کارخانه‌ها ترغیب و تشویق کنند.

این کار برای من پزشک، خلاف سوگند‌نامه، خلاف شرع و خلاف قانون است چون تبلیغات به وسیله کارخانه‌های شیرخشک‌سازی به هر نحوی غیرقانونی است، ولی اتفاق می‌افتد. حال این وظیفه وزارت بهداشت است که با این موارد برخورد کند. هیچ کنگره‌ای چه در زمینه کودکان و چه در دیگر زمینه‌های پزشکی در هیچ کجای کشور نباید با پول کارخانه‌های شیرخشک‌سازی یا شرکت‌های فروشنده تجهیزات پزشکی برگزار شود. در حال حاضر مجله‌های علمی سطح بالای آمریکا و اروپای غربی طی یکی دو سال اخیر به شدت به این مطلب پرداخته‌اند که: «شرکت‌های داروسازی و شرکت‌های تولیدکننده شیرخشک و تجهیزات پزشکی تعیین‌کننده نحوه هزینه اعتبارات هستند و اینها به وسیله پزشک‌ها ما را مجبور به خرید این اجناس می‌کنند و آنها هستند که تعیین‌کننده خط‌مشی پزشکی ما هستند؛ در حالی که ما دیگر امکان پرداخت این همه پول را نداریم و به ورشکستگی رسید‌ه‌ایم و پرچم سفید را بالا برده‌ایم.» این تازه در مورد کشوری همچون آمریکا است که کشوری ثروتمند است و استطاعت‌ مالی خوبی دارد که ما نداریم.

● آموزش ضعیف‌شیردهی توسط کادر پزشکی

مساله دیگری که هست، این است که متاسفانه آموزش‌های ما در بیمارستان‌ها نامناسب است. مادرها قبل از اینکه زایمان کنند نکات مهم مربوط به شیردهی صحیح را توسط گروه پزشکی چه در مطب‌ها، چه در مراکز دولتی و چه در بخش خصوصی و بیمارستان‌ها یا آموزش نمی‌بینند یا بسیار ضعیف آموزش می‌گیرند و وقتی نوزادشان به دنیا می‌آید به هیچ‌وجه نمی‌دانند چه کار باید بکنند و در حالی که مادر هنوز تجربه شیردادن را پیدا نکرده از بیمارستان یا زایشگاه مرخص می‌شود. این چیزی است که ما هر روز شاهد آن هستیم و هر روز صدها مادر را با ناآگاهی نسبت به شیردهی به منزل می‌فرستیم. وقتی این کار را می‌کنیم طبیعتا مادر در راه برگشت به خانه یک قوطی شیرخشک هم می‌خرد.

متاسفانه در حال حاضر مصرف شیرخشک در بیمارستان‌های خصوصی و دولتی نیز در حال افزایش است و ما خیلی راحت آموزش را کنار گذاشته‌ایم. نه ما پزشک‌ها آموزش می‌دهیم و نه پرستاران بخش. این امر بسیار شایع شده است. طبق اظهار خود والدین، در برخی بیمارستان‌ها، مادر را مجبور به تغذیه با شیرخشک می‌کنند و حتی بعضی از پرستارها و پزشک‌ها مادر را به انجام این کار ترغیب می‌کنند و بعد از مدتی همین مادرهایی که آموزش درست شیردهی را فرانگرفته‌اند، همراه با نوزادشان که وزن زیادی از دست داده، به مطب‌‌ها مراجعه می‌کنند زیرا نمی‌دانند که چگونه باید به کودکشان شیر بدهند.

● افزایش آمار سزارین‌های غیرضروری

متاسفانه آمار سزارین هم در کشور رو به‌ افزایش است و این گناه و خلاف بزرگی است که در حال اتفاق است. ما بدترین آمار را در ارتباط با سزارین در دنیا داریم. ضمن اینکه حتی مادرانی را که سزارین شده‌اند و درد و ناراحتی دارند نیز به سرعت از بیمارستان‌ مرخص می‌کنیم در حالی که هیچ آموزشی در رابطه با تغذیه با شیر مادر به آنها نداده‌ایم و به همین دلایل وضعیت تغذیه کودکان افت کرده و روز به روز هم بدتر می‌شود.

مادرانی هستند که با شدت و حدت علاقه‌مندند با شیر خودشان نوزادشان را تغذیه کنند و در بیمارستان‌ها حتی مجادله هم می‌کنند یا زنانی که می‌خواهند زایمان طبیعی داشته باشند اما به اشکال مختلف به آنها می‌گویند که تو نمی‌توانی زایمان طبیعی انجام بدهی و بدون هیچ دلیلی آنها را سزارین می‌کنند بعد هم به اشکال مختلف، دادن شیرخشک را به نوزادشان تحمیل می‌کنند، در حالی که مادر از ابتدا می‌خواسته شیر خودش را بدهد و این عواقب زیادی را در آینده برای این کودک در پی خواهد داشت.

وقتی نوزاد نتواند از همان روزهای اول با شیر مادرش تغذیه شود، قطعا به شیرخشک وابسته می‌شود و به بیماری‌های مختلفی مبتلا می‌شود. این ظلمی است که ما همه‌روزه به خانواده‌ها می‌کنیم. وظیفه شرعی و قانونی یک یک ما است که به عنوان پرستار و پزشک در محل کارمان چه در مطب، بیمارستان و مراکز بهداشتی درمانی آموزش‌های لازم را به مادر بدهیم و بعد هم در نحوه شیر دادنش نظارت کنیم که آیا این کار را درست انجام می‌دهد یا خیر؟ و در صورت ایراد، مشکلش را برطرف کنیم. ولی متاسفانه این کارها را انجام نمی‌دهیم و چون کسی هم نیست که نظارت کند روز به روز وضع بدتر می‌شود و امروز این مطلب هیچ اهمیتی ندارد و هیچ ارگانی هم بر آن نظارت نمی‌کند.

● عوارض عدم تغذیه با شیر مادر

بر نسل آیندهتغذیه نشدن با شیر مادر در نوزادان سبب پایین آمدن بهره هوشی آنها می‌شود و مطالعه‌ها هم نشان داده است که ضریب هوشی ایرانی‌ها در حال کم شدن است و قطعا این امر در آن نقش دارد. طبق بعضی از مطالعه‌ها ضریب هوشی کودکی که شیر مادرش را خورده ۱۲ درجه بالاتر از کودکی است که شیر مادرش را نخورده است. وقتی یک درجه ضریب هوشی، بچه‌ها را از هم متمایز می‌کند، ببینید که ۸ یا ۱۰ یا ۱۲ درجه ضریب هوشی بالاتر چقدر تاثیرگذار است. بنابراین کسانی که شیرمادر خورده‌اند از نظر هوشی گرفته تا توانمندی‌های جسمی، عاطفی و روانی، انسان‌هایی پایدارتر و قوی‌ترند. برعکس، افرادی که شیرخشک خورده‌اند به انواع و اقسام بیماری‌های مختلف جسمی مبتلا می‌شوند در حالی که شیر مادر می‌توانست از آنها پیشگیری کند.

شیر مادر می‌تواند از انواع بیماری‌های قلب و عروق و فشارخون در سنین بالا، انواع بیماری‌های آسم و آلرژی، بیماری‌های عفونی دوره کودکی و بیماری‌هایی که پایه سرطان‌ها هستند، پیشگیری کند. روز به روز اطلاعات دنیا در مورد آثار مفید و گسترده تغذیه با شیر مادر روبه افزایش است و ما روز به روز نسبت به آن بی‌اعتناتر می‌شویم. از همه مهم‌تر اینکه اگر تغذیه با شیر مادر مطلب پیش پا افتاده و غیرمهمی بود هیچ‌گاه در قرآن به آن اشاره نمی‌شد. در قرآن کریم در چند آیه به صورت جداگانه خداوند بر انسان‌ها منت نهاده و به تغذیه با شیر مادر پرداخته است. حتی مدت تغذیه با شیر مادر در آیه ۲۳۳ سوره بقره تعیین شده است و این میزان اهمیت تغذیه با شیر مادر را نشان می‌دهد.

دکتر علیرضا مرندی

فوق‌تخصص بیماری‌های نوزادان و رئیس فرهنگستان علوم پزشکی ایران